Morgunblaðið - 11.02.2000, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 2000 11
FRÉTTIR
Forsvarsmenn ÍE og Læknafélags íslands reiðubúnir að leita samkomulags um gagnagrunninn
„Mikilvægt að ná
einhverri sátt“
✓
Viðræður Islenskrar erfðagreiningar
við fjölda heilbrigðisstofnana um aðgang
að sjúkraskrárupplýsingum til flutnings
í gagnagrunn eru að hefjast. Fjölmörg álita-
mál eru þó enn uppi. I grein Omars Fnð-
/
rikssonar kemur fram að IE og Læknafél-
— ——————
ag Islands hefja í næstu viku formlegar
viðræður um leiðir til að ná sáttum.
Áætlað hefur verið að í söfnum sjúkrahúsa og heilsugæslustöðva séu
geymdar um 1.150 þúsund sjúkraskrár einstaklinga.
AMNINGAVIÐRÆÐUR
íslenski'ar erfðagreiningar
(ÍE) og stjórnenda heil-
brigðisstofnana um aðgang
að upplýsingum úr sjúkraskrám
landsmanna til flutnings í miðlægan
gagnagrunn á heilbrigðissviði eru nú
í burðarliðnum. Nokkrir undirbún-
ingsfundh- hafa þegar verið haldnir
um samningaferlið sem framundan
er á milli fulltrúa ÍE og stóru sjúkra-
húsanna í Reykjavík, auk nokkurra
stofnana úti á landi.
Kristján Erlendsson, læknir _og
forstöðumaður samskiptasviðs IE,
segir að fyrirtækið sé þessa dagana
að senda heilbrigðisstofnunum bréf
þar sem óskað er formlega eftir við-
ræðum.
Viðmælendur Morgunblaðsins eru
á einu máli um að hér sé um gríðar-
lega umfangsmikið verkefni að ræða
en enn eru þó uppi fjölmörg álitamál
sem ekki hefur fundist lausn á. Hörð
andstaða er af hálfu fjölda lækna,
sem krefjast þess að engin gögn
verði látin af hendi nema að fengnu
samþykki viðkomandi sjúklinga.
Ríkisspítalar og SR standa
sameiginlega að viðræðum
Að sögn Kristjáns hefur ÍE í
hyggju að halda kynningar- og um-
ræðufundi með starfsfólki heilbrigð-
isstofnana til að kynna því fyrirætl-
anir fyrirtækisins.
Mikil undirbúningsvinna stendur
yfir þessa dagana en ljóst er að ÍE
þarf að leita eftir samningum við
nálægt 50 heilbrigðisstofnanir, auk
nokkurra tuga sjálfstætt starfandi
heilbrigðisstarfsmanna um allt land.
Gert er ráð fyrir að í fyrstu verði
hafnar viðræður ÍE við Ríkisspítala
og Sjúkrahús Reykjavíkur, Fjórð-
ungssjúkrahúsið á Akureyri og tvær
aðrar heilbrigðisstofnanir í öðrum
landsfjórðungum. Náist samningar
er talið að þeir geti orðið fyrirmynd
þeirra sem á eftir fylgja. Skv. upp-
lýsingum sem fengust hjá forsvars-
mönnum Ríkisspítala og SR munu
stóru sjúkrahúsin væntanlega
standa sameiginlega að viðræðunum
við ÍE.
Vinna í áföngum til að forðast
þenslu inni á stofnunum
Gert er ráð fyrir að vinna við
skráningu gagna í grunninn fari
fram í áföngum. „Fyrst skal unnið úr
heilsufarsupplýsingum
aftur til ársins 1986. í
öðrum áfanga er áformað
að vinna gögn úr eldri
sjúkraskrám en frá
1986,“ segir í rekstrar-
leyfinu. Skv. heimildum
innan stjórnkerfisins voru ástæður
þess að ákveðið var að afmarka
skráninguna í fyrstu við sl. 15 ár ekki
síst að hluti sjúkragagna frá þessum
tíma væri nú þegar tölvuskráður en
meiri kostnaður muni fylgja því þeg-
ar ráðist verður í söfnun upplýsinga
lengi-a aftur í tímann. Einnig höfðu
menn áhyggjur af því að verkefnið
væri svo umfangsmikið og kallaði á
svo mikinn fjölda starfsmanna við
skráninguna að það gæti valdið
launasprengingu inni á sjúkrastofn-
ununum og öðrum vandamálum þeg-
ar verkefninu lyki.
„Við vonumst til að samningurinn
við Ríkisspítalana verði í einu lagi en
hann verður hins vegar flókinn
vegna þess að þar er um margar ólík-
ar deildir að ræða, sem geta haft sér-
kröfur og séráhugamál, þannig að þó
niðurstaðan verði einn heildarsamn-
ingur, er að mörgu að hyggja,“ segir
Kiistján Erlendsson. Hann segir
einnig að vonir standi til að tíma-
áætlanir muni standast um að niður-
stöður samninga geti legið fyrir fyrir
lok ársins.
Heildarkostnaður talinn geta
orðið allt að 20 milljarðar
Heilbrigðisráðuneytið fékk Stefán
Ingólfsson verkfræðing árið 1998 til
að meta stofnkostnað við gerð
gagnagrunnsins og komst hann að
þeirri niðurstöðu að miðað við mis-
munandi forsendur gæti hann legið á
bilinu 10,5 til 19,5 milljarðar kr. Þeg-
ar leitað var upplýsinga hjá heil-
brigðisyfirvöldum og Islenskri
erfðagreiningu um hvort gerð hefði
verið ný áætlun um kostnað við verk-
efnið fengust þau svör að svo væri
ekki og að enn væri því gert ráð fyrir
að kostnaðurinn gæti orðið allt að 20
milljarðar, eins og fram kom í mati
Stefáns. Niðurstaðan réðist þó að
miklu leyti af samningum við ein-
stakar stofnanir.
Ljóst er að um er að ræða gífur-
legt magn upplýsinga og mikla
vinnu. I mati Stefáns kemur fram að
gera megi ráð fyrir að í söfnum
sjúkrahúsa og heilsugæslustöðva
liggi um 1.150.000 sjúkraskrár ein-
staklinga. Þá eru ótalin þau gögn
sem verða til á slysadeildum, en Stef-
án taldi að lauslega mætti áætla að á
landinu væru ekki færri en 3.000.000
gagna um komur á slysadeildir frá
1977. Mikið magn gagna er svo varð-
veitt hjá sjálfstætt starfandi sér-
fræðingum, varla færri en 500.000
talsins að áliti Stefáns. Þá eru ótald-
ar sjúkraskrár á dvalarheimilum og
öðrum hliðstæðum sjúkrastofnun-
um. Loks taldi Stefán að ekki færri
en 260.000 sjúkraskrár látins fólks
væri að finna á sjúkrahúsum. Hér
getur því samtals verið um að ræða
vel yfir fimm milljónir sjukraskráa
og gagna yfir heilsufar Islendinga
sem varðveitt eru á heilbrigðisstofn-
unum landsins. Taldi
Stefán að reikna mætti
með lí4 til 2 klukku-
stunda vinnu við hverja
sjúkraskrá.
Starfsmenn á viðkom-
andi heilbrigðisstofnun-
um munu vinna að söfnun og skrán-
ingu upplýsinganna til flutnings í
grunninn. Að sögn Rristjáns Er-
lendssonar má reikna með að margir
tugir, jafnvel einhver hundruð
starfsmanna muni vinna að marg-
breytilegum verkefnum sem um er
að ræða, sem einnig varða hugbún-
aðargerð og rekstur sjúkraskrár-
kerfisins, auk annarra verkefna sem
verða til inni á sjúkrastofnununum.
Gagnagrunnslögin kveða á um að
rekstrarleyfishafi skuli gera skrif-
lega samninga við heilbrigðisstofn-
anir og sjálfstætt starfandi heil-
brigðisstarfsmenn um aðgang að
sjúkraskrárupplýsingunum sem
flytja á í grunninn, auk þess sem
ákveðið hefur verið að koma upp
samræmdu sjúkraskrárkerfi á heil-
brigðisstofnunum.
Ber heilbrigðisstofnununum að
hafa samráð við læknaráð og faglega
stjórnendur viðkomandi stofnana áð-
ur en gengið er til samninga við
rekstrarleyfishafa. Það er því ljóst
að þeim sem hafa vörslu sjúkraskráa
með höndum er heimilt en ekki skylt
að semja um afhendingu upplýsinga,
sem unnar era úr sjúkraski'ám sjúkl-
inga. Af samtölum við forstöðumenn
innan heilbrigðiskerfisins má ráða að
þó ákvörðunarvaldið sé í höndum
stjórna eða framkvæmdastjóra við-
komandi stofnana verði mjög erfitt
að ganga til samninga við IE ef t.d.
læknaráð og forstöðulæknar leggj-
ast gegn afhendingu upplýsinganna.
Framhaldið muni því ráðast mjög af
því hvaða afstöðu læknaráð sjúkra-
stofnana taka.
Læknar geti ekki lagt
bann við flutningi gagna
í bréfi sem heilbrigðisráðuneytið
sendi til Alþjóðafélags lækna á sein-
asta ári segir um þessi atriði: „Engar
heilsufarsupplýsingar verða afritað-
ar eða fluttar í gagnagrunninn án
undangengins samráðs við viðkom-
andi lækna. Læknar á opinberum
heilbrigðisstofnunum munu ekki
geta lagt bann við flutningi gagna í
grunninn en það munu sjálfstætt
starfandi læknar geta gert. Sérhver
einstaklingur getur lagt bann við
flutningi eigin heilsufarsupplýsinga í
gagnagranninn. Þessi aðferð við að
vernda sjálfsákvörðunarrétt ein-
staklings var valin, eftir nákvæma
yfirvegun og eftir að leitað var álits
klínískra lækna og siðfræðinga, sem
heppilegri heldur en að leita upp-
lýsts samþykkis við þessar aðstæður
þar sem um er að ræða umfangs-
miklar faraldsfræðilegar rannsóknir
þar sem gögnin verða ópersónu-
greinanleg."
Hugsanlegt að ná sátt um
„opið samþykki" sjúklinga?
Um 150 læknar sendu Alþingi á
sínum tíma yfirlýsingu þegar gagna-
grannsfrumvarpið var þar til með-
ferðar um að þeir myndu ekki senda
upplýsingar um sjúklinga sína í
gagnagrunninn, nema samkvæmt
skriflegri ósk þein-a. Fjöldi annarra
lækna hefur einnig gagnrýnt fram-
varpið og lýst sömu afstöðu.
Aðalfundur Læknafélags íslands
ítrekaði þá stefnu félagsins sl. haust
að lögunum um gagnagrunn á heil-
brigðissviði sé áfátt þar sem ekki sé
gert ráð fyrir upplýstu samþykki
sjúklings og þau geti því grafið und-
an þeim trúnaði sem ríkja þarf milli
læknis og sjúklings.
Nú þegar heilbrigðisráðherra hef-
ur afhent IE rekstrarleyfi til gerðar
og starfrækslu grannsins hafa marg-
ir læknar enn á ný látið til sín heyra.
Einstakir læknar hafa lýst yfir að
þeir muni ekki afhenda sjúkraskrár-
upplýsingar nema að ósk sjúklinga,
Geðlæknafélagið hefur krafist þess
að engin sjúkragögn verði látin af
hendi nema að fengnu samþykki
sjúklinga og læknaráð heilsugæsl-
unnar í Kópavogi hefur lýst sig and-
vígt því að sjúkraskrárgögn verði af-
hent þriðja aðila án upplýsts og
skriflegs samþykkis. Þá undirbýr
Mannvernd og hópur lækna málsókn
til að fá úr þessu álitaefni skorið.
Sigurbjörn Sveinsson, formaður
Læknafélags í slands, segist gera ráð
fyrir að þeir læknar sem sendu Al-
þingi yfiriýsingar og áskoranir á sín-
um tíma og fjöldi annarra lækna séu
sömu skoðunar í dag, að ekki verði
samið við rekstrarleyfishafann án
samþykkis sjúklinga.
Sigurbjörn greindi frá því í Morg-
unblaðinu fyrir skömmu að hann
vonaði að unnt yrði að fara sáttaleið í
þessu máli til að tryggja eðlileg
vinnubrögð. Lausnin fælist hugsan-
lega í því að leitað yrði framvegis
eins konar opins samþykkis sjúkl-
inga þess efnis að upplýsingar um þá
og jafnvel lífsýni mætti nota í rann-
sóknarskyni og setja í gagnagrann-
inn. Þar væri þá ekki um upplýst
samþykki að ræða fyrir einni sér-
stakri rannsókn heldur opna heimild
sem sjúklingurinn veitti.
Sigurbjörn sagði í samtali við
Morgunblaðið í gær að í huga lækna
tengdist upplýst samþykki vísinda-
rannsóknum þar sem sjúklingur
væri upplýstur um rannsóknina, eðli
hennar og takmark og hvernig farið
yrði með gögnin að henni lokinni. Nú
lægi í augum uppi að upplýstu sam-
þykki væri ekki til að dreifa í tengsl-
um við gagnagranninn.
„Ef um samþykki verður að ræða
megum við ekki blanda því saman við
hið hefðbundna upplýsta samþykki,
sem notast hefur verið við fram að
þessu í læknisfræðilegum rannsókn-
um,“ sagði hann.
Sigurbjörn sagði að Læknafélagið
væri alveg tilbúið til að ræða þá hug-
mynd að leitað yrði opins samþykkis
sjúklinga í tengslum við gagna-
granninn. „Það er alveg opið af okk-
ar hálfu að taka þátt í umræðum um
ágreiningsefnin og það stendur til að
Læknafélagið ræði formlega við sér-
leyfishafann um þessi álitamál. Það
liggur fyiTi’ vilji beggja um það.
Við höfum þegar ræðst við óform-
lega til þess að undirbúa þetta. Það
verður fundað í næstu viku. Stjórn
Læknafélagsins hefur tekið um það
ákvörðun að hún sé tilbúin til form-
legra viðræðna um álitamálin við
sérleyfishafann," sagði Sigurbjörn.
Hann tók þó skýrt fram að ekki
væri verið að ganga til samninga
enda er staða málsaðila ekki sú, held-
ur hefði verið ákveðið að hefja við-
ræður um þessi álitamál.
Aðspurður hvemig
standa mætti að öflun op-
ins samþykkis sagðist
Sigurbjöm ekki geta út-
fært það á þessu stigi.
„Það er hlutur sem við
þurfum að sættast á og það þarf að
falla að gildandi lögum,“ sagði hann.
ÍE tekur vel hugmyndum
formanns Laeknafélagsins
Kristján Erlendsson segir að at-
hugasemdir lækna séu af ýmsum
toga. Þar beri hæst að skiptar skoð-
anir hafi verið um samþykki sjúkl-
inga og persónuverndina, en hún sé
lagalegt skilgreiningaratriði. „Við
teljum að það mál sé afgreitt, því
upplýsingarnar í grunninum era
ópersónugreinanlegar. Hvað sam-
þykkið varðar, þá er þama um þess
háttar rannsóknir að ræða að þess
eru engin dæmi að það þurfi að fá
samþykki sjúklinga til þeirra. En
það er mjög mikilvægt að ná ein-
hverri sátt um þetta og við teljum
alls ekki útilokað að það megi tak-
ast,“ segir hann.
Kristján tekur vel hugmyndum
formanns Læknafélagsins um að
hugsanlega megi fara þá leið að afla
einskonar opins samþykkis. Hann
bendh- á að gagnagrannslögin geri
ráð fyrir svonefndu ætluðu sam-
þykki, en sjúklingai' geti hvenær
sem er óskað eftir að upplýsingar um
þá verði ekki fluttar í granninn. Nú
sé hins vegar töluverð umræða hafin
um opið samþykki, þar sem sam-
þykki sjúklings er ekki bundið við
einn ákveðinn sjúkdóm, sem verið er
að rannsaka. Formaður LI hafi vakið
máls á því í Morgunblaðinu fyrir
skömmu og íslensk erfðagreining
vilji gjarnan taka ábendingum sem
leitt geti til sátta.
Aðspurður hvort þessi leið sé
framkvæmanleg sagði Kristján: „Ef
allir leggjast á eitt og það næst góð
samstaða um að vinna að þessu sam-
eiginlega, þá tel ég að þetta sé ekki
algerlega óframkvæmanlegt. Við
viljum skoða það. Þó lögin geri ekki
ráð fyrir þessu, þá viljum við ekki
skella skollaeyrum við góðum hug-
myndum," sagði hann.
Um 16 þúsund manns
úr gagnagrunninum
Alls hafa nú nálægt 16 þúsund
manns tilkynnt landlæknisembætt-
inu að þeir vilji ekki að sjúkraskrár-
upplýsingar um þá verði fluttar í
gagnagranninn. Hefur tilkynningum
fjölgað mjög að undanförnu eða frá
því rekstrai'leyfið var gefið út í síð-
asta mánuði og berast embættinu
100-150 beiðnir á hverjum degi að
jafnaði.
Enn eru ýmis atriði óljós varðandi
söfnun og flutning heilsufarsupplýs-
inga í gagnagrunninn. Óvissa er m.a.
um hvernig á að fara með sjúkra-
skrárapplýsingar ólög-
ráða barna og unglinga
undir 18 ára aldri sem
era látin. Álitamálið
snýst um hvort forræði
foreldra falli niður við
andlát barnanna og hvort
megi skrá upplýsingar um þau í
granninn þrátt fyrir andstöðu for-
eldranna. Einnig er uppi óvissa um
hvernig farið verði með upplýsingar
um börn eftir að þau hafa náð 18 ára
aldri ef foreldrar þeirra hafa ákveðið
að upplýsingar um þau verði ekki
skráðar í granninn. Hefur landlækn-
isembættið óskað eftir áliti Laga-
stofnunar Háskólans á þessum atrið-
um, skv. upplýsingum sem fengust
hjá embættinu.
Leita samn-
inga við nær
50 sjúkra-
stofnanir
ÍE vill skoða
möguleika
á„opnu
samþykki"