Morgunblaðið - 11.02.2000, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Losti í
Lostagili
M¥]\PLIST
Listasafnið
á A kureyri
LOSTI/2000
STÓÐ BLÓÐHEITRA
LISTAMANNA
XXXREYRI/KLÁMTÁN/
SNORRIÁSMUNDSSON
Opið þriðjud.-firamtud. 14-18,
föstud., og laugard. 14-22.
Sunnud. 14-18. Til 19. mars.
Aðgangur 300 krónur.
EFTIR nokkra ládeyðu er sitt-
hvað að gerast á myndlistarsviði
norðan heiða og að sögn heima-
manna kraumar í enn fleiru undir
yfirborðinu sem á eftir að brjótast
fram, er von að þær hræringar verði
sem mestar og endi með vænu og
varanlegu gosi.
Á fersku ári stóraldahvarfa, hefur
Listasafnið á Akureyri valið að
hefja starfsemi sína á fjölþættum
gjörningi athafna er skara holdleg-
ar þarfir og kenndir; gimdir, fýsnir,
frygð og losta. Er í takt við klám-
bylgjuna svonefndu, sem á næstlið-
num árum hefur skollið með miklum
þunga á landsmenn, helst á höfuð-
borgarsvæðinu en tyllir nú tá í
mesta þéttbýliskjarna Norður-
landsins. Hefur einneigin í takt við
alþjóðlega dagskipan, sem aldrei
fyrr ruðst inn á vettvang listsýn-
inga.
Má vera mikið rétt, að það sem
aðallega einkennir tíðarandann nú
um stundir á landi hér, séu múgsefj-
anir í formi æsinga og losta, annars
vegar hinir klassísku fararskjótar
postulanna hlaupandi allt hvað tek-
ur eftir bolta, hins vegar markaðs-
setning leikfanganna ljúfu á milli.
Hins síðarnefnda sér hvarvetna
stað í myndmáli dagsins, á opnum
grundvelli sem dulbúnum, jafnvel
dulkóðuðum, er þó eins og svo
margt í listum lítil nýung sé litið til
mannkynssögunnar, frekar gamalt
vín á nýjum belgjum. Siðgæði, sið-
vendni og fordómar gagnvart þess-
um athöfnum af mun nýrri toga, um
margt öfugsnúnum, ásamt misvís-
andi skinhelgi langt fram á seinni
helming síðustu aldar.
Sú háleita athafnaþörf mannsins,
sem á dögum endurreisnar varð að
hugtakinu, list, hefur frá upphafi
vega einkennst af tilvistarkikkinu,
baráttunni milli anda og efnis, sköp-
unargleðin náskyld sjálfshyggjunni
9g æxlunarlöngunin af sama meiði.
í alfræðiritum á listir almennt frá
upphafi til nútímans, jafnvel tutt-
ugu binda doðröntum, mættu þessi
atriði hins vegar Iengstum afgangi,
yfirsýn og raunsönn þekking þar af
leiðandi afar takmörkuð meðal al-
mennings. Hinar ströngu hömlur
gerðu útgáfu ástþrunginna en
óvandaðra bókmennta að miklum
gróðaveg, en í þeim voru birtar for-
boðnar myndir af eldri og nýrri
listaverkum við hlið grófra og til-
búinna gjörninga úr samtímanum,
töldust gjarnan neðanjarðarbók-
menntir og útskúfaðar sem slíkar.
Sannaðist hér sem fyrr, að þótt
náttúran sé barin með lurk leitar
hún út um síðir. Margvísleg mynd-
skreytt og djörf mánaðarrit einung-
is mögulegt að festa sér eftir króka-
leiðum eða áskrift allt fram yfir
miðbik aldarinnar, og var hér
taugatrekkjandi að sjá dýrleg lista-
verk fornaldar sem nýrri tíma við
hlið ómerkilegs hnoðs (kitsch) í
mynd og máli. En þróunin varð sú
er líða tók á öldina, einmitt í kjölfar
vaxandi umburðarlyndis er fæddi af
sér ástarlífsbyltinguna svonefndu,
að út fóru að koma vegleg uppslátt-
arrit er á eðlilegan og sannferðugan
hátt fjölluðu um þennan þátt mann-
kynssögunnar. Hann hafði sem sagt
alltaf verið til í fjölskrúðugri mynd,
frjósemisdýrkun eðlilegt og sjálf-
sagt mál við hlið guðstrúarinnar um
aldir alda. Hér til vitnis eru líkn-
eski, jafnvel almennir brúkshlutir,
mótuð gleðinni og getnaðinum til
vegsemdar og dýrðar, gjarnan í líki
kynfæra, einkum mannslimsins.
Ennfremur hinar miklu súlur er
halda uppi þökum fornra hörga og
hofa, tíðum fagurlega myndskreytt-
ar, einmitt þar sem súla samsamast
þaki. Burðarstoðirnar þannig tákn
manndómsins, hliðstætt súlum him-
inhvelfingarinnar í guðstrúnni,
framstreymandi mannlífisins um
leið. Enn í dag eru í Japan sem víðar
haldnar frjósemishátíðir til dýrðar
mannslimnum og risavaxið tákn
hans borið í skrúðgöngu um götur,
gjaman gulli slegið, og vinsælastur
guð Kínverja, er guð gleði, ásta og
hamingju, allt í réttri röð.
Þetta eru þannig óvefengjanlega
atriði sem fylgt hafa manninum frá
upphafi vega, en vel að merkja skil-
ur hér blygðunarkenndin, sem
kvenapanum fyrir einhveja yfir-
náttúrulega forsjón áskotnaðist í
fymdinni milli villimennsku og sið-
fágunar. Einungis heilbrigt að horf-
ast í augu við þessar staðreyndir, og
að holdlegri tjáþörfinnni bregður
alls staðar fyrir í sinni sundurleit-
ustu mynd, jafnt í listaverkum á
listasöfnum sem kroti á veggjum al-
menningssalerna. í þá veru fjarska
einstaklingsbundið hvort heldur
verður manninum að nautn, girnd
og losta, ódáinsveigarnar eða
dreggjarnar, himinsalnir eða sor-
inn...
Rýnirinn upplifði kímið að kyn-
lífsbyltingunni í Danmörku, í lok og
upphafi sjöunda og áttunda áratug-
arins, einnig framrás og hámark
hennar er prangið með hjálpartæki
ástalífsins o.fl. o.fl. náði frá Isted-
gade, allt upp að þeim gatnamótun-
um á Strikinu, þar sem áður var Al-
exandra kvikmyndahúsið. Sá þar
menn á vappi komna alla leið frá
Austurlöndum fjær, ekki síst Japan,
raunar allstaðar að úr heiminum,
þetta var að vísu ekkert nýtt, en
þótti yfirmáta forvitnilegt svona
fyrir galopnum tjöldum. Upplifði
einnig er sljákkaði á henni og loks
undanhaldinu, sem í dag er svo al-
gert að einungis örfáar verslanir
finnast nú í Istedgade þar sem fárið
var mest. Þannig fer fyrir hlutunum
þá náttúruleg fegurðin er grómuð,
ekki síst ef upprunaleg sköpunar-
þörfin og andagiftin eru ekki til
staðar, unaði frjálsborinna athafna
og náttúruskapa fórnað á stalli
staðlaðra og miðstýrðra þarfa
óprúttinna gróðaafla. Fátt undir
sólinni leiðigjarnara í lengdina og
því dæmt að falla um sjálft sig og
einangrast svo aftur við lítinn
minnihluta, þótt nýjungin æsi um
stund upp bældar sálir og óþroskað-
ar kenndir, hneyksli svo einkum í
hinum afskekktari kimum hnattar-
ins. Dæmin sanna líka, að þetta
gengur hvarvetna yfir fái það að
vera í friði. En menn geta ef vill
hugleitt, hver hafi fundið upp á því
að gera nekt mannsins syndsamlega
og klámfengna, þótt áskapað eðlis-
bundið siðferði og blygðunarkennd
hafni því að gera hana að almenn-
ingi.
Nývakin blygðun-
arkennd apynjunnar
mun í fymdinni hafa
verið einn af örlaga-
ríkustu áföngum
þróunarsögunnar,
en hún á að hafa
valdið því að mann-
apinn rétti úr sér tíu
þúsund árum of
snemma og þvi er
hrvggjarsúlan svo
veikburða í hinum
viti borna nútíma-
manni, homo sap-
iens sapiens.
Nútímakonan
ásakar er svo er
komið karlmanninn
um misnotkun á
nekt sinni, sem kem-
ur úr hörðustu átt, þar sem það var
hinn nakti líkami karlmannsins sem
var fegurðartáknið í árþúsundir, til-
tölulega stutt síðan þetta snerist
við, einungis fáar aldir. Þannig séð
mætti frekar álíta umskiptin sóma,
stolt og sigur konunnar, tákn yfir-
burða hennar á nýjum tímum. Að
konan sé ástþrungin í vexti sínum
og yndislegt sköpunarverk liggur í
hlutarins eðli, líkt og að blómin eru
töfrandi fögur og hreyfa sterklega
við kenndum okkar. Enginn vafi er
á því, að nekt konunnar er mannin-
um hið saklausasta og fegursta und-
ir sólinni enda hafa skáldin lofsung-
ið hana í aldanna rás og snillingar
málaralistarinnar hafa ekki látið
sitt eftir liggja við að upphefja hana
og dásama með pentskúfi sínum og
rissblýi.
En nekt konunnar var ekki notuð
sem ósiðlegt kyntákn í málverki, því
fer fjarri, ekki frekar en blómin eða
gróður jarðar, og komi þessi full-
yrðing einhverjum spánskt fyrir
sjónir, má vísa til kvenmálara sem
notað hafa blóm sem kyntákn.
Kvenfrelsiskonur og jafnframt Ijós-
myndarar hafa og iðulega notað
nekt konunnar sem myndefni.
Blómin breiða sköp sín mót sólu og
himnaföður, en þó talar enginn um
klám, en hins vegar eru þau falin á
milli fóta konunnar allt frá því
mannapinn reis upp fyrir hennar til-
stilli, tólin urðu hins vegar um leið
meira en vel sýnileg og dinglandi ut-
an á honum sjálfum. Meinlegt að hið
mikla undur konunnar, sjálfur lík-
ami hennar, skyldi grómaður sem
eitthvað óhreint og syndsamlegt...
Þetta allt er nauðsynlegt að upp-
lýsa vegna sýningarinnar á Akur-
eyri, jafnfamt að risið hafa upp eró-
tísk söfn víða í stórborgum, eins
konar sögulegar heimildir kynlífs-
byltingarinnar. Eitt slíkt skoðaði ég
fyrir skikkan tilviljana í Berlín á
liðnu hausti, safn Bete Uhse, sem er
í nágrenni aðaljárnbrautarstöðvar-
innar Berlin Zoo. Beate Uhse er
ókrýnd drottning markaðssetning-
ar ástþrunginna athafna í Þýska-
landi, og safnið sem er á fjórum
hæðum sýnir í hnotskurn þverskurð
af sögu kynlífsbyltingarinnar þar í
landi, en einnig skyldar athafnir í
ljósi mannkynssögunnar. Engan
samanburð hef ég enn sem komið er
af slíkum söfnum, en safnið Uhse,
sem ég skoðaði þreyttur og van-
Bréf Erlends kynnt
Á FYRSTA degi Menningarárs-
ins, 29. janúar síðastliðinn, var
opnaður stór kassi, sem varðveitt-
ur hafði verið innsiglaður í hand-
ritadeild Landsbókasafns - Há-
skólabókasafns með gögnum frá
Erlendi Guðmundssyni í Unuhúsi.
í ljós kom að kassinn hafði að
geyma sögulegar heimildir, mikið
safn sendibréfa til Erlends frá
samferðamönnum hans sem
margir hverjir voru í hópi fremstu-
listamanna þjóðarinnar.
Mikill áhugi er á innihaldi þess-
ara bréfa og nú hefur verið ákveð-
ið að efla til kynningar á broti af
þessu efni í kaffistofu Þjóðarbók-
hlöðu kl. 16 sunnudaginn 13. febr-
úar, en þann dag lést Erlendur ár-
ið 1947. Ögmundur Helgason for-
stöðumaður handritadeildar mun
Eriendur í Unuhúsi
gera örstutta grein íyrir innihaldi
kassans, en síðan mun lesið upp úr
bréfum skáldanna Halldórs Lax-
ness, Stefáns frá Hvítadal og Þór-
bergs Þórðarsonar, sem eiga nokk-
um fjölda bréfa í þessu safni, sem
og Nínu Tryggvadóttur mynd-
listarkonu og einnig bréfum Er-
lends til hennar. Hvað bréf Er-
lends varðar kom í Ijós að hann
hefur oft stungið uppköstum af
bréfum sínum niður í umslög Nínu,
en ekki til neins annars af einhveij-
um ástæðum. Þeir Aðalsteinn Ing-
ólfsson listfræðingur, Kristján Eir-
íksson og Pétur Már Olafsson
bókmenntafræðingar munu kynna
bréfritara, en Silja Aðalsteinsdótt-
ir og Benedikt Erlingsson leikari
lesa upp úr bréfunum.
Aðgangur er ókeypis.
Sýnir vef-
listaverk
í Meistara
Jakob
AUÐUR Vésteinsdóttir sýnir vef-
listaverk í glugga Meistara Jakobs,
Skólavörðustíg 5, frá 12. til 21.
febrúar.
f giugga hússins getur að líta
nokkur myndvefnaðarverk ásamt
myndum er sýna hvaðan áhrif og
hugmyndir að verkunum koma.
Viðfangsefnið er ströndin og sjór-
inn. Annars vegar eru hugmyndir
frá dvöl Auðar f Kunstierhaus í
Cuxhaven og hins vegar frá æsku-
stöðvum hennar við Langasand á
Akranesi. Við Langasand hefur
verið valið umhverfislistaverk eft-
ir hana sem verður sett upp í
svefta eftir næturlanga lestarferð
þá ég þurfti að bíða fjórar stundir
eftir hótelherbergi, hef ég í hyggju
að skoða aftur og í betra formi. Það
var í stuttu máli stórum áhugaverð-
ara en ég hafði gert mér grein fyrir
og afar upplýsandi.
Á sama tíma og þessi sérstaki
markaður hefur dregist saman úti í
heimi hafa hremmilegar og öfug-
snúnar athafnir í fjölþættri gerð
haldið innreið sína sem aldrei fyrr í
kvikmyndir, myndbönd, listhús,
sýnigahallir og söfn, hið ástþrungna
og lostafulla hér engan veginn und-
anskilið, hlutu fyrr eða síðar að rata
hingað á útnárann.
Meginveigur framníngsins á Ak-
ureyri er upplýsingagildið sem all-
staðar streymir á vit skoðandans og
ratað hefur svo ríkulega í fjölmiðla
undanfarið að óþarfi er að vera með
endurtekningar hér. Stefnuskrá
hans hefur einnig verið tíunduð í
bak og fyrir, mátti jafnvel lesa hana
í SKY, kynningarriti Flugfélags ís-
lands, á leiðinni norður.
Sýningin er nákvæmlega eins og
búast mátti við, er þrjátíu lista-
mönnum er boðin þátttaka og allt
tekið gott og gilt sem berst í hendur
sýningarstjóra. Hér var þannig ekki
leitað í sarp íslenzkra myndlistar-
manna sem á einhvem hátt hafa
verið viðriðnir gerð ástþrunginna
myndverka sem annarra miðla á
sjónmenntasviði. Þannig er helst
um tilbúna hluti að ræða gerða fyrir
þennan sérstaka framníng, en öllu
minna leitað til listamanna sem eiga
þetta á lager. Þeir eru fleiri í allri
samanlagðri myndlistarsögunni
sem gert hafa djarfar ástarlífs-
myndir, jafnvel mjög grófar en
flesta grunar og margir um sína tíð
stórum þekktari fyrir afar siðprúð
vinnubrögð. í sumum tilvikum hafa
menn ekki haft grænan grun um
þennan þátt í myndsköpun viðkom-
andi fyrr en eftir lát þeirra, eins og
átti sér stað um hinn fágaða sænska
myndhöggvara og prófessor við
listakademíuna í Stokkhólmi, Johan
Tobias Sergel, (1740-1814), hrökk
þá margur við.
Sumt á sýningunni er vel mjög
gert, annað minna vel ásamt því að
léttvægum hlutum bregður fyrir.
En meginmáli skiptir að vel er að
gjöminginum staðið og flestir miðl-
ar notaðir í þágu hans, þannig að ár-
angurinn verður nokkur prófraun
fyrir þol skynfæra og jafnframt sið-
gæðisvitund fordómafullra.
Hinn nýi forstöðumaður Lista-
safns Akureyrar, Hannes Sigurðs-
son, kann sitt fag til hlítar telst
áhugasamastur og hugmyndarík-
astur slíkra á landi hér nú um
stundir. Enginn hefur fram að
þessu lagt aðra eins skilvirkni,
vinnu og kostgæfni í hinar aðskilj-
anlegustu framkvæmdir og hann
hefur tekið sér fyrir hendur á næst-
liðnum árum. Jafnframt skara hug-
myndir hans hið nútímalegasta og
framsæknasta hjá sýningarstjórum
úti í heimi og borðleggjandi að at-
hafnir þeirra hristi upp í hlutunum,
hvað þá í fámennu bæjarfélagi við
heimskautsbaug. Deilur og sam-
ræður eru þó stórum betri kostur
en þögn og andvaraleysi...
Bragi Ásgeirsson
Rák. Myndvefnaður úr ull og
hör. Stærð 27x29x2.5 sm.
tengslum við menningarárið 2000.
Auður er ein af tólf listamönnum
sem reka listhúsið Meistara Jakob.
Hún hefur haldið fimm einka-
sýningar og tekið þátt í fjölda sam-
sýninga hér heima og erlendis.
I