Morgunblaðið - 04.04.2000, Side 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 4. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Dauðvenju-
legur
meðaljón
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Bjarni Haukur Þórsson sem Haukurinn.
15 milljónir
til endur-
bóta á hús-
um Gunnars-
stofnunar
ENDURBÓTASJÓÐUR menning-
arbygginga hefur samþykkt að veita
Gunnarsstofnun allt að 15 milljónir
króna til nauðsynlegra endurbóta á
húsum að Skriðuklaustri í Fljótsdal
á þessu ári. Framkvæmdir eru hafn-
ar í húsi Gunnars Gunnarssonar sem
miða að því að búa húsið undir nýtt
hlutverk. Ætlunin er að þeim verði
lokið innan tveggja mánaða, enda
stefnt að því að hefja starfsemi þar
undir merkjum Gunnarsstofnunar
um miðjan júní og opna þá húsið al-
menningi. Einnig verður ráðist í
endurbætur á fyrirhuguðum bústað
forstöðumanns á þessu ári.
Gunnar byggði húsið að Skriðu-
klaustri árið 1939. Það er rúmir 300
fermetrar að grunnfleti á tveimur
hæðum og ris að auki. Framkvæmd-
ir vegna nýrrar starfsemi felast fyrst
og fremst í nauðsynlegum endurbót-
um eins og endurnýjun lagna, fjölg-
un snyrtinga, uppsetningu brunavið-
vörunarkerfis og aðstöðu til
veitingasölu. Með þeim eiga öll her-
bergi hússins, sem eru um 30 talsins,
að geta nýst undir starfsemi Gunn-
arsstofnunar.
Menntamálaróðherra setti árið
1997 reglur um Stofnun Gunnars
Gunnarssonar sem ætlað er að starfa
á grundvelli gjafabréfs Gunnars
skálds og Franziscu konu hans frá
1948. í fyrravor náðist samkomulag
milli ráðherra menntamála og land-
búnaðar um að Gunnarsstofnun
fengi til umsjónar og yfirráða á
Skriðuklaustri auk Gunnarshúss,
Skriðu sem forstöðumannsbústað og
um 15 ha lóð umhverfis húsin. I
kjölfarið var stofnuninni ráðinn for-
stöðumaður.
Gunnarsstofnun hefur nú verið
mörkuð stefna til næstu ára. Sam-
kvæmt henni verður Skriðuklaustur
byggt upp sem menningar-, sögu- og
fræðasetur með starfsemi allan árs-
ins hring. Að sumri verður áherslan
lögð á að taka á móti ferðamönnum
og margvíslegar sýningar settar upp
en að vetri mun starfsemin snúast
meira um að rækta menningu þjóðar
og sögu. Þá verður áfram rekin
gestaíbúð fyrir lista- og fræðimenn í
húsinu auk þess sem gert er ráð fyrir
frekari aðstöðu fyrir fræðaiðkendur.
UPPISTAND
Bjar ni Ilaukur Þ 6 r s -
snn í íslensku
ó p e r u n n i
HAUKURINN
Höfundur og flytjandi: Bjarni
Haukur Þórsson. Leikstjórn: Sig-
urður Sigurjónsson. Tónlist: Máni
Svavarsson. Laugardagur 1. apríl.
MERKING orðsins „haukur“ er
talin vera „sá sem hremmir eða
grípur (bráðina)" skv. íslenskri
orðsifjabók Ásgeirs Blöndals
Magnússonar. í skáldamáli merkti
nafnið „(ungur og) knár maður“.
Þetta kemur upp í hugann þegar
skoðaður er titill sá sem Bjarni
Haukur Þórsson velur þessari
uppistandssýningu sinni. Hann hef-
ur í tveimur fyrri sýningum, Hellis-
búanum og Kossinum, þróað pers-
ónu sem er eins fjam þessari
skilgi'einingu Ásgeirs og hugsast
má. Auðvitað er titillinn dreginn af
millinafni hans sjálfs, en val hans
sýnir að hann á til að bera sjálfsháð
sem gæti orðið kveikjan að fyndinni
sýn á veruleikann.
Því miður er þetta sniðugasti
þátturinn við sýninguna. Frá því
Bjarni Haukur kom heim frá námi í
Bandaríkjunum hefur hann skapað
sér starfsvettvang sjálfur, hann
hefur átt hugmyndir að leiksýning-
um, leikstýrt og leikið. Eftirminni-
legast er að í hartnær tvö ár hefur
hann leikið í einleiknum „Hellis-
búanum" við ákafar undirtektir
áhorfenda. En hér sannast að það
er tvennt ólíkt að fá góða hugmynd
og að hrinda henni í framkvæmd.
Hér er einfaldlega kastað til hönd-
unum að verkinu. Hvorki efniviður-
inn né framsetningin eru þannig að
líklegt sé til árangurs.
í uppistandi skiptir miklu máli að
dagskráin sé vel skipulögð en jafn-
fram það þjál að flytjandinn geti
gripið til áhrifaríkra brandara ef
stemmningin dettur niður í salnum.
Hér var skipulagningin í molum.
Hvað eftir annað byrjaði Bjarni
Haukur á gamansögu en í miðri
sögunni var eitthvert atriði sem
hann lét afvegaleiða sig og leiddi
hann inn á hliðarbraut. Svo var
undir hælinn lagt hvort áhorfendur
fengu endinn á upphaflegu sögunni
- sem þá auðvitað var ekki svipur
hjá sjón eftir innískotið. I uppi-
standi er oft vaðið úr einu í annað
en góðir uppistandarar gera það af
ásettu ráði, annaðhvort vegna þess
að þeir sjá að stemmningin er að
missa dampinn eða vegna þess að
skyndileg kúvending getur einfald-
lega verið fáránleg og fyndin. Hér
var endalaust vaðið úr einu í annað
án sýnilegs tilgangs og svo á end-
anum komið aftur að gömlu efni
eftir að grínið hafði verið uppurið.
Hringsól hans um sviðið á reiðhjól-
inu og fálm hans í kassann aftan á
hjólinu er án efa hugsað sem aðferð
til að brjóta upp einhæfan flutning-
inn. Hér voru þessi atriði allt of
ómarkviss til að koma að gagni.
Eins og fyrr var nefnt hefur
Bjarni Haukur þróað í leik hina of-
urvenjulegu manngerð, sem hefur
ekkert það til að bera sem kemur í
veg fyrir að meirihluti íslenskra
karlmanna geti sett sig í hans spor.
Þetta getur gengið upp ef textinn
sem persónusköpunin er byggð á
er nógu hnyttinn. En hér stendur
Bjarni Haukur á gati. Sem höfund-
ur er hann ekki nógu frumlegur til
að semja efni sem hæfir persón-
unni. Viðhorf hans til tilverunnar
er of venjulegt til að af því sé nokk-
uð nýnæmi. Sýn hans á daglegt líf
er sýn hins dauðvenjulega meðal-
jóns. Hann fellur í þá gryfju að
bjóða hér upp á ýmsar viðbætur við
„Hellisbúann" og hugleiðingar
sprottnar út frá því verki, en þessir
afgangar eru ekki boðlegir til flutn-
ings þegar hálf þjóðin er þegar
búin að sjá verkið sjálft. Ánnað
stórt vandamál er að það var farið
að slá í flesta brandarana, þeir
dönsku voru þó verst farnir.
Kannski væri skárra ef Bjarni
Haukur leitaði víðar fanga. Ef sýn
hans á lífið væri frumlegri gæti
grínið þess vegna einskorðast við
líf hans þar sem hann situr í stofu-
sófanum og horfir á sjónvarpið, en
án nýstárlegs sjónarhorns verður
hann að víkka sjóndeildarhringinn.
Nauðvörn aðþrengds grínara er
að leita vars á svæðinu neðan þind-
ar. Eins og Bjarna Hauki verður að
orði: „Guð skapaði prumpið til að
allir gætu hlegið." Lægra verður
varla komist. Þarna tók hver
brandarinn við af öðrum þar sem
umfjöllunarefnið var þvag og
hægðir í öllum mögulegum mynd-
um og aðeins í undartekningartil-
fellum neyddist Bjarni Haukur sér
til sáluhjálpar að nefna kynfæri á
nafn eða velta sér upp úr kynlífí
með dýrum. Þetta er alþekkt bragð
í skemmtanaiðnaðinum og gefst oft
vel, sérstaklega ef áhorfendur eru
vel drukknir, en þá yfirleitt helst
sem krydd innan um annað efni. Of
mikið af því góða veldur því að
þessi hluti verður of yfirþyrmandi
og sýningin einkennist um of af
þessari afurð höfundarins.
Uti í hinum stóra heimi er
uppistand stundað við miklar vin-
sældir. Ef góðir flytjendur
skemmtiefnis geta ekki samið
sómasamlegt efni sjálfir eða eru
orðnir þurrausnir kaupa þeir efni
af öðrum. Bjarni Haukur hefur
með hjálp gamanhöfunda skapað
persónu sem hálf þjóðin hefur fallið
fyrir. Hvers vegna hann ákvað að
semja efni sjálfur er mér gersam-
lega hulið í Ijósi þess sem að ofan
er ritað.
Sveinn Haraldsson
Sibelius hættir
að reykja
og’ drekka
TOJVLIST
Geislaplötur
JEAN SIBELIUS
Jean Sibelius: Sinfónía nr. 4 í a-moll, op. 63.
Sinfónía nr. 5 í Es-dúr, op. 82. Hljómsveit:
Sinfóníuhljómsveit Islands. Hljómsveitar-
stjóri: Petri Sakari. Útgáfa: Naxos 8.554377.
Heildartími: 69’19. Verð kr. 690.
Dreifing: Japis
ÞEGAR umfjöllun um Sibeliusarútgáfuröð
Sinfóníuhljómsveitar Islands birtist síðast í
dálki þessum (Mbl. 10. nóv. 1999) nefndi ég
greinina „Sibelius á vinsældalistann". Fyrir-
sögn mín átti þá jafnt að skírskota til þess hve
aðgengilegt efnisval disksins var (Finlandia,
Kareliasvítan o.fl. Naxos 8.554265) og einnig
að hvetja íslendinga til að kaupa þennan
ágæta disk - að koma honum „á vinsældalist-
ann!“. Það sem ég vissi hins vegar ekki var að
platan var þegar komin á vinsældalistann! í
tímaritinu BBC Musie Mugiizine (nóvember
1999) vermdi hún tíunda sætið á vinsældalista
breskra plötuverslana yfir þær klassísku út-
gáfur sem best höfðu selst þar í landi.
Því nefni ég þetta hér, að útgáfuröð SI á
sinfóníum og öðrum hljómsveitarverkum Sib-
eliusar hefur ekki vakið ýkja mikinn áhuga ís-
lenskra tónlistarunnenda, en hefur hins veg-
ar fengið móttökur erlendis sem í raun eru
með ólíkindum. Samkeppni SI á þessu sviði er
nefnilega geysihörð og nægir þar að nefna
Philharmonia-hljómsveitina í Lundúnum
(Ashkenazy og Sir Simon Rattle), Bostonsin-
fóníuna (Sir Colin Davis), Sinfómuhljómsveit-
ina í Lahti (Vánská) og Vínarfflharmóníuna
(Lorin Maazel). Diskurinn sem hér er til um-
fjöllunar fær fjórar stjörnur (af fimm) í apríl-
hefti BBC Music Magazine og er þar borinn
saman við hljóðritun Berlínarfflharmóníunn-
ar (Karajan!) auk ofangreindra listamanna. í
nýjustu útgáfu The Penguin Guide to Comp-
act Discs (útg. 1999) fær Sinfónían okkar fullt
hús stjarna fyrir diskinn með fyrstu og þriðju
sinfóníunni (Naxos 8.554102). Reyndar fá
fleiri útgáfur SI mjög jákvæða umfjöllun í
þessu ágæta uppflettiriti og mun þeim vafa-
laust fjölga þar í framtíðinni. Þetta hlýtur að
vera hljómsyeitarmönnum mikil upplyfting á
afmælisári. Árangur þeirra er ekkert minna
en makalaus þegar tillit er tekið til ömurlegr-
ar starfsaðstöðu í Háskólabíói og annarra
kjara sem vísast eru ekki til að hrópa húrra
fyrir.
Nýjasti diskurinn í útgáfuröðinni er með
hinni vinsælu fimmtu sinfóníu sem Sibelius
lauk við árið 1919 og hinni ögrandi og and-
rómantísku fjórðu sinfóníu frá 1911.
Fjórða sinfónian hefur mönnum löngum
verið ráðgáta. í bæklingi disksins segir frá
því að hún hafi verið samin á þeim tíma er
tónskáldið átti í miklum fjárhagserfiðleikum,
veikindi sóttu að, hann fékk krabbamein og
þurfti að hætta að reykja vindla og drekka
viskí. Fjórða sinfónían finnst mér ansi tæt-
ingslegt verk og fyrsti kaflinn er mér alltaf
jafn illskiljanlegur. Fóru fráhvarfseinkennin í
bindindinu svona með Sibelius? Þeir sem til
þekkja vita mætavel að erfitt er að einbeita
sér þegar þannig háttar!
En svo að öllu gamni sé sleppt þá hefur
verkið óþægilega órólegan undirtón, yfir-
bragðið er ákaflega dökkt og jafnvel skersó-
þátturinn er gleðisnauður. Spurningin er
bara hvort manni endist ævin til að skilja
hvert Sibelius var að fara?
Sinfóníuhljómsveitin og Petri Sakari skila
góðu verki, hvergi virðist bera skugga á
ágætan flutning. Vert er að nefna stuttar en
glæsilega fluttar einleiksstrófur sellós, klukk-
uspils, víólu, klarínetts, flautu og horna í loka-
kaflanum.
Fimmta sinfónían er að mörgu leyti það að-
gengilegasta af seinni verkum tónskáldsins
og tilheyrir hún allt öðrum heimi en fyrirenn-
ari hennar. Sibelius virðist hafa tekið gleði
sína á ný: ætli hann hafi ekki verið hættur í
bindindinu? Tónmál sinfóníunnar er síðróm-
antískt og oft ljóðrænt, laglínur „breiðar“ og
fallegar en oft er stutt í dramatísk átök. Sin-
fóníuhljómsveit íslands leikur þessa tónlist
eins og hún þekki hana út í ystu æsar (enda
hefur hún verið alloft á efnisskrá hennai') og
hljómsveitarstjóranum, Finnanum Petri Sak-
ari, er tónmál Sibeliusar að sjálfsögðu í blóð
borið.
Útkoman er afar sannfærandi og túlkunin
sterk á þessu tignarlega verki. Sérstaklega
eftirminnilegt er hádramatískt niðurlag
fyrsta kafla og innkoma hornanna í lokakafl-
anum. Framlag tréblásarasveitar er með
ágætum enda er hlutverk þessa hóps afar
mikilvægt í hljómsveitarverkum Sibeliusar.
Strengjasveitin spilar framúrskarandi vel í
báðum verkum, og þótt hún sé ívið fáliðuð,
hljómar hún ákaflega vel og hefur mikla fyll-
ingu í hljóðrituninni. Þetta má vafalaust að
miklu leyti þakka harðsnúnu upptökuliði Rík-
isútvarpsins, þeim Bjarna Rúnari Bjarnasyni
(nr. 4 & 5), Vigfúsi Ingvarssyni (nr. 4) og
Grétari Ævarssyni (nr. 4). Þeim má einnig
þakka jafnvægið, sem er til fyrirmyndar í
upptökunni og heyrist meðal annars á því
hvemig tekist hefur að leyfa tignarlegum
málmblæstri að njóta sín til fullnustu án þess
að aðrir hljóðfærahópar séu yfirgnæfðir.
Til hamingju með afmælið, Sinfóníuhljóm-
sveit íslands, og til hamingju með nýjan disk
sem á vafalaust eftir að bera hróður ykkar
víða.
Valdemar Pálsson