Morgunblaðið - 17.06.2000, Page 50

Sykursyki
Sýklalyf
Allt að helmingur sýkla-
lyfjaskammta er óþarfur
Regluleg líkamsrækt
minnkar líkur á sykursýki
MORGUNBLAÐIÐ
J>0 LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 2000
Reykingar
Andoxunarefni virka
síður á reykingamenn
Símar
Sýklar geta borist í menn
úr símtólum
Mikil sótthætta get-
ur stafað af símum
Ungir reykingamenn og hjartasjúkdómar
Vítamín virðast ekki
draga úr hættunni
Reuters
Engin þjóð reykir eins mikið og Kínverjar. Ein af hverjum þremur síg-
arettum, sem eru reyktar á jarðarkringlunni nú, er reykt þar í Iandi.
The New York Times.
REYKINGAMENN geta ekki
treyst því að þeir minnki hættuna
á hjartasjúkdómum með því að
taka inn vítamíntöflur, samkvæmt
A nýlegri rannsókn vísindamanna við
Norður-Karólínuháskóla.
Vísindamennirnir létu hóp ungra
reykingamanna taka inn e- og c-
vítamín og niðurstaða þeirra var sú
að íjörefnin drægju lítið úr oxun
fituefna í blóðinu. Margir vísinda-
menn telja að oxun fituprótína -
„slæms“ kólesteróls - sé mikilvæg-
ur þáttur í frumþróun kransæða-
sjúkdóma.
Fyrri rannsóknir höfðu bent til
þess að e-vítamín drægi úr getu
, fituprótína til að oxast en vísbend-
ingarnar um áhrif c-vítamíns voru
ekki eins skýrar.
Reykingamönnum er hættara
við hjartasjúkdómum en öðrum og
sígarettureykurinn sem þeir anda
að sér inniheldur sindurefni, sem
geta stuðlað að oxun fituprótína.
í rannsókn bandarísku vísinda-
mannanna var 30 reykingamönnum
skipt í hópa; einn þeirra fékk að-
eins c-vítamín, annar e-vítamín, sá
þriðji bæði vítamínin og fjórði
gervilyf. Meðalaldur þátttakend-
anna var 20 ár og þeir höfðu reykt
í hálft þriðja ár að meðaltali.
Vísindamennirnir mældu oxun
fituprótína í hvítu blóðkornunum,
en það er talin nákvæmasta leiðin
* til að mæla hvernig líkaminn oxar
fituefnin í blóðinu. Þeir segja að
engin vítamínmeðferðanna hafi
dregið úr oxuninni.
Rannsóknir, sem byggðust á til-
raunaglösum, leiddu í ljós að e-
vítamín, svo og e- og c-vítamín
saman, lengdi oxunartíma fitupró-
tína, en c-vítamín eitt sér hafði
engin slík áhrif. Slíkar glasarann-
sóknir eru þó ekki taldar gefa jafn
nákvæmar vísbendingar um það
sem gerist í líkamanum.
„Athyglisverðasta niðurstaðan
var að mínu mati sú að c-vítamín,
að minnsta kosti eitt sér, hafði
engin áhrif,“ sagði Cindy Fuller,
prófessor í næringarfræði við
N orður-Karólínuháskóla.
Fyrri rannsóknir á andoxunar-
áhrifum vítamína beindust að eldri
reykingamönnum en Fuller og
samstarfsmenn hennar vildu mæla
áhrif vítamínanna á unga reykinga-
menn. Niðurstaða þeirra var sú að
reykingamennirnir gætu ekki
treyst á fæðubótarefnin og yrðu að
hætta að reykja meðan þeir væru
enn ungir, fremur en að bíða þar
til þeir eru orðnir miðaldra og hafa
fengið fyrsta hjartaáfallið.
The Daily Telegraph.
SIMAR eru ein af greiðustu leið-
unum til að breiða út sjúkdóma
á heimilum og vinnustöðum, ef
marka má nýlega rannsókn vís-
indamanna við Arizona-háskóla.
Rannsóknin bendir til þess að
allt að tveir þriðju gerla á sí-
mtólum geti borist í hönd þess
sem notar simann næst. Og frá
höndunum berast gerlarnir oft
upp í munninn og valda sýking-
um, svo sem magakveisu eða
kvefi.
Sýklarnir breiðast ekki aðeins
út frá almenningssímum heldur
einnig á vinnustöðum þar sem
starfsmennirnir þurfa að deila
símunum. Sú tilhögun getur því
fjölgað veikindadögunum og
dregið úr framleiðni.
Rannsóknin í Arizona beindist
einkum að tveimur örverum sem
finnast á óhreinum símum -
gerlinum serratia rubidea, en
hann líkist saurgerli sem getur
valdið magakveisu, og veirunni
PRD-1. Orverurnar geta breiðst
út um heimili eða vinnustaði ef
fólk þvær sér ekki nógu vel eftir
að hafa notað salernið.
Vísindamennirnir menguðu
símtól, eldhúskrana og svampa
af örverunum og rannsökuðu
sfðan hversu margar þeirra bár-
ust í hendurnar. I ljós kom að
um 39% gerlanna og 66% veir-
anna breiddust út frá símunum.
Kranarnir reyndust einnig lík-
legir til að breiða út sjúkdóma,
því um 28% gerlanna og 34%
veiranna bárust í hendur þeirra
sem snertu þá.
Þegar sýklarnir berast í hend-
urnar breiðast þeir fljótt út. Ef
óhreinn fingurgómur er settur á
neðri vörina berast um 34%
gerlanna og verulegt magn af
veirunum í munninn, að sögn
Reuters
Líklega er best að þvo sér um
hendur eftir að maður hefur
talað í almenningssíma.
vísindamannanna.
Vísindamennirnir könnuðu
einnig afleiðingar þess að ein-
hver notaði síma eftir að hafa
gert þarfir sínar á salerninu án
þess að þvo hendurnar nógu vel.
Þeir komust að því að rúm-
lega 107.000 salmonellusýklar
gátu borist frá símanum í fingur
þess sem notuðu hann næst. Ef
fingurinn er settur í munninn
berast þangað um ríflega 36.000
salmonellufrumur, sem er yfrið
nóg til að valda veikindum. Sím-
tól sem er mengað af veirum,
sem valda niðurgangi, geta
breitt út 6.580 veirur í hendurn-
ar, þar af 211 í fíngurgómana.
Visindamennirnir áætluðu að
simnotandinn gæti gleypt um 72
veirur, sem væru mjög líklegar
til að valda veikindum.
Fyrri rannsóknir sömu vís-
indamanna leiddu í ljós að
venjulegur heimilissvampur geti
innihaldið 320 milljónir gerla
sem geta valdið sjúkdómum.
Hvernig losnar maður við kláðamaur?
Magnús Jóhannsson læknir svarar spurningum lesenda
Spurning: Hvað er besta meðferð
gegn kláðamaur? Eftir að meðferð
er lokið - er kláði lengi að fara? Get-
ur kláðamaur komið upp aftur? Þá í
hvaða tilfelli?
Svar: Mannakláðamaur (scabies)
eða bara kláðamaur er örsmár átt-
fætlumaur (um 0,2-0,4 mm) sem
sést varla með berum augum. Hann
þrífst bara á fólki og hefur fylgt
mannkyninu í þúsundir ára. Menn
hafa áætlað að um 300 milljónir
manna smitist árlega í heiminum af
kláðamaur og hér á landi smitast
talsverður fjöldi á hverju ári.
Margir hafa tilhneigingu tíl að
tengja lús og kláðamaur við sóða-
skap og fátækt og finnst skammar-
legt að smitast. Þetta hefur þó alls
ekkert með sóðaskap að gera og all-
ir geta smitast af lús eða kláðamaur,
ungir sem gamlir, fátækir sem ríkir.
Lús og kláðamaur smitast á svip-
aðan hátt, oftast við nána snertingu
en slíkt þarf þó ekki að koma til því
föt, handklæði og rúmföt geta borið
dýrin eða egg þeirra á milli manna.
IQáðamaur er talsvert smitandi og
t.d. er ekki óalgengt að heilu fjöl-
skyldumar smitist í einu.
Eftir smit getur liðið allt að því
mánuður þar til viðkomandi verður
var við óþægindi. Óþægindin stafa
af því að kvendýrið grefur sig inn í
húðina, myndar nokkurra milli-
metra löng hlykkjótt göng og vei'pir
þar eggjum sínum. Dýrið gefur frá
sér vökva sem veldur ofnæmi, kláða
og útbrotum. í byrjun má oft sjá
göngin en þegar útbrotin stækka
verðui’ erfiðara að greina þau.
Kláðamaurinn sest að á stöðum
sem margir eru svolítið varðir fyrir
umhverfinu og má þar einkum
nefna hliðar fingra, greipar, hand-
arbök, úlnliði, olnboga, handar-
krika, innanverð læri og mitti. Hjá
fullorðnum sest kláðamaur hvorki
að í hársverði né á höfði en það get-
ur gerst hjá bömum. Ef dýrin fá að
vera í friði halda þau áfram að verpa
í 4-5 vikur, þá fara ný dýr að klekj-
ast út og sýkingin breiðist út. Sumir
hafa meira ofnæmi fyrir dýrunum
en aðrir og fá þess vegna meiri út-
brot. Stundum bætist bakteríusýk-
ing ofan á og gerir ástandið og
óþægindin enn verri.
Aðalóþægindin em kláði sem er
verstur á nóttunni og getur oft hald-
ið vöku fyrir sjúklingnum hálfu og
heilu næturnar.
Sjúkdómsgreiningin er stundum
auðveld en getur líka verið mjög
snúin. Oft er reynt að skrapa svolít-
ið af húð og skoða undir smásjá í leit
að kláðamaur eða eggjum hans. Ef
slíkt finnst er greiningin fengin en
takist það ekki er erfitt að vera viss.
Stundum er ekki annað að gera en
að reyna meðferð við kláðamaur og
sjá hvort hún ber árangur.
Meðferð við kláðamaur er tiltölu-
lega einfóld og áhrifamikil en mikil-
vægt er að settum reglum sé fylgt
nákvæmlega. Hér eru á markaði
nokkur lyf við kláðamaur sem öll
em vel reynd og meðferð er árang-
ursrík ef farið er nákvæmlega eftir
leiðbeiningunum. Ef það er ekki
gert er hætta á að meðferðin beri
ekki árangur eða að endursmit eigi
sér stað. Lyfin era notuð á svolítið
mismunandi hátt en notkunin bygg-
ist á því að bera þau á allan lík-
amann nema höfuð og láta þau
verka yfir nótt eða jafnvel í heilan
sólarhring. Oftast dugir ein slík
meðferð og mikilvægt er að með-
höndla ekki að óþörfu vegna þess að
lyfin geta haft aukaverkanir og era
m.a. talsvert ertandi fyrir húðina.
Ekki era heldur öll lyfin öragg á
meðgöngu eða við brjóstagjöf.
Þó svo að dýrin lifi einungis í
stuttan tíma utan líkamans (í mesta
lagi 2-3 daga) er talið mikilvægt að
þvo föt, handklæði, sængurföt,
greiður, bursta og annað sem kemst
í snertingu við líkamann úr 50 gi’áða
heitu vatni (í minnst 15 mínútur).
Þetta á að gera samtímis lyfjagjöf-
inni.
Eitt af því sem veldur oft erfið-
leikum er að jafnvel þótt dýrin
drepist öll við meðferðina halda þau
áfram að erta húðina og geta valdið
kláða í nokkrar vikur. Það er þess
vegna full ástæða til að láta lækni
fylgjast með og endurtaka meðferð-
ina því aðeins að öragg merki séu
um endursmit.
• Lcscndur Morgunblaðsins gcta spurt
lækninn um það sem þeim liggur á
lýartn. Tckið er á móti spumingum á
virkum dögum milli klukkan 10 og 17 í
síma 5691100 og bréfum eða símbréfum
merkt: Vikulok. Fax 5691222. Einnig
geta lesendur sent fyrirspurnir sínar
með tölvupósti á netfang Magnúsar Jó-
hannssonar: eImag(a)hotmaiI.com