Morgunblaðið - 17.06.2000, Page 54

54 LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 2000
NEYTENDUR
MORGUNBLAÐIÐ

Læknar á
N etinu
„Þegar hægt er að setjast fyrir framan
tölvuna og ganga með einfóldum hætti
frá öllum bankaviðskiptum, taka ákvörð-
un um íbúða- og bílakaup, ganga frá
skattskýrslu og gera matarinnkaup, svo
fátt eitt sé nefnt úr daglegu lífi fólks, er
óparfi að steypa sér kollhnísa afhrifningu
yfir því að heilbrigðisgeirinn tölvuvæðist. “
Heimasíðum sem
veita upplýsingar
um hin ýmsu atriði
er varða heilbrigð-
ismál, fer sífellt
fjölgandi á Netinu. Þeir sem til
þeirra stofna vita sem er að heil-
brigðismál eru nokkuð sem varðar
alla og almennar vinsældir doðr-
anta á borð við Heimilislækninn
minn og fleiri álíka uppflettibækur
eru skýrt dæmi um áhuga almenn-
ings. Það er því ekki að undra að
netvæðingin hafi náð yfir heilsu-
l/inuADC og sjúkdóma-
VlvHUKr fræðslu. En
það er ekki öll
sagan sögð
enn. Sam-
skiptaform
starfsfólks innan heilbrigðisgeir-
ans við viðskiptavini sína hefur
víða gjörbreyst með tilkomu Nets-
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksen
Það eru ekki síst samskipti
lækna við sjúklinga sem hafa verið
í sviðsljósinu í hinum vestræna
heimi eftir því sem netvæðingunni
fleygir þar fram. Island er þar
engin undantekning, enda óvíða
fleiri netvæddir sé miðað við hina
traustu vinkonu landans, sjálfa
höfðatöluna. Fyrr í vor fjallaði
Morgunblaðið um netvæðingu á
heilsugæslustöðvum þar sem sagði
að forstöðumenn þeirra tækju al-
mennt vel í það að tímapantanir
hjá læknum og beiðnir um endur-
nýjun lyfseðla færu um Netið.
Hins vegar vantaði enn töluvert
upp á að heilsugæslustöðvarnar
væru undir þessar breytingar
búnar þó að því væri unnið.
Þeir eru ófáir sem geta sagt
sögur af löngum setum á lækna-
biðstofum, stundum til þess eins
að fá lyfseðil endumýjaðan. Aðrir
hafa eytt löngum stundum í síman-
um í svipuðum erindagjörðum og
enn aðrir þurft að glíma við lygi-
lega langa biðlista vegna einfóld-
ustu hluta. Þegar hægt er að setj-
ast fyrir framan tölvuna og ganga
með einfoldum hætti frá öllum
bankaviðskiptum, taka ákvörðun
um íbúða- og bílakaup, ganga frá
skattskýrslu og gera matarinn-
kaup, svo fátt eitt sé nefnt úr dag-
legu lífi fólks, er óþarfi að steypa
sér kollhnísa af hrifningu yfir því
að heilbrigðisgeirinn tölvuvæðist.
Það er ekki nema sjálfsagt. Hins
vegar vita íslendingar manna best
að það þarf að fara varlega með
viðkvæmar upplýsingar sem varða
líf manna, heilsu og gen. Þar
stendur líka hnífurinn í kúnni að
mati margra þegar taka á ákvörð-
un um hversu langt læknar eigi að
ganga í samskiptum við sjúklinga
á Netinu.
Boltinn er óneitanlega farinn að
rúlla. Á dögunum voru birtar nið-
urstöður úr viðamikilli könnun á
vegum bandarísku heilbrigðis-
netsíðunnar Medem sem var sett á
laggimar síðastliðið haust af
Bandarísku læknasamtökunum og
nokkrum öðrum sérfræðingafélög-
um. Meðal áhugaverðra niður-
staðna má nefna að um 10%
bandarískra lækna eiga samskipti
við sjúklinga sína með tölvupósti
samanborið við aðeins 3% fyrir
tæpu ári. Einnig kom fram að um
70% lækna hafa aðgang að Netinu
frá vinnustað sínum, samanborið
við 37% fyrir tæpu ári. Könnunin
leiddi líka í ljós að yfirgnæfandi
meirihluti lækna taldi af hinu góða
að almenningi gæfist kostur á að
kynna sér upplýsingar um heil-
brigðismál á Netinu, að því til-
skildu að þess væri gætt að upp-
lýsingamar væm ekki rangar,
misvísandi eða ófullnægjandi.
Medem var stofnað í október
1999 og hefur um tvo þriðju af
bandarísku læknastéttinni innan
sinna vébanda. Fyrirtækið aðstoð-
ar læknana við að koma upp eigin
heimasíðum og efla þannig sam-
band við sjúklinga sína auk þess að
reka viðamikinn gagnabanka um
heilbrigðismál, sem bæði læknar
og sjúklingar hafa aðgang að. Til-
gangurinn er íyrst og fremst að
stuðla að nýtingu Netsins við að
bæta samskipti lækna og sjúklinga
og að auka gæði upplýsingaflæðis
um heilbrigðismál á Netinu.
Óvissa um öryggi heilbrigðis-
gagna sem flutt eru um Netið hefur
valdið mönnum áhyggjum í Banda-
ríkjunum líkt og annars staðar og
staðið í vegi fyrir því að menn stigju
skrefið til fulls með því að bjóða upp
á óstáflað upplýsingaflæði frá lækni
til sjúklings eða annarra lækna.
Þessi heilabrot vöktu áhuga tölvu-
risanna sem sáu sér auðvitað hag í
því að leysa vandann. í vikunni birt-
ust fréttir af samningi milli Medem
og Intel í kjölfar þess að tölvufyrir-
tækið hefur þróað rafrænt nafn-
skírteini fyrir lækna til að nota þeg-
ar þeir skiptast á trúnaðarupp-
lýsingum um sjúklinga á Netinu.
Hver læknir sem skráður er á
Medem fær þannig sérstakt raf-
rænt nafnskírteini, til þess að nota í
samskiptum við aðra lækna. Banda-
ríska læknafélagið mun gefa
skírteinin út og ábyrgjast þannig
hveijir bera þau. Samkvæmt frétt>
um er búist við því að útgáfa þess-
ara rafrænu skírteina verði orðin að
veruleika í haust og er talið fullvíst
að þau muni auka öruggi tíl muna
umfram það sem venjuleg passorð
veita.
Stjómleysi, þar með talið nafn-
leysi, hefur gjaman verið talið Net-
inu til tekna. Það er vissulega hægt
að taka undir það að ástæða þess að
netvæðingin varð jafn rosaleg og
raun ber vitni, er sú að Netið óx
stjómlaust í allar áttir. Hins vegar
er staðan nú orðin sú að þeir
óþrjótandi möguleikar sem Netið
býður upp á verða ekki nýttir sem
skyldi fyrr en fólk getur treyst því
að það verði ekki misnotað, eigum
þess stolið, eða dýrmætar persónu-
legar upplýsingar fari á flakk og
verði seldar hæstbjóðanda, svo
dæmi séu tekin. Það verður í hæsta
máta fróðlegt að fylgjast með því
hvemig tifraunir Medem og Intel
með rafrænu skírteinin ganga enda
eru þeir fjölmíirgir sem eiga eftir
að njóta góðs af netvæðingu lækna-
stéttarinnar í náinni framtíð ef vel
gengur.
Bæklingur um varnir gegn matarsýkingum
Margt býr í borðtuskunni
- ef hún er óhrein
GÓÐU sumri fylgja grillveislur og
útilegur, en því miður virðist sumr-
inu líka fylgja aukin hætta á meng-
un matvæla. „Það virðast alltaf
koma upp fleiri tilfelli yfir grilltí-
mann en það hefur ekkert verið
rannsakað sérstaklega hvers vegna
matarsjúkdómatilfelli em fleiri á
sumrin,“ segir Ástfríður Sigurðar-
dóttir matvælafræðingur hjá Holl-
ustuvemd ríkisins. „Ef til vill eiga
útilegur einhvem þátt í aukningunni
á sumrin en þar em aðstæður oft
þannig að ekki er hægt að stunda
ýtrasta hreinlæti."
Til að spoma gegn matarsjúk-
dómum hafa Hollustuvemd, Land-
læknisembættið og umhverfisráðu-
neytið gefið út bæklinginn Vamir
gegn matarsýkingum og matareitr-
unum - gerðu þér mat úr þeim! í
bæklingnum, sem dreift er á heimili,
er lögð áhersla á hreinlæti og rétta
meðferð matvæla. Þá koma fram
upplýsingar um helstu sýkla sem
valda matarsjúkdómum og hvað
beri að gera ef einkenni matarsýk-
inga eða matareitrana koma fram.
Bæklingurinn er liður í fræðsluátaki
sem miðar að því að viðhalda þeim
góða árangri sem náðst hefur und-
anfarið í baráttunni við campylo-
bacter, en í maímánuði vom stað-
festar fjórar sýkingar af campylo-
bacter í fólki, sem er veruleg
lækkun frá síðasta ári, segir í frétta-
tilkynningu vegna bæklingsins.
Matarsýking er sjúkdómur sem or-
sakast af skaðlegum sýklum sem ná
að fjölga sér í matvælum og berast
með þeim ofan í fólk, matareitrun-
um valda hins vegar sterk eiturefni
sem sumir sýklar mynda þegar þeir
fjölga sér í matvælum. Báðum þess-
um sjúkdómum fylgja einkenni á
borð við uppköst, kviðverki og nið-
urgang, þau geta verið allt frá væg-
um ónotum til alvarlegra veikinda
sem kalla á tafarlausa læknisaðstoð.
I einstaka tilfellum geta þessir sjúk-
dómar dregið fólk til dauða.
Aðalatriði að vanda meðferð
Besta ráðið til að forðast sýkingar
er að vanda alla meðferð matvæla.
Fyrir neytendur er mikilvægt að
viðhafa sem mest hreinlæti við mat-
argerð, gegnhita fuglakjöt og unnið
kjöt eins og hakk og fars, huga að
geymsluþoli matvæla og geyma þau
við rétt hitastig, að sögn Ástfríðar.
„Hætta er á bakteríumengun ef
kjöt er ekki grillað í gegn og það
getur verið erfiðara að gegnsteikja
matinn á grillinu en í ofni eða á
pönnu. Til dæmis getur verið erfitt
að fá kjúklinga vel steikta á grilli, en
auðveldara er að gegnsteikja bein-
laust kjúklingakjöt en kjöt á beini.
Kjöt er gegnsteikt ef það hefur náð
75°C hita en einnig má skoða kjöt-
safann í miðju þykkasta bitans sem
á að vera tær en ekki blóðlitur."
Einnig er mikilvægt að hafa hendur
og áhöld hrein til að forðast kross-
mengun, að sögn Ástfriðar. „Til
dæmis má ekki nota sömu töng eða
sama disk fyrir hrátt og grillað
kjúklingakjöt. Gott getur verið að
grilla töngina með kjötinu, það er
auðveldara en að nota tvö sett af
töngurn." í borðtuskum geta verið
sjúkdómsvaldandi bakteríur, sér-
staklega ef þær hafa komist í snert-
ingu við vökva úr hráum matvælum,
en að sögn Ástfríðar er ráðlegra að
þurrka blóðvökva með eldhúspappír
en tusku. „Bakteríur dafna einstak-
lega vel í tuskum og gott er að skipta
um tuskur annan hvem dag, helst á
hverjum degi.“
Kynmng á norræna
umhverfismerkinu
KYNNING á norræna umhverfis-
merkinu, Svaninum, sem er opin-
bert umhverfismerki Norðurland-
anna, stendur nú yfir í Kringlunni,
fram til 19. júní. í fréttatilkynningu
frá Hollustuvernd ríkisins kemur
fram að kynningin sé í samvinnu
við Nýkaup og að gestir geti nú
kynnt sér merkið í sérstökum
kynningarbás fyrir framan verslun
Nýkaups í Kringlunni.
Þá segir ennfremur að þrátt fyrir
að merkið sé í mikilli sókn hér á
landi sýni kannanir að íslenskir
neytendur þekki síður merkið og
gildi þess en neytendur á öðrum
Norðurlöndum. Stjóm norræna
umhverfismerkisins hefur því
ákveðið að gera átak til að breyta
þriog er kynningin liður í því.
Á kynningunni er hægt að fá
upplýsingar um þær vömr sem
bera merkið og skoða sýnishom af
þeim. Þá mun Nýkaup vekja at-
hygli viðskiptavina sinna á þessum
vömm á næstu vikum.
Þeir einir fá að nota merkið sem
uppfylla strangar kröfur um efna-
s
Urval
melóna í
Nýkaupi
ELLEFU mismunandi tegundir af
melónum frá Bandaríkjunum em
á boðstólum í Nýkaupi í sumar.
Vatnmelónur, gular melónur, or-
ange flesh, cantaloupe, galía, can-
ary, crenshaw, golden dew, honey
dew, ogen og casaba.
Melónur era sagðar hitaein-
ingasnauðar og í þeim er lítill syk-
ur þrátt fyrir sætt bragð. f frétta-
tilkynningu frá Nýkaupi segir að
melónur innihaldi aðallega A og C
Morgunblaðið/Kristinn
Kynningin á norræna umhverf-
ismerkinu stendur til 19. júní.
og orkunotkun. Vömr í 17 vöm-
flokkum uppfylla þær kröfur hér á
landi. Um er að ræða vörur eins og
kaffisíur, gólfefni, sláttuvélar, ljós-
ritunarvélar og byggingaplötur.
Gefin hafa verið út 15 ný leyfi fyrir
notkun merkisins frá áramótum, en
alls em nú í gildi 64 leyfi hér á
landi.
vitamín auk B vitamins, kalks og
annarra steinefna. Vatnsmelónur
eru einu melónurnar til sölu í
Nýkaupi sem unnt er að frysta.
Hægt er til dæmis að skera vatns-
melónur í þríhymda báta og
stinga pinna í. Vatnsmelónan
verður þannig að fyrirtaks frost-
pinna.
Villtur lax í
Melabúðinni
í MELABÚÐINNI er nú hægt að
fá villtan lax sem er veiddur í net í
Þjórsá. „Laxinn er fyrsti vorboðinn
hjá okkur en við höfum verið með
þetta undanfarin sumur,“ segir
Pétur Alan Guðmundsson í Mela-
búðinni. Laxinn verður á boðstólum
flesta daga í sumar en þar sem
þetta er villibráð er framboðið háð
veiði, að sögn Péturs. „Laxinn hef-
ur mælst vel fyrir, það er komin
hefð fyrir honum hérna í Vestur-
bænum, sérstaklega 17. júní. Verð-
ið á heilum laxi mun verða eitthvað
um 900 kr. fyrst um sinn en það
mun líklega lækka eitthvað þegar
líður á sumarið."
Sumartími í
Kaffítári
KAFFIHÚS og kaffibúð Kaffitárs í
Bankastræti hafa breytt afgreiðslu-
tímanum yfir sumarið. Nýbreytnin
er lengri afgreiðslutími á fostudags-
og laugardagskvöldum, en þá er op-
ið til 23.
Nú er opið frá mánudegi til
fimmtudags frá 8-18, föstudaga og
laugardaga frá 8-23 og sunnudaga
er opið frá 10-18. í tilefni þjóðhátíð-
ardagsins verður sérstök kynning á
cappuccino í Bankastræti.Að lokum
má benda á að kaffihús Kaffitárs eru
bæði reyklaus og án vínveitinga.
Nýtt
Sósur í flöskum
NÝKAUP hefur
hafið sölu á sós-
um í 250 ml flösk-
um frá Jensen’s.
Sósumar fást
með þremur bragðtegundum, Jen-
sens’s Original Cognac sósa, Jen-
sen’s Original Favorit sósa og Jen-
sen’s Original Whisky sósa.
Sósurnar eru hitaðar upp og rjóma
bætt út í.