Morgunblaðið - 04.10.2000, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 4. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Líf og list í
Grafarvogi
MorgunblaðiðAJG
Fjórar af sjö listakonum í Jónshúsi í Kaupmannahöfn: Nanna Bisp
Buchert, Þórunn Guðmundsdóttir Jensen, Guðrún Sigurðardóttir Urup
og María Sveinsdóttir Kjarval.
Sj ö listakonur
í Jónshúsi
BÆKUR
Smásögurog 1 j 6 ð
BRÚIN ÚT í VIÐEY
Höfundar: Aðalsteinn Ingólfsson,
Ari Trausti Guðmundsson, Einar
Már Guðmundsson, Gyrðir Elías-
son, Hjörtur Marteinsson, Kristín
Marja Baldursdóttir, Ragnar Ingi
Aðalsteinsson og Sigmundur
Ernir Rúnarsson.
Myndir eftir Guðbjörgu Lind Jóns-
dóttur, Magdalenu Margréti Kjart-
ansdóttur og Kristínu Geirsdóttur.
Miðgarður. 2000 - 94 bls.
FRÁ upphafi íslenskrar sagnarit-
unai- hafa draumar og fui'ður sett
mark sitt á hana. Nú á tímum er í
tísku að kenna þess háttar stílbrögð
við töfraraunsæi. Fyrr á öldum voru
slík óræð fyrirbrigði hluti af vitundar-
heimi og náttúruskynjun manna. Þau
voru hluti af andrúmsloftinu jafnvel
þótt þau væru að einhverju marki
stílbrögð. í sögum samtímans gegna
þau oftar en ekki öðru hlutverki. Sem
sé því að vera táknheimur eða jafnvel
kjölfesta í formgerð sögu. Hið yfir-
náttúrulega er skoðað með sjóuðum
og raunsæjum augum nútímans. Eft-
ir stendur formið án innihalds þjóð-
trúarinnar, póstmódemisminn í öllu
sínu veldi fullur með spumingar-
merki og efa um raunveruleikann.
Það er í slíkum anda sem bókin
Brúin út í Viðey verður tíl. Skoða má
hana sem ofurlítinn þverskurð af
skáldskaparheiminum enda eru höf-
undarnir margir í fremstu röð. Auð-
vitað er engin brá yfir til Viðeyjar til í
raunveruleikanum og engin tilraun
gerð til að smíða hana í sögunum.
Bókin er öðruvísi bráargerð, huglæg-
ur samnefnari átta ólíkra skálda, sjö
karla og einnar konu, úr Grafarvogi
sem safnað hafa saman stökum smá-
sögum og ljóðum í bók til útgáfu. Þótt
skáldin kenni sig við Grafarvog em
sögumar lítt hverfisbundnar að und-
anskilinni einni sögunni sem nefnist
Bugðóttur farvegur jökulár og er eft-
ir Hjört Marteinsson. Það er varla til-
viljun að í henni kemur fyrir átta
skálda hópur, sjö karlar og ein kona, í
Grafarvogi sem hafa það fyrst og
fremst sameiginlegt að vera haldin
útþrá: „Átta skáld og hvert þeirra um
sig þjakað af lönguninni að komast
eins langt i burtu frá borginni, þar
sem þau bjuggu, og mögulegt var.
Eða kannski þegar verst lét eins
langt í burtu frá lífinu sjálfu til að
undirstrika þá bitru staðreynd að
skáldskapurinn væri fyrir löngu
búinn að segja skilið við mennina-
...Skáldskapur sem snerist um eitt-
hvað annað en skáldskap alveg eins
og listin sem snerist um eitthvað allt
annað en sjálfa listina. Kannski hin
hreinu látalæti eða tilgerð?"
Ekki veit ég hvort Hjörtur er í
reynd þeirrar skoðunar að skáld-
skapur nútímans sé hrein látalæti eða
tilgerð. En raunar finnst mér sögum-
ar í bókinni einkennast dálítið af þess-
ari firringu lífs og listar. Stórgóð saga
Hjartar fjallar einmitt um hana. Þar
er sagt frá listakonu sem hverfur á vit
landsins líkt og Olafur Kárason Ljós-
víkingui' forðum daga og rennur sam-
an við skáldskapinn og eilífðina. Á
svipaðar andstæður leikur Kristín
Marja Baldursdóttir í hnitmiðaðri
sögu sinni, Homherbergi. Þar segir
frá konu sem hverfur frá döpmm
veraleikanum inn í draumaheim. Hún
lifir fremur í draumnum en veraleik-
anum og festist í honum. Þar er fall
hennar falið. Sagan skilur lesendur
eftir með óleystar spumingar.
Á sama hátt eru sögur eftir þá
Gyrði Elíasson, Langt frá öðram, og
Einar Má Guðmundsson, Ertu ekki
alltaf að skrifa? í óræðari kantinum.
Einar segir frá manni sem lifir tvö-
földu lífi, saklausu og svallsömu en
deyr og deyr þó ekki en Gyrðir fjallar
um þýska konu sem sest að í húslaus-
um eyðifirði með niðursuðudósir og
bækur eftir Goethe og Hesse. Hún
þraukar af vetur en skilur menn eftir
í hljóðri spum um tilgang dvalarinn-
ar. Báðar era sögumar sagðar af
þeirri frásagnarlist sem þeim Gyrði
og Einari er lagin en teljast varla
þeirra fremstu verk.
Það er raunar einkenni þessara
verka hversu leitin að jafnvægi sem
hefur verið raskað gegnir miklu hlut-
verki. Það gildir einnig um frásögu
Ara Trausta Guðmundssonar af tíb-
etskum manni sem brýtur gegn jafn-
vægi náttúrannar með því að veita
vatni í margar áttir og fær af því sjúk-
dóm. Hér er enn ein sagan sem snert-
ir mörk hins yfirskilvitlega.
Það kveður við dálítið annan tón í
brotakenndu örsagnasafni Aðalsteins
Ingólfssonar sem hann neftiir Örsögu-
sveig en gæti efnisins vegna alveg eins
heitið Þættir af einkennilegum mönn-
um. Aðalsteinn á fyndna spretti á milli
en þó er eins og vanti bindiefni í sveig-
inn. Saga Ragnars Inga Aðalsteins-
sonar er raunaleg raunsæisfrásögn af
bami sem lendir í sálarkreppu við
skilnað foreldra. Sagan er vel upp
byggð og ágætlega sögð en efnið er vel
þekkt og kannski of mikið notað til að
sagan veki sterk viðbrögð.
Frásagnarháttur skáldanna er oft
merkilega líkur. Hann er persónuleg-
ur og sum segja söguna í 1. persónu á
þann hátt að ekki fer milli mála að sú
persóna er skáldið sjálft eða annað ég
þess. Blanda veruleika, drauma og
framandleika einkennir þær flestar.
Ljóð era nokkur eftir skáldin í bók-
inni. Fyrirferðamest era ljóð eftir
Sigmund Emi Rúnarsson. Þetta era
ljóð ort í anda hversdagsraunsæis,
lágstemmd og sum dálítið naum. En
einhvem veginn nær sá sem þetta rit-
ar ekki almennilegu sambandi við
þau, kannski vegna þess að þau segja
svo lítið líkt og kvæðið Kvöld:
Vissulega gætum við orðað kvöld
ámargavegu
en myrkrið fellur
birtuþverr
ogærslinslokkna
þannigerþað
vissulega.
Vissulega er það þannig en líka á
svo ótal margan annan hátt og öllu
fjörlegri.
í heild sinni er Bráin út í Viðey
læsileg bók sem vel er þess virði að
lesa. Það sem meira er hún leggur
fram spumingar á háu plani um eðli
skáldskapar, um gildi efahyggjunnar,
látæðisins og tilgerðarinnar í íslensk-
um bókmenntum samtímans.
Skafti Þ. Halldórsson
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
SJO íslenskar listakonur sýna nú
1 Jónshúsi í Kaupmannahöfn og
viðhalda þar með hefð sem nær
aftur til ársins 1975. Þá hélt
hópur kvenna sýningu á sama
stað í tilefni Kvennaárs og allt
frá þeim tíma hefur hópur, sem
á það sameiginlegd að hafa verið
búsettur í Danmörku um ára-
tugaskeið, sýnt í Jónshúsi
fimmta hvert ár.
Að þessu sinni sýna: Guðrún
Sigurðardóttir Urup, málverk,
Nanna Bisp Biichert, ljósmyndir,
og Þórunn Guðmundsdóttir Jen-
sen, málverk, en þær hafa verið
með í öll skiptin. Einnig sýna El-
ín Pjetursdóttir Bjarnason, mál-
verk, Guðbjörg Benediktsdóttir
Malling, grafík, María Sveins-
dóttir Kjarval, málverk, og Pia
Rakel Sverrisdottir, glerlist. AIl-
ar hafa þær stundað mynd-
listarnám í Danmörku, við
Kunstakademiet og Kunsthánd-
værkerskolen í Kaupmannahöfn,
haldið einkasýningar og tekið
þátt í samsýningum í Danmörku,
Islandi og Bandaríkjunum.
Karlmenn í hópi íslenskra
listamanna í Danmörku hafa
ekki hlotið aðgang að sýningum
kvennanna, sem eru nú orðnar
scx talsins. Fyrir 25 árum stóð
Ólöf Pálsdóttir, þáverandi sendi-
herrafrú, fyrir sýningunni og
hélt móttöku í tilefni hennar þar
sem aðeins karlmenn gengu um
beina. Nú 25 árum síðar hellir
Helgi Ágústsson, sendiherra ís-
lands, kampavíni í glös lista-
kvennanna á sýningaropnuninni
og ber lof á verkin, sem eru af
ýmsum toga, greinilegt er þó af
mörgum þeirra að innblásturinn
er fenginn frá íslenskum fjöllum
og fossum og veðrinu. Tvær
listakvennanna sýna hins vegar
ljósmyndir þar sem myndefnið
eru börn og ungir menn. Þetta
gr hópur ólíkra listamanna, sem
eiga það eitt sameiginlegt að
segjast vera á leiðinni heim, þeg-
ar farið er til Islands, þótt þær
hafi búið lengst af í Danmörku.
Sýningin stendur til 31. októ-
ber og er opin á opnunartíma
Jónshúss.
Tilkomumikill
sellóleikur
TONLIST
llljómdiskar
EINTAL-MONOLOGUE
Sigurður Halldórsson, selló.
Alfred Schnittke: Klingende
Buchstaben. Hans Abrahamsen:
Hymne / Storm og stille.
Sveinn L. Björnsson: Ego is
emptiness. Hafliði Hallgrímsson:
Solitaire. Zoltán Kodály: Sónata op
8. Hljóðritun gerði Stafræna hljóð-
upptökufélagið í Skálholtskirkju
í apríl og júní 1999.
Hljóðupptaka og eftirvinnsla:
Sveinn Kjartansson.
Upptökustjórn: Sverrir
Guðjónsson. 2000 Tvdv 001.
ALFRED Schnittke (1934-
1998), „síðasti snillingur 20. aldar“,
eins og rássnesku dagblöðin köll-
uðu hann - og kannski með réttu, á
hér „upphafsorðin" á þessum al-
deilis magnaða hljómdiski með tón-
verkinu Klingende Buchstaben
(sem er samið í tilefni 40 ára af-
mælis rássneska sellóleikarans Al-
exanders Ivashkin og skrifaði tón-
skáldið fangamark sitt, A,Es (ess),
undir kveðjuna). Verkið tekur rúm-
ar 5 mínútur, sem nægir tónskáld-
inu til að segja hrífandi „hluti“ sem
taka mann með trompi, a.m.k. eins
og það er flutt hér. Síðan koma tvö
stutt verk eftir danska tónskáldið
Hans Abrahamsen (f. 1952),
Hymne og Storm og stille, einnig
sterk í sínu knappa formi. Og þá er
röðin komin að Ego is emptiness,
„eintali“ Sveins L. Bjömssonar,
sem vitnar um fullkomna sátt við
einsemdina í ástríðulausum tær-
leika sínum. Um verkið segir tón-
skáldið m.a.: „Við erum alltaf að
leita að einhverjum sælureit í lífinu
og það er það sem skapar þján-
ingu. En það er ekkert sérstakt við
mína þjáningu. Hún er ekkert frá-
bragðin þjáningu annarra. Hinn
innri maður þráir annan líkama,
aðrar aðstæður eða eitthvað betra
eða öðruvísi. En þegar hann er
ekki lengur á skjön við veraleik-
ann, eða þráir ekki lengur að vera
eitthvað annað, þá birtist sannleik-
urinn og hann getur sungið með
lífinu.“ Sveinn L. er án efa eitt sér-
stæðasta tónskáld sinnar samtíðar,
engum líkur nema sjálfum sér. Ég
hef áður fjallað um verk hans og
einnig kammerverk Hafliða Hall-
grímssonar, þ.á m. „eintal" sellós-
ins sem hér er flutt af miklum
næmleik og fínlegum þrótti, ef svo
má að orði komast. Solitaire (1970,
rev. 1991) er í fimm þáttum, Orat-
ion, Serenade, Nocturne, Dirge og
Jig. Hafliði er „málari tilfinning-
anna“ meðal tónskálda og einhvem
veginn í mjög nánum tengslum við
sjálfa náttúrana. Sellóið er hans
hljóðfæri, og fer það ekki milli
mála þegar hlustað er á þetta verk

Morgunblaðið/Golli
Sigurður Ilalldórsson sellóleikari.
- sem tók ýmsum breytingum í
áranna rás meðan tónskáldið starf-
aði sem sellóleikari. „Solitaire varð
einskonar „dagbók" hins leitandi
sellista sem var þegar farinn að sjá
framtíð sína sem tónskálds." Gunn-
ar Kvaran, sem verkið er tileinkað,
lék það í Listasafni íslands í sept-
ember 1991 í „endui'vakinni upp-
ranalegri mynd“. Lokaverkið á
hljómdiskinum er sónata op. 8 eftir
Zoltán Kodály (1915), sem talin er
tímamótaverk í sögu tónverka fyrir
selló. Verkið er stórt í sniðum, til-
finningaþrungið og gerir miklar
kröfur til tækni. Gildir það einnig
um flutninginn. Sigurður Halldórs-
son hefur oft og víða komið fram
sem einleikari, hér og á tónlistar-
hátíðum í Evrópu, en hann er ekki
síður eftirsóttur sem kammertón-
listarmaður, leikur með kammer-
hópunum Caput og Cammer-
arctica, Bachsveitinni í Skálholti;
syngur með sönghópnum Voces
Thules sem sérhæfir sig í flutningi
íslenskrar miðaldatónlistar o.s.frv.
o.s.frv.! Sigurður er magnaður
sellóleikari, ekki síst í tónlist sem
hér um ræðir. Kemur þar margt
til, m.a. í senn þróttmikill og fín-
legur tónn, kannski ekki sérlega
hlýr en hreinn og fallegur. Tækn-
ina hefur hann á valdi sínu, svo
ekki sé talað um músíkalskan
skilning hans á þessum kröfuhörðu
tónverkum. Leikur hans er tilkom-
umikill og lifandi, og sellóið syngur
fagurlega í höndum hans - í fínum
hljómburði kirkjunnar.
Hljóðupptaka og önnur tæknileg
vinnsla er framúrskarandi vel unn-
in.
Oddur Björnsson