Morgunblaðið - 04.10.2000, Blaðsíða 58

58 MIÐVIKUDAGUR 4. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Forvitnilegar bækur
NOKKUR AF LEYNDARMÁLUM
HOLLYWOOD-STJARNANNA AFHJÚPUÐ
Er málið
meðfætt?
Einfaldar
reglur
Managing my Life, sjálfsævisaga
Alex Fergusons. Hugh Mcllvanney
skráði. Coronet gefur út 2000.520
síðna kilja með registri og töflum
um árangur á knattspyrnusviðinu.
Kostar 1.195 íPennanum-
Eymundssyni.
SIGURSÆLASTI knattspyrn-
ustjóri Bretlandseyja er án efa Al-
ex Ferguson sem nú stýrir Man-
chester United. Ekki er bara að
hann hefur gert það lið að
evrópsku stórveldi í knattspyrnu,
heldur náði hann líka merkilegum
árangri með Aberdeen, sem hann
stýrði áður en hann flutti sig til
Englands, en Ferguson er Skoti
og var mikill markaskorari
skoska boltanum.
Bókin sem hér er til umfjöll-
unar kom út innbundin fyrir
ári og vakti mikla athygli
og deilur, ekki síst fyrir
það hversu opinskátt
Ferguson talaði um ýmsa
leikmenn liðsins fyrrver-
andi og þáverandi, og
ekki fallega um alla, auk
þess sem sumir þjálfarar
fá til tevatnsins. Kiljuút-
gáfan er nokkuð aukin því
aftan við upprunalega
frásögn hefur Ferguson
skeytt viðbótarköflum til
að færa söguna nær nú-
tímanum og ræðir meðal
annars umdeild mál á lið-
inni leiktíð.
í bókinni, sem er lipur-
lega skrifuð og skemmti-
leg aflestar fyrir fleiri en
United-vini, kemur ræki-
lega fram hvað það er sem gerir
Alex Ferguson að einum fremsta
knattspyrnuþjálfara sögunnar.
Fyrst er að telja þær einföldu
reglur sem hann setur leikmönn-
um og fylgir eftir af hörku, áhersla
hans á líkamlegt þol og úthald og
reglusemi. Mestu skiptir þó
hversu næmt auga hann hefur fyr-
ir því hvað býr í hverjum knatt-
spyrnumanni, hversu naskur hann
er að lesa leikinn og sjá hvenær
rétt er að bregaðst við þreytu lyk-
ilmanna í liði andstæðinganna og
hversu óragur hann er við að taka
áhættu. Allt hefur þetta skilað
honum og félaginu miklum heiðri
og ekki arinars að vænta en hann
eigi eftir að safna fleiri verðlaun-
um fram til þess að hann dregur
sig í hlé eftir tvö ár.
í ljósi velgengni Fergusons er
merkilegt að lesa um sífelld átök
hans við stjórn United um launa-
mál en þótt hann hafi gert United
að helsta félagsliði Bretlandseyja
. hefur hann jafnan yerið á mun
lægri launum en tíðkast hefur hjá
stjórnendum stórliða og þannig
var hann ekki hálfdrættingur á við
stjóra Tottenham Hotspur þegar
United sigraði tvöfalt 1994 og með
tíunda hluta launa Erics Cantonas
svo dæmi séu tekin.
► Arni Matthíasson
Hæfíleikar skipta ekki
máli í Hollywood
Hver var það sem
flokkaði aðdáendabréf
Tomma og Jenna áður
en hann sló 1 gegn sem
leikari og hvernig
fengu leikstjórar
barnastj örnunnar
Shirley Temple hana
til að gráta í tökum?
*
Sunna Osk Logadótt-
ir dregur tjöldin frá
og kemur upp um
nokkrar af stærstu
stjörnum Hollywood.
ÞAÐ blundar einhver óútskýranleg
forvitni með okkur flestum um að
vita hitt og þetta um kvikmynda-
stjörnur sem við myndum varla
kæra okkur um að vita um nágranna
okkar heima á Fróni. Bækur sem af-
þj úpa leyndarmál goðanna í kvik-
myndaborginni Hollywood, ævi-
sögfur og „opinská" viðtöl í blöðum
og tímaritum hafa löngum verið
ávísun á mikla lesningu
enda virðist harla
fátt okkur al-
múganum
óviðkom-
andi sem
varðar
lífþessa
fólks.
Ástir,
átök,
mistök,
undir-
ferli,
feluleikir
og ótrú-
legar
sér-
þarfír
leikara
íHolly-
wood
20. ald-
arinn-
ar eru
sögur
til
næsta
bæjar sem mörgum finnast færaþá
einu þrepi neðar í sálartetur stjarn-
anna sem á stundum virðast spenn-
andi hyldýpi ósagðra leyndarmála
sem ættu skilyrðislaust að ná eyrum
almennings.
I bókinni I Was a Fugitive From a
Hollywood Trivia Factory er að
finna ótal lista yfir hitt og þetta sem
stjömunar hafa dundað sér við
gegnum árin. Höfundinum Aubrey
Dillon-Malone tekst ágætlega til við
að tína til ýmislegt sem flestir les-
endur vilja vita en einnig er að finna
í bókinni upptalningu atriða sen
engum hefði einu sinni dottið í hug
að spyija um. Langi þig að vita
hvaða leikarar hafa orðið ástfangnir
við tökur á kvikmynd og hvaða sam-
bönd enduðu með hjónabandi er
svörin að fínna í bókinni. Og langi
þig að vita um sérþarfir stjarnanna á
tökustað, drykkjarvenjur og hver
síðustu orð þeirra vora á banabeðin-
um hefurðu li"ka fundið handbókina
sem hentar.
Húmorinn er aldrei langt undan
og systir hans, kaldhæðnin, ekki
heldur. Sannleiksgildi alls þess efriis
sem finna má í bókinni er eflaust
ekki 100% enda oft sögur sem geng-
ið hafa mann fram af manni. Hvað
sem því h'ður er hér á ferðinni
einkar skemmtileg lesning með
Hafnaði aðalhlutverkinu
í Galdrakarlinum í Oz.
ágætis fræðslugildi. Er hægt að
biðja um meira? Hér á eftir fara
nokkrar skemmtilegar sögur frá
kvikmyndaborginni Hollywood þar
sem ekkert er heilagt.
Frægð og frami
Fæstir leikarar öðluðust frægð og
frama í vöggugjöf heldur þurftu
flestir að vinna fyrir henni. Aðrir
vora uppgötvaðir af hreinni tilviljun
líkt og John Wayne sem var að af-
ferma flutningabíl er Raoul Walsh
kom auga á hann. Sagan segir einn-
ig að það hafi verið hrein tilviljun að
Harrison Ford fékk hlutverk í
Stjöraustríði þegar hann var að
vinna sem smiður í kvikmyndaver-
inu en George Lucas hélt að hann
væri þar til að fara í áheymarpróf.
Áður en leikarinn Jack Nicholson
fékk tækifæri á hvíta tjaldinu flokkaði
hann aðdáendabréf Tomma og Jenna.
Anthony Quinn burstaði skó fyrir
framan kirkju eina og Paul Newman
var kylfuberi. Robert Mitchum var í
sviðsljósinu áður en leikferillinn hófst,
hann vann t.d. í fjölleikahúsi og stund-
aði hnefaleika af kappi.
Sumir leikarar þurftu að ganga í
gegnum fjölda misheppnaðra
áheymarprófa áður en stóra tæki-
færið kom. Ein af fallegustu konum
heims, Sophia Loren, lét sér ekki
segjast (sem betur fer) þegar leik-
sljóri einn sagði henni í áheyraar-
prófi að hún hefði of breiðar mjaðm-
ir, of stórt nef og alltof stóran munn
til að ná nokkrum frama í kvik-
myndum. í umsögn eftir fyrsta
áheymarpróf Fred Astaire stendur:
„Getur ekki sungið. Getur ekki leik-
ið. Dansar svolítið.“ En það voru
ekki aðeins leiksfjórar sem höfnuðu
leikurum, dæmið á það til að snúast
við þegar öruggum áfanga á frama-
brautinni er náð. Robert Redford
hafnaði hlutverki í The Graduate
árið 1967 sem kom Dustin Hoffmart
á kortið. Baraastjaraan vinsæla
Shirley Temple átti í fyrstu að fara
með aðalhlutverkið í Galdrakarlin-
um í Oz árið 1939 en sökum anna
hafnaði hún því og eignaðist þar
með harðan keppinaut í Judy Gar-
land sem tók að sér hlutverkið.
Jodie Foster á leikkonunni Michelle
Pfeiffer ýmislegt að þakka því að sú
síðarnefnda hafnaði boði um hlut-
verk í myndinni Lömbin Þagna sem
Foster fékk síðar Óskarsverðlaun
fyrir.
Fortíðin kvödd
Þegar rétta hlutverkið er komið
upp í hendurnar er ekki þar með
sagt að hið ljúfa líf taki strax við.
Fyrst þarf að finna rétta leikara-
nafnið og jafnvel að yngja sig aðeins
upp. Nafn getur bæði verið til góðs
og trafala og þó að skyldleiki sé oft
af hinu góða í harðri baráttu Holly-
wood er ekki nauðsynlegt að
auglýsa hann. Nicolas nokkur
Coppola var ekki áljáður í að vera
grunaður um að eiga frænda sínum
Francis Ford Coppola frægð sína að
þakka og breytti því eftimafni sínu í
Cage. Þá ákvað Rodolpo Alphonzo
Rafaelo Pierre Filibert Gugliemi di
Valentina d’Antonguolla að taka
upp leikaranafriið Rudolph Valent-
ino og Jennifer Anist onopoulus
ákvað að stytta eftimafnið í Aniston.
Sérþarfir, samningar og slys
Samningar leikara segja oft meira
en mörg orð um þá stöðu sem þeir
hafa náð og það sem þeir komast
upp með að krefjast. Gamanleikar-
amir Bud Abbott og Lou Costello
vildu hafa vaðið fyrir neðan sig og í
samningi þeirra var ákvæði sem
tryggði að þeir væru ekki ábyrgir ef
einhver dæi úr hlátri við að horfa á
myndir þeirra. Vörumerki bama-
stjörnunnar Shirley Temple voru án
efa sætu krullumar enda stóð í
samningi hennar að hún yrði alltaf
að hafa a.m.k. sex litlar krullur í
hárinu fyrir framan myndavélarnar.
Þótt það stæði ekki í samningi nýttu
margir leikstjórar hennar sér ungan
aldur hennar og fengu hana til að
fella tár í kvikmyndum með því að
segja henni að gæludýrin hennar
væru dauð. Þá tryggði Trevor
Howard það í samningi sfnum að
hann þyrfti aldrei að vinna þegar
enSka krikketlandsliðið væri að
spila. Robert Redford hefur fengið
nóg af aðdáendum sfnum og kaupir
alltaf heila sætaröð í flugvélum til að
þurfa ekki að tala við þá. Katherine
Hepburn þoldi ekki skítugt hár á
nokkrum manni og var vön að ganga
milli allra á tökustað og þefa af hár-
inu áþeim. Frænka hennar, Audrey
Hepbum, átti við alvarlegra vanda-
mál að strfða en hún bakbrotnaði
þegar hún datt af hestbaki við tökur
á myndinni The Unforgiven árið
1959. Slysin gerast nefnilega líka í
Hollywood og Dustin Hoffman hefur
einnig fengið að finna fyrir því.
Hann skaut sig í einu atriði myndar-
innar Littte Big Man árið 1970 þegar
hann reyndi að taka byssuna,
sem hlaðin var
alvöru skoti,
upp úr
byssubelt-
inu. Verr
fór fyrir
leikaranum
Brandon
Lee við
Herra Nicolas Coppola.
tökur myndarinnar The Crow árið
1994 þegar hann var óvart skotinn
til bana með alvörubyssukúlu í atriði
þar sem nota átti púðurskot.
Leikurum er mörgum kunnugt
um það að hæfileikar eru afstætt
hugtak í kvikmyndaheiminum og
gera óspart grín að því. Starfsheiti
Marlon Brando var alltaf „fjárhirð-
ir“ í vegabréfi hans og Mickey
Rourke sagði eitt sinn að í stað
starfsheitisins „leikari" ætti að
standa „dýr“ í vegabréfinu. Þá vildi
leikarinn Wilfred Hyde-White meina
að hann hefði uppgötvað tvennt á
ferli sínum sem leikari, í fyrsta lagi
að hann hefði enga hæfileika og í
öðru lagi að það skipti engu máli.
Að leikslokum
Það er ýmislegt á sig lagt fyrir
frægðina og ekki leggja aðdáendur
stjarnanna minna á sig til að komast
yfir sem mestar og sóðalegastar
upplýsingar um þær. I bókinni I Was
a Fugitive From a HoIIywood Trivia
Factory er þó sjónum beint að gam-
ansögum og spaugilegum upp-
ákomum þvf að þegar allt kemur til
alls eru Hollywood-stjörnumar að-
eins mannlegar eins og ég og þú og
lenda í lyndnum jafnt sem alvarleg-
um aðstæðum sem eru saga til næsta
bæjar.
Steven Pinker: The Language Inst-
inct: The New Science of Language
and Mind. Penguin Books, 2000.
Upphafleg útgáfa 1994.548 bls.
THE LANGUAGE Instinct kom
fyrst út árið 1994 en var í ár end-
urútgefin sem kilja enda er hún
eitt besta inngangsritið að almenn-
um málvísindum sem völur er á
fyrir hinn almenna lesanda. Hún
er bæði fróðleg og yfirgripsmikil
en um leið eins létt og skemmtileg
aflestrar og viðfangsefnið framast
leyfir.
Rauði þráðurinn í bókinni er
margþættur rökstuðningur fyrir
því, að málhæfni mannsins byggist
á eins konar „eðlisávísun", þ.e.
sérhæfðri, líffræðilega gef-
inni getu til að læra tung-
umál með því að fella það
að meðfæddum, málf-
ræðilegum reglum
sem sérhvert tungu-
mál verði að hlíta ef
börn eigi að geta
lært það. Þetta er
aldagömul hug-
mynd sem var
endurvakin og
endurbætt af
Noam Chom-
sky um 1960 og
hefur síðan
leitt til sann-
kallaðrar bylt-
ingar í málvís-
indum - án þess
þó að hafa unnið
alla á sitt band.
Pinker útlistar
hvað í þessari tilgátu
fellst og reynir að sýna fram á að
hún sé besta skýringin á ýmsum
staðreyndum um tungumál, m.a.
varðandi málþroska barna, málsk-
erðingu fólks með heilaskaða af
ýmsu tagi, arfgenga málgalla,
táknmál heyrnleysingja og skjóta
ummyndun málfræðisnauðra
blendingsmála (pidgins) í fullgild
tungumál með fastmótaða mál-
fræði (creoles). Hann setur tilgát-
una einnig í samhengi við nýlegar
kenningar og niðurstöður úr öðr-
um vísindagreinum, s.s. heilarann-
sóknum, þróunarlíffræði og rann-
sóknum á gervigreind. Um leið
hrekur hann á allsannfærandi og
skemmtilegan hátt ýmsar út-
breiddar ranghugmyndir um
tungumál og eðli þess.
Hvort sem maður lætur sann-
færast af rökum Pinkers eða ekki,
er heillandi að fylgjast með fram-
setningu hans enda sameinar hún
á sjaldgæfan hátt skýra hugsun,
skarpskyggni og kímni. Þema bók-
arinnar er á engan hátt byltingar-
kennt og sé maður á höttunum eft-
ir frumleika eða nýsköpun í
kenningasmíð verður að leita víð-
ar. Sem blanda af fróðleik og
skemmtun er hún hins vegar
einkar vel heppnuð.
Baldur A. Kristinsson
Forvitnilegar bækur