Morgunblaðið - 04.10.2000, Blaðsíða 36

^36 MIÐVIKUDAGUR 4. OKTÓBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Þefur af
braski
„ Verður að telja öruggt að einhver hóp-
ur sjálfstœtt starfandi einstaklinga
muni breyta formi rekstrarsíns íþví
skyni að lækka skattgreiðslur sínar með
því að taka fé út úrfélögunum í formi
arðs að svo miklu leyti sem eigið fé fé-
lags leyfirslíkt. “
Úr umsögn skattrannsóknastjóra vorið 1996 vegnafrumvarps um fjármagnstekjuskatt.
MIKIÐ gekk á hjá full-
trúum á Alþingi ís-
lendinga í byrjun maí-
mánaðar 1996, þá var
verið að hespa af ýmsum þörfum
málum og koma þannig í veg fyrir
að þau dagaði uppi fynr þing-
lausnir. Uttaugaðir þingmenn sátu
og strituðu við að fá einhvem botn
í flókin mál sem þeir höfðu í mörg-
um tilfellum engin færi á að meta.
Þeir urðu því að treysta því að
sérfræðingarnir hefðu unnið sína
heimavinnu.
Eitt af þeim var frumvarp um
skattlagningu fjármagnstekna.
Svo fór að samþykkt var að taka
upp 10% skatt
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
á slíkar tekjur
og naut hug-
myndin stuðn-
ings jafnólíkra
hagsmunaaðila og Vinnuveitenda-
sambandsins og Alþýðusambands-
ins. Slíkar tekjur umfram þrjár
milljónir hjá einstaklingi myndu
þó bera 38% skatt. Sumir stjóm-
arandstæðingar bentu á ýmsa
agnúa á frumvörpunum sem ykju
hættu á skattsvikum, þeir vildu að
samþykktinni yrði frestað til að
tími gæfist til að hugsa málið til
enda.
Undir lok umfjöllunar þingsins
lögðu stjómarþingmenn fram til-
lögu um breytingu á frumvarpinu.
Hún gekk út á að hægt yrði að
fresta skattlagningu söluhagnaðar
um tvö ár ef aðilar sem hagnast
hefðu um meira en þrjár milljónir
fjárfestu peningana aftur innan
tveggja ára í verðbréfum eða
hlutabréfum. En Ágúst Einarsson
og fleiri bentu þegar á að með því
að nýta sér ákvæðið gætu einstakl-
ingar í reynd frestað skattlagning-
unni endalaust. Hagnaðurinn yrði
aldrei skattskyldur.
Talsmenn ríkisstjórnarinnar
lögðu áherslu á að söluhagnaður
væri ekki fjárhæð sem skipti sköp-
um. Einn þeirra benti á að saman-
lagður söluhagnaður á íslandi árið
1995 hefði numið um 300 milljón-
um ki-óna. En nú er komið í ljós að
með lögunum var opnuð óvænt
smuga fyrir fólk sem vill koma fé
sínu fyrir erlendis með hávaða-
lausum hætti. Og af ýmsum ástæð-
um, ekki síst vegna þenslunnar og
stóraukins hagnaðar af hlutabréf-
um, er nú um ótalda milljarða að
ræða, hve marga veit enginn. Upp-
lýsingar þess efnis liggja ekki á
lausu, hvorki í Lúxemborg, á Jóm-
frúreyjum né í öðrum skattaskjól-
um. Sums staðar ríkir friður.
Vilhjálmur Egilsson, sem var
einn helsti talsmaður frumvarps-
ins 1996, sagði við umræðurnar að
skattlagning á arði fram yíir þrjár
milijónimar áðumefndu væri há
„42-47% hjá einstaklingnum sem
ég tel að jaðri við eignaupptöku".
Hann sagði að þetta merkti að fyr-
irtæki hefðu haft tilhneigingu til
að taka hagnað fremur út sem
laun, þau hefðu freistast til að hafa
fólk á launaskrá án mikils vinnu-
framlags og sumir væru jafnvel
teknir í vinnu „í gustukaskyni".
Nú segir hann aðspurður að
ákvæðið um frestun á skattlagn-
ingu hafi verið lykilatriði í að
hvetja til uppstokkunar á atvinnu-
lífinu, kynslóðaskipta í fyrirtækj-
um, sameiningar fyrirtækja og
fleiri góðra hluta síðustu árin.
Einnig hafi fresturinn skipt sköp-
um við að byggja upp svonefnt
áhættufjármagn. Menn hafi getað
losað fé sitt án þess að borga
skatta af því. Ef ákvæðið yrði af-
numið væri það ávísun á stöðnun.
Áhrifin af lagasetningu verða
oft önnur en ætlast var til og ekk-
ert við því að segja. Menn geta velt
fyrir sér hvort þingmenn hafi séð
áhrifin af ákvæðinu um frestun
skattlagningar fyrir. Var það ætl-
un þingmanna að afnema skatt af
fjármagnstekjum hjá þeim sem
standa í stórrekstri eða hafa svo
mikinn söluhagnað að skipti millj-
ónatugum og hundraðum millj-
óna?
Allh- vita að venjulegir Jónar og
Gunnur sem selja fasteign og
hagnast um fáeinar milljónir hafa
engin efni á að útvega sér rándýra
ráðgjöf eða stofna fyrirtæki í Lúx-
emborg til að losna við skatta. Því
fer fjarri að jafnt sé látið yfir alla
ganga þótt svo sé á pappímum.
Þetta vita allir. Einnig að sam-
hengi er á milli slæmrar skulda-
stöðu sjávarútvegsfyrirtækja og
þess að hópur íslenskra fyn-ver-
andi og núverandi kvótaeigenda
hefur notfært sér lögin til að koma
gróðanum úr landi. Gróða sem
varð að mestu leyti til vegna þess
að Alþingi setti lög á níunda ára-
tugnum og úthlutaði sumum kvóta
en öðram ekki.
Skrifari veit auðvitað ekki hver
samsetningin á fjárfestingunni er
en ljóst hlýtur að vera að veiði-
kvótagróði er dijúgur hluti af pen-
ingunum sem nú er búið að festa •
vandlega erlendis og munu von-
andi verða þar einhveijum til góðs.
Hagræðingin mikla sem unnið hef-
ur verið að í íslenskum sjávar-
útvegi er farin að skila sér en með
óvæntum hætti og ekki hér á landi.
Því miður, samanlagðar skuldir
fyi’irtækisins okkar allra, Sjávar-
útvegsins ehf., hafa vaxið gríðar-
lega hi'att síðustu áiin. Um 70
milljarða króna, segja áreiðan-
legar heimildir.
Þingmenn hafa leyfi til að gera
mistök eins og við hin og yfirleitt
er hægt að leiðrétta mistökin með
því að endurbæta lögin seinna. En
lögin um fjármagnstekjuskatt
vora ekki sett í fyrra heldur fyrir
i’úmlega fjóram áram. Hvers
vegna biðu þeir sem vissu hvernig
málin vora í pottinn búin með að
segja frá fjárflóttanum undanfarin
ár og fleiri vanköntum sem hafa
komið í ljós á lögunum? Afleiðing-
um sem hljóta að hafa verið mjög
til umræðu hjá þeim sem vel
þekkja til í fjármálalífinu.
Talsmenn markaðskerfis eru að
sjálfsögðu á einu máli um að best
sé að hafa skatta sem lægsta og
kerfið sem einfaldast. Líklega
væri einveldi neysluskattanna
besta lausnin vegna þess hve ein-
faldir þeir era og erfitt að komast
hjá þeim. En hagnaður sægreif-
anna á að mestu leyti rætur að
rekja til ákvarðana löggjans og er
ekki einkamál þeirra sem hagnast.
Skattlagning á honum er mál okk-
ar allra.
Barnaspítalinn rís
NÝLEGA ritaði sú
mæta þingkona, Guð-
rún Ogmundsdóttir,
grein í Morgunblaðið
undir fyrirsögn er gaf
til kynna einhvern
vandræðagang varð-
andi byggingu Barna-
spítala. Umfjöllunin
var nokkuð á þeim
nótum að byggingu
yrði slegið á frest
vegna meintrar
seinkunar á fram-
kvæmdum við Hring-
braut. Rétt þykir mér
að koma á framfæri
leiðréttingum vegna
misskilnings er gætir
í umræðunni. Ekki stendur til að
fresta eða seinka á neinn hátt
framkvæmdum við Barnaspítala
Hringsins. Unnið er eftir fram-
kvæmda- og fjárhagsáætlun er
miðar að vígslu þessa langþráða
verkefnis árið 2002. Komi ekkert
óvænt upp ættu þau áform að
halda.
Hringbraut eða Barnaspítali?
Þótt ekki sé búið að samþykkja
fjárlög ársins 2001 hafa fjölmiðlar
nefnt að gert sé ráð fyrir seinkun
framkvæmda við færslu Hring-
brautar. Borgarstjóri mótmælti í
fréttaviðtali þeim meinta ásetningi
og vísaði réttilega til samnings
borgaryfirvalda við ríkisvaldið um
nýja legu Hringbrautar, m.a.
vegna byggingar Barnaspítalans.
Mér er ekki kunnugt
um að til standi að
brjóta það samkomu-
lag. Þá er vert að
vekja athygli á því að
tæknilegur undirbún-
ingur vegna færslu
Hringbrautar mun
enn vera á vinnslu-
stigi og því ekki af
þeim sökum unnt að
hefja framkvæmdir
strax. Þá vek ég at-
hygli á því að með
Barnaspítalanum er í
raun ekki verið að
auka umsvifin innan
sjúkrahússins heldur
einungis verið að
skapa mannsæmandi aðstöðu í stað
þeirra þrenginga sem barnadeildin
býr við í dag - engum til sóma.
Með þeim rökum fæ ég ekki séð að
umferð bifreiða um svæðið muni
aukast vegna stækkunar Barna-
spítala.
Barnaspítali vígður árið 2002
Ingibjörg Pálmadóttir hefur
mikinn metnað til að láta_ ljúka
byggingu Barnaspítalans. I ráð-
herratíð hennar hefur loksins tek-
ist að láta langþráðan draum ræt-
ast. Langt er síðan umræða um
þessa framkvæmd hófst. Fyrst í tíð
Ingibjargar sem heilbrigðisráð-
herra komst skriður á málið. Sann-
arlega hafa ýmis Ijón verið á vegin-
um. Eina skiptið sem áætlanir voru
stöðvaðar var þegar borgaryfirvöld
Spítali
Ekki stendur til, segir
Hjálmar Árnason, að
fresta eða seinka
á neinn hátt fram-
kvæmdum við Barna-
spítala Hringsins.
urðu að bregðast við kæru ná-
granna Landspítalans. Þegar þeirri
stöðvun var aflétt hófust strax
framkvæmdir. Fyrsta áfanga er
lokið og öðrum áfanga miðar áfram
eins og sjá má af steypufram-
kvæmdum. Senn verður síðasti
áfanginn sendur í útboð og hafin er
samkeppni um listaverk við bygg-
inguna. Seint mun ég trúa því að
deilur um Hringbrautina verði
látnar koma niður á byggingu
Barnaspítala. Islenska þjóðin vill
byggja sæmandi aðstöðu fyrir veik
börn okkar. Þau skipta mestu máli
og þess vegna verða pólitísk bit-
bein um aðrar framkvæmdir hjóm
eitt í þeim samanburði. Leggjumst
öll á eitt um að vígsla Barnaspítal-
ans verði að veraleika árið 2002.
Annað sæmir okkur ekki.
Höfundur er alþingisnmður
og formaður byggingamefndar
Barnaspítaia.
Hjálmar
Árnason
Búum til „betri“ börn
FYRIR skömmu
var greint frá því í
fjölmiðlum að öllum
vanfærum konum á
Islandi gæfist kostur
á snemmómskoðun.
Einn aðaltilgangur
skoðunarinnar er
svokölluð hnakka-
spiksmæling. Með
henni er hægt, með
nokkuð góðum líkum,
að greina hvort fóstur
sé með Downs-heil-
kenni og í framhaldi
af því er móður gefin
kostur á legvatnsprófi
og fóstureyðingu. Það
sem mér fannst sér-
staklega athyglisvert við frétta-
flutning þennan var að eingöngu
var fjallað um þvílíkar tækni-
framfarir þetta væru en aldrei var
spurt um siðferði. Viljum við geta
valið hvernig einstaklingar byggja
þetta þjóðfélag og kærum við okk-
ur ekki um að hafa fatlaða með?
Hvaða skilaboð er verið að
senda þeim sem hafa Downs-heil-
kenni? Að þau séu afbrigðileg,
mistök náttúrunnar sem best væri
að uppræta sem fyrst? Eg er ekki
að segja að ég sé á móti fóstureyð-
ingum. Þar snýst valið um hvort
tilvonandi foreldrar séu reiðubúnir
að eiga barnið eða ekki. Hér er
hinsvegar verið að leita uppi fóstur
með ákveðin einkenni þannig að
tilvonandi foreldrar geti valið
hvort þeir séu tilbúnir að eignast
þannig barn. Eg álít að við verðum
að vera meðvituð um hugsanlegar
afleiðingar gerða okkar og til þess
þykir mér skorta umræðu í þjóðfé-
laginu. Með því að bjóða upp á leit
að vissum „fósturgöllum" erum við
að skilgreina hvað er eðlilegt og
hvað er óeðlilegt. Ef svo fer fram
sem horfir er alls ekki langt í það
að ekkert Downs-barn fæðist hér á
Islandi, án þess að það hafi verið
greint á fyrstu vikum meðgöngu,
þ.e.a.s. ef nokkurt slíkt barn fæð-
ist yfirhöfuð.
Afhverju get ég ekki valið hvort
ég eignast stelpu eða strák ná-
kvæmlega eins og ég get valið
hvort ég eignast barn með Downs-
heilkenni eða ekki? Ástæðan er ef-
laust sú að fólki finnst
það siðferðislega
rangt að geta valið
um kyn en ekki sið-
ferðislega rangt að
geta valið um að eign-
ast eða eyða fóstri
með Downs-heilkenni.
í dag eru margir að
velta sér upp úr
erfðafræðinni, tilbún-
um börnum og hvort
foreldrar eiga að geta
valið hvort þeir eign-
ist stelpu,. strák, tón-
listarsnilling eða
stærðfræðisjéní. Það
er undarlegt að um-
ræðan um fóstur-
greiningu á fötlunum skuli ekki
vera sett undir sama hatt. Eru
fatlaðir ekki með sömu réttindi og
Snemmómskoðun
Ég hef áhyggjur af
því, segir Indriði
Björnsson, að kynning
og fræðsla á fötlunum
sé af skornum skammti
og illa framsett.
við hin? Er í lagi að fórna þeim?
Viljum við lifa í heimi sem er laus
við fatlaða? Ef hægt væri að
greina hvort góðar líkur séu á því
að fóstur verði t.d. eiturlyfjasjúkl-
ingur, samkynhneigt eða heyrnar-
laust mundi sú greining eiga sér
stað? Yrði það talið þvílíkar fram-
farir og frelsi fyrir tilvonandi for-
eldra ef þeir gætu valið hvort þeir
vildu eiga eða eyða slíku fóstri?
Ef til vill er snemmómskoðun
góð leið fyrir þá foreldra sem vilja
velja um hvort þau eignast fatlað
barn eða ekki. En ég hef líka mikl-
ar áhyggjur af því að tilvonandi
foreldrar vita ekki um hvað þau
eru að velja. Að kynning og
fræðsla á fötlunum sé af skornum
skammt og illa framsett. Ég er
búinn að heyra allt of margar
sorglegar sögur af þeim sérfræð-
ingum sem tengjast fæðingardeild-
um hér á landi til að trúa því að
umræðan um fóstureyðingu sé
hlutlaus og opinská. Einnig hef ég
verulegar áhyggjur af því að til-
vonandi foreldrum sé, beint eða
óbeint, ýtt út í fóstureyðingu af
fagfólki sem hefur ekki hundsvit á
því hvernig það er að eiga fatlað
barn. Og hvað ef foreldrarnir
ákveða að eiga barnið? Er þá sam-
félagið tilbúið að styðja þá ákvörð-
un?
Hvert stefnir í þessum málum?
Þegar skoðaðar eru rannsóknir
sem tengjast Downs-heilkenni
kemur í ljós að langstærstur hluti
þeirra snýst um hvernig greina
megi Downs-heilkenni á fóstur-
stigi. Lengi vel hefur verið boðið
upp á legvatnspróf fyrir konur
sem eru 35 eða eldri. Ástæðan er
sú að með aldri móður aukast líkur
á því að eignast barn með Downs-
heilkenni, fer úr 0,05%, í 0,5% við
37 ára aldur og 1% við 40 ára ald-
ur. Legvatnspróf er ekki hættu-
laus aðgerð, u.þ.b. 1% líkindi eru
fyrir því að ástungan sjálf valdi
fósturláti. í flestum tilfellum eru
því meiri líkur á því að rannsóknin
sjálf valdi fósturláti hjá „heil-
brigðu“ fóstri en að fóstur greinist
með Downs-heilkenni. Svo miklu
erum við tilbúin að fórna til að
koma í veg fyrir að fatlað barn
fæðist í þennan heim.
Hér hefur snemmómskoðun ver-
ið tekin upp án nokkurrar um-
ræðu. I Noregi hefur heilbrigðis-
ráðherra ákveðið að heimila ekki
snemmómskoðun fyrr en siðferðis-
leg umræða hefur farið fram. Það
eitt finnst mér nægja til þess að
við stöldrum við og íhugum málið.
Við þurfum að ákveða hvað við
teljum eðlilegt og hvað við teljum
óeðlilegt.
Sonur minn er með Downs-heil-
kenni en við virðum hann á hans
eigin forsendum. Hann er eðlileg-
ur hluti af mínu lífi og eðlilegur
hluti af okkar fjölskyldu. Mín
heitasta ósk er sú að einhvern tím-
ann verði hann velkominn og eðli-
legur hluti af samfélaginu sem við
búum í.
Höfundur er tölvunarfræðingur.
Indriði
Björnsson