Morgunblaðið - 17.10.2000, Page 39

38 ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2000 39
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMEINING LANDSBANKA
OG BÚNAÐARBANKA
s
Akvörðun ríkisstjórnarinnar
þess efnis að viðræður verði
hafnar um sameiningu Lands-
banka Islands og Búnaðarbanka Is-
lands er eðlilegt næsta skref í fram-
haldi af sameiningu Islandsbanka og
FBA fyrr á árinu. Eins og menn
muna höfðu farið fram töluverðar
umræður um sameiningu Lands-
banka og íslandsbanka og augljós
vilji til þess hjá forsvarsmönnum
beggja bankanna. Islandsbanki var
hins vegar ekki tilbúinn til að bíða
eftir því, að ríkisstjórnin tæki
ákvörðun fyrir sitt leyti. Sameining
Islandsbanka og FBA kom á óvart en
var jafnframt til marks um að einka-
fyrirtæki var ekki tilbúið til að bíða
eftir ákvörðunum stjórnmálamanna.
Sú ákvörðun, sem nú hefur verið
tekin og var kynnt sl. föstudag hefði
mátt koma fyrr.
Framþróun viðskiptalífsins er hröð
um þessar mundir. Það er álitamál úr
því að þessi ákvörðun dróst svo mjög,
hvort ekki hefði átt að fara þá leið,
sem Valur Valsson, forstjóri Islands-
banka-FBA nefndi í samtali við
Morgunblaðið sl. laugardag er hann
sagði: „Ég held hins vegar að skyn-
samlegra hefði verið að einkavæða
ríkisbankana fyrst og láta bankana
og markaðinn um sameiningu. Það
gefur augaleið, að kostnaðarlækkun
og hagræðing er erfiðari en ella ef
ríkið á stóran hlut í bönkunum. Póli-
tísk sjónarmið munu að mínu mati
þvælast nokkuð fyrir mönnum í því
starfi.“
Það er áreiðanlega mikið til í þess-
um sjónarmiðum en ríkisstjórnin hef-
ur tekið sína ákvörðun og framhaldið
tekur mið af því.
Það vekur hins vegar óneitanlega
athygli, að í yfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar kemur hvergi fram, að hinn
sameinaði banki verði einkavæddur í
kjölfar sameiningar. Væntanlega eru
það þó áform ríkisstjórnarinnar að
selja hlutabréf ríkisins í hinum sam-
einaða banka snemma á næsta ári ef
sú áætlun gengur eftir að sameining
verði um áramót. Það er nánast
óhugsandi að stjórnarflokkarnir
hyggist halda áfram rekstri ríkis-
banka-eðahvað?
í sameiningarviðræðum fulltrúa
bankanna tveggja eiga ýmis við-
fangsefni eftir að koma upp á yfir-
borðið. Landsbankinn á t.d. helm-
ingshlut í Vátryggingafélagi íslands.
Er ætlunin að selja þann hlut? Hafi
ríkisstjórnin áhyggjur af því, að sam-
einaður Landsbanki-Búnaðarbanki
standist ekki samkeppnislög hljóta
þær áhyggjur að vera ennþá meiri ef
um er að ræða svo stóra samsteypu
fjármála- og tryggingafyrirtækja,
sem bankarnir tveir ásamt stórum
eignarhlut í Vátryggingafélagi ís-
lands væri.
Ef ætlunin er að selja hlut Lands-
bankans í VÍS vaknar spurning um,
hvernig sá hlutur yrði seldur. Vænt-
anlega yrði hann boðinn út. Hags-
munir annarra hluthafa en ríkisins í
Landsbanka Islands hf. hljóta að
krefjast þess. Ef annar háttur yrði á
hafður mætti gera ráð fyrir að ein-
stakir hluthafar í Landsbanka Is-
lands hf. mundu gera alvarlegar at-
hugasemdir.
Valgerður Sverrisdóttir, viðskipta-
ráðherra, hefur áhyggjur af því, að
svo stór eining sem sameinaðir bank-
ar yrðu standist ekki samkeppnislög.
Um það sagði hún á blaðamannafundi
sl. föstudag: „Mér finnst miklu meiri
líkur á því að eitthvað þurfi að taka út
úr þessum banka, þar sem hann verð-
ur það stór, en hvað það verður get ég
ekki svarað á þessari stundu.“
Ef til þess kemur að áhyggjur við-
skiptaráðherra reynist á rökum
reistar og nauðsynlegt verði að selja
einhverjar einingar út úr sameinuð-
um banka til þess að greiða fyrir sam-
einingu verður að ganga út frá því
sem vísu, að sú sala færi fram með
sama hætti og áður var vikið að varð-
andi hlut Landsbankans í VIS, þ.e. að
sú sala færi fram með opinberu út-
boði en ekki beinum samningum við
einhver önnur fjármálafyrirtæki. Um
það á hið sama við og áður, að hags-
munir almennra hluthafa í Lands-
banka Islands hf. og Búnaðarbanka
íslands hf. hljóta að krefjast þess.
Ekki mundi ríkið vilja sitja uppi með
málaferli af hálfu einstakra hluthafa
á þeirri forsendu, að hlutur þeirra
hefði verið fyrir borð borinn.
Takist samningar um sameiningu
Landsbanka og Búnaðarbanka munu
forráðamenn hins sameinaða banka
standa frammi fyrir allt að því risa-
vöxnu verkefni. Markmiðið með sam-
einingunni er að ná fram stóraukinni
hagræðingu, miklu minni tilkostnaði
og öðrum ábata, sem komi m.a. við-
skiptavinum bankanna til góða. Það
er einfaldlega óhugsandi að ná þess-
um markmiðum án þess að teknar
verði sársaukafullar ákvarðanir. Uti-
búum hins sameinaða banka verði
fækkað verulega og þar með starfs-
mönnum.
Afstaða bankamanna til þessa er
skýr og ótvíræð. I samtali við Morg-
unblaðið sl. laugardag sagði Friðbert
Traustason, formaður Sambands ís-
lenzkra bankamanna m.a. og vísaði
þá til samtals við viðskiptaráðherra:
„Þar lögðum við til, að starfsmanna-
velta næstu þrjú ár yrði látin nægja
til að ná þeirri fækkun starfa, sem
stefnt er að með sameiningu bank-
anna.“
Friðbert Traustason lýsir efa-
semdum um að sameining banka skili
þeim árangri sem að er stefnt og vís-
ar þar til rannsókna hollenzks pró-
fessors, sem nýlega voru kynntar.
Þessa ábendingu formanns samtaka
bankamanna verður að taka alvar-
lega og hún verður að fá málefnalega
umfjöllun.
í Morgunblaðinu í dag er skýrt frá
því, að samkvæmt heimildum blaðs-
ins sé eignarhlutur Kaupþings hf. í
Búnaðarbanka íslands kominn upp í
7,19%. í þeim eignarhlut liggur fjár-
festing upp á hátt á annan milljarð
króna. Er þessi fjárfesting vísbend-
ing um áhuga eigenda Kaupþings,
sparisjóðanna, á að blanda sér með
einhverjum hætti í þessa þróun?
En hvað sem þessum álitamálum
líður er það fagnaðarefni að ríkis-
stjórnin hefur tekið af skarið og
markað ákveðna stefnu í málefnum
ríkisbankanna. Það kemur svo í ljós í
sameiningarviðræðum bankanna,
hvort sú stefnumörkun gengur upp.
Bygging Náttúrufræðihúss Háskólans hefur til þessa kostað um 700
milljónir króna en 900 milljónir þarf til viðbótar á næstu árum
Bygging Náttúru-
fræðihúss Háskóla Is-
lands hefur tekið lengri
tíma og kostað meira
en fyrstu áætlanir
reiknuðu með. Endan-
legur kostnaður gæti
numið um 1.600 millj-
ónum króna. Stjórn-
endur og nemendur
skólans vilja að ríkið
komi frekar að málinu
og menntamála-
ráðherra útilokar það
ekki. Björn Jóhann
Björnsson kynnti sér
stöðu málsins.
Morgunblaðið/Þorkell
Starfsmenn íslenskra aðalverktaka, áður Ármannsfells, að störfum á þaki Náttúrufræðihússins í Vatnsmýr-
inni. Byggmg hússins hefur tekið lengri tíma sökum fjárskorts hjá Háskólanum og kostað meira en upp-
haflega var talið. Munar þar hundruðum milljóna króna.
Ráðherra útilokar ekki
frekari aðkomu ríkisins
FRAMKVÆMDIR við
Náttúrufræðihús Háskóla
íslands hafa staðið yfir í
Vatnsmýrinni í Reykjavík
í bráðum fimm ár, eða frá ársbyrjun
1996. Sökum skorts á fjármagni er
verkið á eftir áætlun en til stendur
að ljúka frágangi að utan fyrir 1. des-
ember nk. Ovissa er um framhaldið
en samkvæmt því sem fram kemur í
nýlegu minnisblaði Páls Skúlasonar,
rektors Háskóla íslands, sem Morg-
unblaðið hefur undir höndum, er sú
hugmynd lögð fram að ljúka bygg-
ingu hússins á næstu þremur árum.
Kostnaður við Náttúrufræðihúsið til
þessa er í kringum 700 milljónir
króna en í minnisblaði rektors kem-
ur fram að rúmar 900 milljónir króna
þurfi til að ljúka byggingunni á
næstu þremur árum. Heildarkostn-
aður gæti því numið um 1.600 millj-
ónum króna, eða 400 milljónum
meira en upphafleg áætlun upp á um
1.200 milljónir.
Happdrætti Háskóla íslands hef-
ur fjármagnað byggingu Náttúru-
fræðihússins með um 100 milljóna
króna framlagi á ári, alls um 500
milljónir til þessa, auk þess sem 250
milljóna króna lán hvílfr á Happ-
drættinu vegna framvæmdanna. I
íyrmefndu minnisblaði rektors kem-
ur fram sú hugmynd að fjármögnun
að á næstu þremur árum nemi fram-
lag Happdrættisins um 300 milljón-
um króna, um 120 milljónir komi
sem framlag innan ramma mennta-
málaráðuneytisins, um 300 milljónir
komi frá ríkisstjóminni, utan ramma
ráðuneytisins, og með því að fella
niður einkaleyfagjald, sem Happ-
drætti Háskólans greiðir ríkissjóði,
eitt happdrætta hér á landi fyrir að
vera með peningahappdrætti, megi
fá 210 milljónir, eða 70
milljónir á ári næstu
þrjú árin. Stjómendur
Háskólans hafa einmitt
rætt það oftar en einu
sinni við stjómvöld að
fella þetta einkaleyfagjald niður.
Málflutningur Stúdentaráðs
„áróðurskenndur“
Stúdentaráð hefur nú beint sjón-
um manna að Náttúrufræðihúsinu
og stendur íyrfr söfnun undirskrifta
þar sem skorað er á menntamála-
ráðherra að hann beiti sér fyrfr
aukafjárveitingu á Alþingi. í fjárlög-
um fyrir árið 2001 er gert ráð fyrir
30 milljóna króna framlagi til Nátt-
úrufræðihússins, en árin 1999 og
2000 lagði ríkið til 86 milljónir króna
til framkvæmdanna. Það framlag
kom til vegna samkomulags frá 1997
milli menntamálaráðuneytisins, Þjóð-
minjasafns íslands og Háskóla ís:
lands um að Atvinnudeildarhús HI
verði afhent Þjóðminjasaíhinu þegar
starfsemin sem þar er flyst í Náttúru-
fræðihúsið, gegn því að veitt verði alls
80 milljóna króna framlag úr ríkis-
sjóði til framkvæmda við húsið.
Björn Bjamason menntamála-
ráðherra sagði í samtali við Morgun-
blaðið að ríkið væri nú búið að standa
við sínar skuldbindingar, samkvæmt
íyrrgreindu samkomulagi.
„I viðræðum forráðamanna Há-
skólans við mig kom fram að æski-
legt yrði að ríkið héldi áfram að
styðja bygginguna, þar sem þeir sáu
ekki fram á að ljúka málinu. Þá var
það samþykkt við gerð fjárlaganna
að halda áfram, þrátt fyrir að samn-
ingar okkar eru útrunnir, og gera til-
lögu um 30 milljónir. Mér finnst það
furðulegt að það skuli vera notað af
stúdentum sem árásarefni á mig að
við séum að gera meira en okkar
samningar mæla fyrir um. Látið er
að því liggja að verið sé að skera eitt-
hvað niður, þegar gengið er lengra
en samningar gerðu ráð iyrir. Þetta
er frekar áróðurskenndur málflutn-
ingur af hálfu foiystu stúdenta, sem
hefði átt að kynna sér málin betur.
Það kann ekki góðri lukku að stýra
að setja málin fram á neikvæðan
hátt, þegar menn vilja ná árangri,"
sagði Bjöm.
Bjöm sagði að málið væri vaxið
með þeim hætti að Háskóli íslands
hefði sérstakar tekjur af Happ-
drætti Háskólans til að standa undir
sínum byggingarframkvæmdum.
„Ef menn vilja taka þá skipan
mála upp þá er það meira mál en svo
að það verði gert án víðtækari við-
ræðna en fram hafa farið, líkt og ég
boðaði í minni ræðu við
upphaf Alþingis. Ég hef
aldrei útilokað að kanna
frekari aðkomu ríkis-
sjóðs að þessari bygg-
ingu en hef ekki einn
vald á málinu og vilji Háskóla Is-
lands þarf að vera skýr,“ sagði
Bjöm.
Líta má til fleiri en ríkisins
Menntamálaráðherra benti á að
það væri alfarið Háskóla íslands að
ákvarða um byggingu Náttúm-
fræðihússins, ákvarðanimar væru
ekki teknar innan menntamálaráðu-
neytisins. Það hefði t.d. ekki fulltrúa
í byggingamefhd.
Aðspurður hvort bygging Nátt-
úrafræðihúss hefði ekki tekið full-
langan tíma sagðist Bjöm ekki liggja
á þeirri skoðun sinni að Háskóli Is-
lands þurfi að taka til endurskoðun-
ar hvemig hann stendur að sínum
byggingarmálum. Nútímavæða
þurfi ýmsa þætti, s.s. við fjármögnun
framkvæmda.
„Áreiðanlega vill fjöldi aðila eiga
samstarf við Háskólann um nýbygg-
ingar á háskólasvæðinu. Háskólinn
þarf að líta á fleiri þætti en þá hvað
ríkið leggur mikið af mörkum, þegar
ríkið veitir Háskólanum rétt til að
reka eigið happdrætti til að standa
undir byggingarframkvæmdum.
Háskólinn hefur talið það mikils
virði að hafa sjálfstæði á þessu sviði.
Spyrja má hvort verið sé að boða að
sú stefna hafi rannið sitt skeið og
nálgast eigi málin með öðram hætti.
Mér finnst að framkvæðið eigi þá að
koma frá Háskólanum, hann hefur
haft þessa sérstöðu," sagði Bjöm.
Páll Skúlason, rektor Háskóla Is-
lands, sagði við Morgunblaðið að
hann gæti vel tekið undfr orð
menntamálaráðherra að Háskólinn
endurskoði fjármögnun sinna bygg-
inga, m.a. með samstarfi við einka-
aðila.
„Það hefur legið íyrir í nokkur ár
að Háskólann skortir fé til að ljúka
þessari byggingu sem fyrst. Þrýst-
ingur á að ljúka þessu hefur vaxið á
síðustu 2 til 3 áram, ekki síst vegna
fjölgunar nemenda og þeirrar þró-
unar sem orðið hefur í líffræði. Mikill
vöxtur hefur verið í þessum grein-
um. Á sama tíma hefur t.d. kostnað-
ur okkar við viðhald á öðram bygg-
ingum skólans stórlega aukist.
Viðhald hefur tekið meira af fram-
kvæmdafénu en við hugðum," sagði
Páll en bætti við að Happdrætti Há-
skólans hefði samt skilað því fé sem
búist hefði verið við. Það hefði staðið
sig vel í samkeppninni á happdrætt-
ismarkaðnum og tekjur
þess ekki minnkað.
Páll sagði Háskólann
hafa óskað formlega eft-
fr því við stjómvöld að
ríkið legði byggingu
Náttúrafræðihússins lið. Það væri
þjóðhagslega afar mikilvægt að
Ijúka byggingunni sem íyrst.
„Menntamálaráðherra hefur verið
að skoða þetta og við höfum ekki
fengið annað en jákvæðar undirtekt-
ir. Þetta er spuming um hvaða leiðir
verða famar," sagði Páll.
Varðandi áðurnefnt minnisblað
lagði Páll á það áherslu að þar væri
fyrst og fremst um hugmyndir að
fjármögnun að ræða. Eftir væri að
ákveða um endanlega útfærslu og
kynna hugmyndina betur fyrir
stjómvöldum. Þá benti Páll á að Há-
skólinn þyrfti á frekara húsnæði að
4f-
halda en aðeins Náttúrafræðihúsinu.
Sökum fjölgunar á nemendum í öðr-
um greinum væri víðar skortur á
kennsluaðstöðu.
Brynjólfur Sigurðsson, formaður
bygginganefndar Háskólans, sagði
við Morgunblaðið að á undaníomum
áram hefði drjúgur hluti fjármagns
frá Happdrættinu farið í viðhald á
byggingum skólans, sem alls era um
30 á höfuðborgarsvæðinu. Á hverju
ári færa á annað hundrað milljónir
eingöngu til viðhalds. Happdrættis-
féð hefði einnig verið nýtt tO tækja-
kaupa og Brynjólfur bætti við að
töluverðar skuldir lægju enn á skól-
anum vegna bíósalanna í Háskóla-
bíói.
„Staðreyndin er sú að nemendum
í Háskólanum hefur fjölgað töluvert.
Því hefur þörf íyrir fjármögn til
nýbygginga aukist, en við höfum því
miður ekki getað aukið það nema að
takmörkuðu leyti,“ sagði Brynjólfur.
Brynjólfur benti á að þegar ákveð-
ið var að ráðast í byggingu Náttúra-
fræðihússins hefði sú ákvörðun verið
tekin að fullklára húsið áður en það
yrði teldð í notkun. Víða mætti sjá
þess dæmi í byggingarsögu Háskól-
ans að litlir áfangar hefðu verið tekn-
ir í notkun, húsin byggð smátt og
smátt, og vísaði Brynjólfur þar m.a.
til Odda, sem byggður var í áfóng-
um, og Læknagarðs, sem enn væri
ókláraður.
„Okkur fannst útilokað að skilja
eftir hálfklárað hús og opið sár á
þessum viðkvæma stað í borgar-
myndinni. Þess vegna var lögð
áhersla á að reyna að Ijúka því að ut-
an og innrétta húsið síðan eftir föng-
um. Við vonum að þetta eigi eftir að
fá farsælan endi,“ sagði Brynjólfur.
Áskorun stúdenta
Stúdentaráð hefur
undanfarna viku staðið
íyrir undirskriftasöfnun
meðal nemenda Háskól-
ans þar sem skorað er á
menntamálaráðherra að hann beiti
sér fyrir því á Alþingi að aukafjár-
veiting til byggingaframkvæmda
Háskólans verði samþykkt, með það
að markmiði að klára Náttúrufræði-
húsið sem fyrst. Eiríkur Jónsson,
formaður Stúdentaráðs, sagði við
Morgunblaðið að stúdentar væra
orðnir langeygir eftir því að bygg-
ingin í Vatnsmýrinni verði tekin í
notkun.
„Það er alltaf verið að lofa öllu
íogra en ekkert gerist. Á sama tíma
fjölgar nemendum stöðugt í skólan-
um,“ sagði Eiríkur. Stefnt er að því
að Ijúka undirskriftasöfnun í kvöld.
Aukinn þrýst-
ingur á að Ijúka
byggingunni
Happdættispen-
ingar látnir
kosta viðhald

Samningur milli Tryggingastofnunar og Ríkisspítalans í
Kaupmannahöfn um líffæraflutninga endurnýjaður
Þörfín fyrir líffæraflutn-
inga fer sífellt vaxandi
ANÆSTU vikum verður
endumýjaður samningur
milli Tiyggingastofnunar
ríkisins og Ríkisspítalans
í Kaupmannahöfn um líffæraflutn-
inga. Samningur þessi var gerður
árið 1996, til fjögurra ára og segir
Sigurður Thorlacius tryggingayfir-
læknir að samstarfið við Ríkisspítal-
ann hafi gengið vel og að aðeins hafi
þurft að gera athugasemdir við örfá
atriði við endurskoðun samningsins.
Sigurður segir að eitt af því sem
hafi verið tekið til endurskoðunar sé
samvinna Ríkisspítalans og sjúkra-
húsanna hér við rannsóknir áður en
aðgerðirnar sjálfar era gerðar, en
sjúklingar héðan hafi gjarnan verið
kallaðir til Kaupmannahafnar í for-
rannsóknir, jafnvel þótt íslenskir
læknar hafi sagst geta framkvæmt
þær hér á landi.
„Sjónarmið þeirra á Ríkisspít-
alanum hafa verið tvö hvað þetta
varðar, annars vegar hefur verið tal-
ið að spítalamir hér væra svo van-
þróaðir að það væri ekki hægt að
treysta þeim og hins vegar hefur
verið talið hollt fyrir sjúklingana að
koma á spítalann og sjá aðstæður
áður en aðgerðin fer fram,“ segir
Sigurður.
I kjölfar athugasemda lækna hér
á landi komu læknar frá Ríkisspítal-
anum hingað og skoðuðu sjúkrahús-
in hér. Sigurður segir að þeir hafi þá
séð að Landspítalinn væri fullfær
um að sinna þessari þjónustu.
„Þetta mál er því leyst núna og
hafa Danimir fallist á að alla jafna
geti þessar forrannsóknir ágætlega
farið fram hér,“ segir Sigurður.
Einnig hefur verið fundin leið til
þess að sjúklingarnir fái að kynnast
sjúkrahúsinu í Kaupmannahöfn áð-
ur en þeir fara þangað í aðgerðina.
„Þetta má leysa með því útbúa
kynningarmyndband um sjúkrahús-
ið. Einnig má notast við fjarlækni-
búnað, en hægt er að nota þennan
búnað þannig að sjúklingurinn situr
á Landspítalanum og talar við lækni
eða hjúkranarfræðing á Ríkisspítal-
anum. Þannig getur hann fengið að
sjá framan í fólkið og myndað
tengsl,“ segir Sigurður og bætir því
við að þegar samningurinn við Ríkis-
spítalann hafi verið gerður á sínum
tíma hafi verið rætt um að nýta slíka
samkiptatækni milli Ríkisspítalans
og Landspítalans. Bæði Landspítal-
inn og Tryggingastofnun hafi lagt í
kostnað til þess að það yrði hægt og
segir hann að nú verði lögð áhersla á
að nýta slíkan búnað enn frekar,
ekki síst í samskiptum sjúklinga og
lækna.
Tengsl milli lækna hér og í
Kaupmannahöfn efld
Sigurður segir að við endurskoð-
un samningsins hafi samstarf lækn-
anna í Kaupmannahöfn og lækn-
anna hér almennt verið tekið til
sérstakrar athugunar, með það í
huga að efla tengsl milli þeirra þann-
ig að samvinna þeirra gengi betur
fyrir sig. Hingað til -----------
lands hafi nýverið kom-
ið sjö læknar og hjúkr-
unarfræðingur frá Rík-
isspítalanum og áttu ____________
þeir fundi með íslensku
fagfólki hér, en áður höfðu íslenskir
læknar og hjúkranarfræðingur farið
til Kaupmannahafnar þar sem áttu
sér stað sams konar fundir. Sigurð-
ur segir að læknarnir hafi rætt um
að þessi auknu samskipti verði án
efa til þess að samstarf milli þeirra
verði betra.
Samningurinn við Ríkisspítalann í
Kaupmannahöfn er tvíþættur.
,Ánnars vegar græða þeir líffæri í
fólk héðan sem er illa statt vegna
sjúkdóma og hins vegar koma þeir
hingað og taka líffæri þegar þau
bjóðast," segir Sigurður.
Áður en samningurinn við Rík-
Árlega gangast nokkrir íslendingar undir
hér nokkrar á ári hverju. Birna Anna
Björnsdóttir ræddi við Sigurð Thorlacius
tryggingayfirlækni sem segir að eftir því
sem fólk lifí lengur verði þörfin fyrir líf-
færaflutninga sífellt meiri.
Boðið upp á
stuðning frá
upphafi ferils
slíkar aðgerðir sé hægt að skipu-
leggja með fyrirvara. Þá yrðu gerð-
líffæraígræðslu og eins eru líffæragjafir „IÍÉSí ”*
„Þá kæmu læknar sem sérhæfðir
væra í slíkum aðgerðum hingað,
jaftivel íslenskir læknar sem starfa
erlendis og vinna við slíkar aðgerðir
dagsdaglega. Þá kæmi hingað
skurðlæknir og er ekki síður mikil-
vægt að fá hingað lyflækni því lyf-
læknismeðferðin á eftir, að stilla af
ónæmisbælandi lyf, er jafnvel flókn-
ari en sjálf aðgerðin. Þá myndi lyf-
læknirinn sjá um að hefja ónæmis-
bælinguna, en læknar hér era ekki
svo vanir að hefja þá meðferð þó að
þeir séu þaulvanir að halda henni
áfram,“ segir Sigurður.
Sigurður segir mildlvægt að
fylgja sjúklingum sem gengið hafa í
gegnum líffæragjöf vel eftir, ekki
síst andlega. Þegar samningurinn
við Ríkisspítalann var gerður 1996
var sr. Birgir Ásgeirsson ráðinn
sjúkrahúsprestur þar og annast
hann bæði sjúklinga og aðstand-
endur þeirra á meðan þeir dvelja í
Kaupmannahöfn. Sigurður segir að
sr. Birgir setji sig einnig í samband
við þá sem era á biðlista eftir liffær-
um og þannig sé sjúklingum boðið
upp á stuðning allt frá upphafi ferlis-
ins. Á Landspítalanum er svo starf-
andi göngudeild sem hugar að sjúkl-
ingum að lokinni eftirmeðferð, eins
lengi og þörf krefur.
Ýmsar siðfræði- og erfðafræði-
legar spurningar vakna
Með tækniframföram í læknavís-
indum er sífellt verið að kanna ýmsa
nýja möguleika á sviði líffæraflutn-
inga. Sigurður segir að verið sé að
gera ýmsar tilraunir á þessu sviði og
nefnir hann sem dæmi að nú sé
tæknilega mögulegt að foreldri gefi
bami sínu hluta af lifur sinni sem
getur þá vaxið með baminu og von-
andi nýst því.
Aðrar tilraunir sem gerðar era
vekja upp bæði siðfræðilegar og
erfðafræðilegar spumingar sem
hann segir að læknar telji almennt
vert að velta fyrir sér áður en lengra
er haldið.
„Til dæmis hafa verið gerðar til-
raunir með að nota líffæri úr dýram,
til dæmis svínum en af spendýram
era þau era ónæmisfræðilega líkust
okkur. En þegar farið er svona á
milli tegunda vakna að sjálfsögðu
upp margar spumingar. Slíkt gæti
haft ýmsar afleiðingar sem ekki era
fyrirséðar, til dæmis gætu blossað
upp vefrusýkingar sem annars
lægju í leyni, jafnvel væri hægt að
hugsa sér að ný plága eins. og al-
næmi gæti allt í einu komið upp,“
segir Sigurður.
Gætum lifað
miklu lengur
„Svo er svo margt að gerast í
erfðafræðinni að spurning er hve-
nær hægt verði að fara að rækta líf-
færi. Fyrst hægt er að rækta rollu er
spuming hvort það sé
ekki hægt að rækta að
minnsta kosti hluta af
manneskju. Tæknileg-
ir möguleikar era mikl-
ir og þeir geta líka ver-
óhugnanlegir," segir
isspítalann í Kaupmannahöfn var
gerður var Tryggingastofnun með
sambærilegan samning við
Sahlgrenska-sjúkrahúsið í Gauta-
borg. Sigurður segir að þó að
Sahlgrenska-sjúkrahúsið sé ágætt
sjúkrahús og að samstarfið hafi að
mörgu leyti gengið vel, hefði ýmis-
legt mátt betm’ fara, einkum varð-
andi skipulag og því hefði verið
ákveðið að segja samningum upp á
árinu 1995.
Brottnám líffæra hér með því
mesta á Norðurlöndum
Frá árinu 1993 hafa íslendingar
gefið líffæri ásamt því að hafa þegið
þau og árin 1993 til 1995 fóra líffæra-
gjafir héðan í gegnum Sahlgrenska
sjúkrahúsið og frá 1996 hafa þær svo
farið í gegnum Ríkisspítalann.
Sigurður segir að á þessum tíma
hafi Islendingar haft tækifæri til að
gefa nokkuð mörg líffæri og er
brottnám líffæra hér á landi með því
mesta sem þekkist á Norðurlöndum
miðað við höfðatölu. Árið 1993 komu
til fjórir lífæragjafar, árin 1994,1995
og 1996 vora þeir fimm á hverju ári,
árið 1997 voru þeir fjórir, árið 1998
kom til einn líffæragjafi, en árið 1999
enginn og það sem af er þessu ári
era þeir þrír. Sigurður segir að þeg-
ar líffæri séu tekin úr líffæragjöfum
sé leitast við að nýta þau líffæri sem
mögulegt er. Yfirleitt sé hægt að
nota kviðarholslíffærin, lifur og
nýra, en sjaldnar hjarta og lungu.
Á þessu tímabili hefur nokkur
fjöldi Islendinga gengist undir líf-
færaígræðslu. Arið 1993 vora gerðar
sex slíkar aðgerðir á íslendingum,
árin 1994 og 1995 vora þær fimm á
hvora ári, árið 1996 vora þær níu, en
árið 1997 engin, árið 1998 var gerð
ein slík aðgerð ein og árið 1999 vora
þær tvær.
Sigurður segir að í samningnum
við Sahlgrenska sjúkrahúsið hafi
verið ákvæði þess efnis að það
greiddi kostnaðinn við líffæratökur
hér á landi, en að slíkt ákvæði hafi
vantað í samninginn við Ríkisspít-
alann í Kaupmannahöfn. Við endur-
skoðun samningsins verði hins veg-
ar sett inn ákvæði um að
Ríkisspítalinn greiði þennan kostn-
að.
Bæði læknar og sjúklingar
þurfa að vera í viðbragðsstöðu
---------- Þau sjúkrahús á
Norðurlöndum sem
framkvæma líffæra-
fluninga era í samstarfi
sem kallast Scandia
transplant og með
Tryggingastofnunar við
í Kaupmannahöfn
samnmgi
Ríkisspítalann
era sjúki-ahúsin hér einnig aðilar að
þessu samstarfi. Ef sú staða kemur
upp í einhverju landanna að til komi
líffæragjöf sem ekki getur nýst þeim
sem era á biðlista í viðkomandi
landi, hefur Scandia transplant
milligöngu um að kanna hvort hún
gæti nýst sjúklingi sem er á biðlista í
einhverju hinna landanna.
Þegar lífæraflutningur fer fram
héðan koma læknar frá Ríkisspít-
alanum hingað, ffamkvæma aðgerð-
ina og flytja líffærin til Kaupmanna-
hafnar eins fljótt og auðið er. Slíkar
Morgunblaðið/Golli
Sigurður Thorlacius trygg-
ingayfirlæknir.
aðgerðir hafa farið fram á Land-
spítalanum í Fossvogi og við Hring-
braut og á Fjórðungssjúkrahúsinu á
Akureyri.
„Þegar sú staða kemur upp á
sjúkrahúsunum hér að um hugsan-
legan líffæragjafa er að ræða, hafa
læknamir hér samband við Ríkis-
spítalann og spyrja hvort einstakl-
ingurinn henti til líffæragjafar. Þá
er fyrst skoðað hvort einhver hér á
landi eða í Danmörku bíði sem líf-
færin gætu hentað og ef ekki er það
skoðað á hinum Norðurlöndunum
fyrir milligöngu Scandia trans-
plant,“ segir Sigurður.
Hann segir að þrátt fyrir að tím-
inn geti oft verið naumur þegar bæði
þarf að flytja sjúkling og líffæri með
flugi milli landa, hafi hingað til ekki
komið upp vandamál vegna tíma-
skorts í aðgerðum sem þessum. En
þar sem líffæragjafir komi gjaman
til með nær engum fyrirvara þurfi
bæði læknar og sjúklingar sem eru á
biðlista stöðugt að vera í viðbragðs-
stöðu.
Nýrnaaðgerðir þar sem nýma-
gjafi er skyldmenni eða annar að-
standandi nýrnaþega, falla ekki sér-
staklega undir samninginn við
Ríkisspítalann. Sigurður segir að
hins vegar séu þær yfirleitt gerðar
þar og að þá sé staðið svipað að sam-
starfinu eins og þegar um aðrar að-
gerðir, sem ekki fela í
sér líffæraflutninga,
era gerðar. Þegar um
börn er að ræða segir
hann að þessi þjónusta
sé yfirleitt sótt til
Bandaríkjanna.
Sigui’ður bendir á að miklar fram-
farir hafi orðið í sambandi við nýma-
flutninga.
,Áður var það þannig að aðeins
var hægt að fá nýra úr einhveijum
sem var náskyldur erfðafræðilega.
En í dag með bættri tækni, ekki síst
hvað varðar ónæmisbælandi lyf, er
mögulegt að vinir eða hjón geti gefið
hvort öðra nýra,“ segir Sigurður.
Sigurður segir að ekki hafi komið
til tals að hægt yi’ði að sinna líffæra-
flutningi alfarið hér á landi, en hins
vegar sé í umræðunni að fara að
framkvæma nýrnaflutninga hér því
Rætt um að fram-
kvæma nýrna-
f iutninga hór
ið nokkuð
Sigurður og bætir því við að það sé
stór spuming hverjar afleiðingar
þess yrðu ef farið yrði að rækta líf-
færi sem eins konar vai’ahluti í fólk.
En Sigurður segir ljóst að þörfin
fyrir líffæraflutninga fari sífellt vax-
andi.
„Þörfin fyrir líffæraflutninga
verður náttúrlega meiri og meiri eft-
ir því sem við lifum lengui’. Þegar
lækning er komin við sífellt fleiri
sjúkdómum kemur það sífellt oftar
upp að ef einungis væri hægt skipta
um eitt og eitt líffæri gætum við lifað
miklu lengur," segir Sigurður.