Morgunblaðið - 17.10.2000, Page 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR nokkru hélt umhverfis-
fræðsluráð áhugaverða ráðstefnu í
Svartsengi og var þar m.a. fjallað um
fræðslu um umhverfismál og náttúr-
una. Tilefnið var ærið því umræða
um umhverfismál gegnsýrir bæði
stjórnmál ogmenntamál. I henni hef-
ur þó stundum gleymst að markmiðið
er varla að snúa aftur til náttúrunn-
jir, heldur að snúa til þekkingar á
náttúrunni og virðingar fyrir henni.
Lítil vernd án þekkingar
Umhverfisvitund byggir á þekk-
ingu. Um það deila menn ekki. Menn
deila fremur um hver raunveruleg
staða náttúruþekkingar er á Islandi.
Mér þykir hún heldur köflótt. Margir
vita t.d. ekki mun á ósoneyðingu og
aukningu gróðurhúsalofttegunda.
Opnir ruslahaugar og uppstilling
rusls á víðavangi tíðkast enn og menn
setja sig enn í dómarasæti yfir lífrík-
ið, sbr. ágang í hrafnastofninn. Líka
er deilt um hvert beina eigi þunga
þekkingarmiðlunai' og svo deila
menn um túlkun upplýsinga sem íyr-
ir liggja. Þekking á umhverfinu er
'ékki aðeins vitneskja um staðreyndir
eða niðurstöður rannsókna, heldur
líka túlkun þeirrar
sömu vitneskju. Þess
vegna er t.d. deilt um rit
Björns Lombergs, áhrif
botnvörpu á lífríkið eða
vatnsvirkjanir á Norð-
austurlandi. Ég held
því fram að staða þekk-
ingar og umræðu um
náttúruvernd sé 5 til 10
árum skemur á veg
komin hér á Islandi en í
grannlöndunum og á
meginlandinu. Ég
dæmi svo eftir andvara-
leysi í málaflokknum,
mörgu því sem hér er
enn rætt og eftir skorti
á úrbótum. Dæmin eru
mörg: Enn er endurvinnsla sorps
undir settum, opinberum markmið-
um. Þávirkt, óhollt PCB er yfir við-
miðunarmörkum sums staðar í reyk-
vísku frárennsli, skv. skýrslum. Enn
eru lagðir vegir og slóðar út í bláinn.
Samgöngur eru ekki reiknaðar skv.
grænu bókhaldi, umgengni við gróð-
ur í þéttbýli er slæmur, rusl í Reykja-
vík ótrúlega mikið og enn krukka
menn í næstu hlíð við öflun jarðefna.
Við undanskiljum
matsskyld svið (mynd-
un nýrra bygginga-
hverfa) í okkar reglum
um mat á umhverfis-
áhrifum, miðað við
evrópskar tilskipanir...
o.s.frv., o.s.frv.
Betur má ef
duga skal
Þegar kemur að
„hinu opinbera" er erf-
itt að sjá hvernig yfir-
lýstum markmiðum
ríkisstjórnar frá 1997 í
umhverfismálum er
fylgt fram. Hvorki
Staðardagskráin né
metnaðarfull uppbygging Sorpu hafa
enn náð að þoka sorpmálum í viðun-
andi horf. Aðeins hefur tekist að ná
að ríflega hálfu því markmiði sem
sett var í stefnuskrá ríkisstjórnarinn-
ar um rúmminnkun og endurvinnslu
sorps. Skortur á námsefni, kennur-
um og samþættingu umhverfismála
inn í námsefni þjakar skólana. Rflás-
fjölmiðlar hafa ekki markað sér
stefnu varðandi náttúru- og umhverf-
Umhverfismál
Staða þekkingar og um-
ræðu um náttúruvernd
er, að mati Ara Trausta
Guðmundssonar, fímm
til tíu árum skemmra á
-----------------7------
veg komin hér á Islandi
en í grannlöndunum og
á meginlandinu.
isfræðslu og þá skortir fé. Meirihluti
ríkisstofnana í geiranum hefur að-
eins smáaura til þess að sinna lög-
boðnum fræðslustörfum. Vissulega
hafa orðið verulegar framfarir, eink-
um hvað varðar lagasetningu,
fræðslu sem einstaklingar, félög,
prentaðir fjölmiðlar, stofnanir á borð
við söfn og aðilar í ferðaþjónustu (um
90 talsins) standa fyrir, og loks hvað
varðar vitund margra um ábyrgð
mannsins í náttúrunni. En langt í frá
nógu margra. Þess vegna er frekari
þekkingarmiðlun til almennings einn
af fjórum lyklum að sjálfbærri nýt-
ingu og umgengni við náttúruna; og
þar með við okkur sjálf. Hinir eru al-
menn sátt (grunnstefna) um hvað
felst í sjálfbærri náttúruumgengni,
hvernig/hvar skuli miðla þekkingu og
loks hvemig afla skuli peninga til
fræðslu og umhverfisverndar.
Hvað næst?
Margt felst í lausnum á þvi sem
kalla má umhverfisblindu íslendinga.
Við verðum að mennta okkur sjálf í
eins konar umhverfistillitssemi. Þar
gegnir rfldsvaldið lykilhlutverki
ásamt samtökum ýmsum. Við þurf-
um að koma upp viðunandi umhverf-
isvöktun og eftirliti með því að farið
sé eftir lögum og reglum. Færa þarf
ábyrgð á umhverfismálum meira út í
héruðin. Endurhæfa þarf skólana í
umhverfismenntun, koma upp metn-
aðarfullum þemabundnum alvöru-
söfnum og fræðslustofnunum með
aðdráttaraflið í lagi (líka alþjóðlega!)
og stórefla netfræðsluna. Svo þarf að
búa til styrkjakerfi á héraðsstigi til
umhverfisfræðslu, hlúa að smáfyrir-
tækjum og stofnunum á þessu sviði,
veita fyrirtækjum skattaafslátt
vegna framlaga til umhverfismála og
taka að hyggja að umhverfissköttum.
Verulegur hluti náttúruverndar
kostar umtalsverða peninga.
Umhverfisfræðsluráð hvatti til
þess að komið væri fram með tillögur
að næstu skrefum í umræðu þess um
fræðslu um náttúi'una og umhverfið.
Ég legg til að næsta ráðstefna ráðs-
ins fjalli um hvert megininntak nátt-
úrufræðslu skuli vera, hvernig
fræðslunni verði best hagað næstu
árin og hvemig afla skuli fjármuna tfl
hennar.
Höfundur er jarðeðlisfræðingur og
ráðgjafi hjá Línuhönnun hf. í
hlutastarfi.
Umhverfisfræðslu-
fólk - Hvað nú?
Ari Trausti
Guðmundsson
Að tryggja hið
gullna jafnvægi
6. OKTOBER síðast-
liðinn var haldin athygl-
isverð ráðstefna á Hótel
Sögu sem bar yfirskrift-
ina Samskeppnisfor-
skot með auknum
sveigjanleika. Þetta var
upphafsráðstefna ESB-
verkefnisins Hið gullna
jafnvægi sem er sam-
starfsverkefni Reykja-
víkurborgar og Gallups
um sveigjanleika í fyrir-
tækjum, samræmingu
starfs og einkalífs og
bætta nýtingu mann-
auðsins.
Ráðstefnan var hald-
til þess að kynna
A’erkefnið og hvetja fyrirtæki til að
taka þátt í því. Var lögð áhersla á að
með þátttöku fengju fyrirtækin
hagnýtar leiðbeiningar um fyrstu
skrefin til að koma á auknum sveigj-
anleika í fyrirtækinu, auka starfs-
ánægjuna á vinnustað, ná betri ára-
ngri við að ráða og halda hæfu
starfsfólki og minnka kostnað við
starfsmannaveltuna.
A ráðstefnunni voru kynntar niður-
stöður ítarlegrar könnunar sem Gall-
up gerði sl. sumar á viðhorfum fólks
til samræmingar starfs og einkalífs.
Fyrstu niðurstöður hennar benda til
að greinileg tengsl séu á milli sveigj-
anleika í fyrirtækjum og lífsgæða
starfsmanna. Ef marka má niður-
-^stöðumar er líklegra að starfsmenn
sem upplifa sveigjanleika á vinnustað
njóti meiri starfsánægju og finni síð-
ur fyrir álagseinkennum en þeir sem
telja sig búa við lítinn sveigjanleika í
vinnunni.
Beggja hagur
Samkvæmt niðurstöðum könnunar
Gallups hafa 39% launþega nú þegar
sveigjanlegan vinnutíma og 22%
vinna hluta af launaðri vinnu sinni
heima. Ljóst má vera að sveigjanleik-
inn kemur ekki eingöngu launþegan-
. um til góða. Vinnuveitendinn sér
einnig hag í honum.
I reynd er það svo að fólk er oft að
bæta við sig vinnu með því að vinna
hluta af starfi sínu hejma. Næstum
helmingur þeirra sem það gera segja
að um sé að ræða viðbótarvinnu frá
vinnustaðnum en 28% telja hins veg-
ar heimavinnuna til komna vegna eig-
jP*> þarfa og fjölskyldunnar.
Langflestir þeirra
sem ekki hafa sveigjan-
legan vinnutíma segja
að þeir myndu nýta sér
slflct fyrirkomulag ef
þeim stæði það til boða.
Af þeim sem ekki hafa
sveigjanlegan vinnu-
tíma telja um 30%
mögulegt að koma hon-
um á í sínu starfi.
Kennarar
frumkvöðlar
Kennarar fylla þann
hóp launþega sem hafa
Helgi E. sveigjanlegan vinnu-
Helgason tíma. Reyndar má segja
að í þessu efni séu kenn-
arar frumkvöðlar hér á landi. Þeir h'ta
á sveigjanleika í starfi sem lífsgæði
eins og aðrir launþegar og eru ekki
Kennsla
Þetta þýðir að áherslan
á erfiðasta þáttinn í
starfí kennarans minnk-
ar eftir því sem hann
eldist, segir Helgi E.
Helgason, en vinnu-
skyldan minnkar ekki.
tilbúnir að afsala sér þeim. í Ijósi
þessa hljóta kennarar að fagna fram-
taki og frumkvæði Reykjavíkurborg-
ar í því að vekja athygh á og stuðla að
auknum sveigjanleika í atvinnuhfi og
kennarar vænta þess að viðhorf
stærsta sveitarfélags landsins og
markmiðin með hinu gullna jafnvægi
eigi eftir að endurspeglast í viðhorf-
um þess í komandi kjarasamningum
við kennara og aðra hópa.
Meirihluti kennara vill
sveigjanlegan vinnutíma
Hluti af starfi kennara á öllum
skólastigum er ekki unninn á vinnu-
stað heldur heima og flestir kennarar
vilja að svo verði áfram. Þetta var
staðfest í skoðanakönnun meðal fé-
lagsmanna Félags grunnskólakenn-
ara síðastliðið vor þar sem spurt var
um viðhorf þeirra til ýmissa þátta
kjaramála. Þar kom fram að yfir 65%
grunnskólakennara telja að það skipti
miklu máli fyrir þá að geta notið
sveigjanleika í starfi og vinnutíminn
sé ekki allur bundinn við fasta viðveru
í skólanum. Spurt var m.a. um hvar
kennarar ynnu að undirbúningi fyiir
kennsluna og svörin voru þessi:
• 23% sinna undirbúningsvinnu fyrst
ogfremst heima.
• 45% sinna undirbúningsvinnu jafn-
mikið heima og í skóla.
• 32% sinna undirbúningsvinnu fyrst
ogfremstískóla.
Ekki söluvara
Samningsbundinn vinnutími
grunnskólakennara er 45,77 klukku-
stundir á viku á reglulegum starf-
stíma skóla. Þar af er kennsluskylda
kennara í fullu starfi 27 kennslu-
stundir á viku 1. starfsárið en síðan 28
stundir uns 15 ára starfsaldri er náð.
Þá lækkar kennsluskyldan aftur í 27
stundir. Þegar kennari verður 55 ára
lækkar kennsluskyldan síðan í 24
stundir á viku og í 19 stundir við 60
ára aldur. Þetta þýðir að áherslan á
erfiðasta þáttinn í starfi kennarans
minnkar eftir því sem hann eldist en
vinnuskyldan minnkar þó ekki.
Sá sveigjanleiki sem í þessu felst er
mjög mikilvægur í augum kennara og
getur aldrei orðið söluvara í kjara-
samningum eins og sést af svörum í
áðurnefndri könnun Félags grunn-
skólakennra en þar kemur fram að
88,3% grunnskólakennara vilja að
kennsluskylda sé mismunandi eftir
starfsaldri og/eða lífaldri og hafna því
alfarið að kennsluafsláttur verði af-
numinn.
Sveigjanleiki í vinnu þarf ekki endi-
lega að miðast við vinnudag, viku eða
mánuð heldur getur hann miðast við
heila starfsævi eins og hjá kennurum.
Það verður spennandi að fylgjast
með framvindu verkefnisins Hið
gullna jafnvægi og sjá hvort það eigi
eftir að opna augu sveitarfélaga og
ríkis fyrir því að það er hægt að ná
betri árangri við að ráða og halda
hæfum og velmenntuðum kennurum
og laða aftur til baka þá sem horfið
hafa til annarra starfa. Hér reynir
ekki fyrst og fremst á kennarana
sjálfa - heldur á viðsemjendur þeirra.
Höfundur er upplýsinga- og kynn-
ingarfulltrúi Kennarasambands ís-
lands.
Stór orð úr
froðuplasti
ÞÁ er alþingi komið
saman að nýju og sýn-
ist sitt hverjum. Strax
við þingsetningu
móðgar forseti íslands
alþingismenn er hann
segir að hugsanlega
séu þeir ekki í nógu
góðum tengslum við
fólkið í landinu. Móðg-
ar þá, þó að sönnun
þessara orða birtist
fyrir utan Alþingis-
húsið. En þar standa
þeir sem minna mega
sín í þjóðfélaginu með
kröfuspjöld til að
vekja athygi á kröfum
sínum um réttlátari
skiptingu þjóðarkökunnar. Ef al-
þingismenn eru að vinna fyrir fólk-
ið í landinu, að hagsmunum þess,
hvers vegna hafa kjör þessa fólks
þá ekki batnað í stað þess að
versna? Ef alþingismenn eru í eins
góðum tengslum við fólkið í landinu
og þeir vilja halda fram, hvernig
hefur það þá farið framhjá þeim að
aðgerðir þeirra í stjórnsýslunni
hafa rýrt hag aldraðra og öryrkja?
Eða skipti það þá ef til vill engu
máli vegna þess sem þeir halda
fram að: þetta sé aðeins lítill hópur
fólks, ef ég má nota orð eins hátt-
virts stjórnmálamanns í Kastljósi
fyrir fáeinum dögum.
í opna skjöldu
Og það var einmitt við orð þessa
háttvirta stjórnarliða, Péturs
Blöndal, að mér gjörsamlega
blöskraði. Hann hélt því fram að
allir aldraðir væru í góðum lífeyris-
sjóði og margir, já, margir, hefðu
yfir 100.000 kr. á mánuði aðeins frá
þeim. Þegar honum var vinsamlega
bent á að margir, já, stór hópur,
væru í mjög lélegum lífeyrissjóði
eða ef til vill er réttara að segja að
greiðslur til þessa fólks séu mjög
lágar, spurði háttvirtur Pétur
Blöndal alveg eins og barn á skóla-
bekk: af hverju? Honum var
vinsamlega bent á að þetta væri
fólk sem hefði stundað láglaunaða
verkamannavinnu og t.d. húsmæð-
ur sem sumar hefðu aldrei unnið
utan heimilisins. Þetta virtist koma
alþingismanninum alveg í opna
skjöldu en ekki lægði það rostann í
honum, heldur fullyrti
hann hátt og snjallt að
þetta væri mjög lítill
hópur. Ef háttvirtur
Pétur Blöndal vissi
ekki af þessum hópi
manna, hvernig gat
hann þá allt í einu vit-
að hve stór hann var?
Ef þetta heitir að vera
í sambandi við þegna
þessa lands þá held ég
að það séu aðeins þeir
þegnar sem komnir
eru af aðlinum, ef svo
má að orði komast.
Ég var að horfa á
þessar áðumefndu
umræður í Kastljósi
um kjör aldraðra með henni móður
minni sem er 86 ára og við þessi
orð Péturs Blöndal, varð mér á orði
Lífeyrir
Stjórnarandstaðan á
að kanna hve stór sá
hópur er sem er með
lágan lífeyrissjóð,
segir Margrét S.
Söivadóttir, og hvað
margir af bótaþegum
Tryggingastofnunar
séu í óreglu.
að þarna sannaðist það sem ég hef
oft sagt, þessir háu herrar á alþingi
eru komnir af því fólki sem makaði
sinn krók í íslensku samfélagi í
byrjun velmegunar. Þá stóðu þeir
með pálmann í höndunum sem
voru af yfirstéttinni komnir eða
höfðu haft tækifæri til þess að
mennta sig.
Silfurskeið
Það hlýtur að vera ljúft að fæð-
ast með silfurskeið á milli tannanna
og þurfa aldrei að hafa áhyggjur af
afkomunni. Þurfa ekki að þræla í
verkamannavinnu til þess að fram-
færa fjölskyldunni og geta dundað