Morgunblaðið - 13.12.2000, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Af her-
bröggum
Braggahverfið Camp Herold á Grettisgötu, milli Rauðarrárstígs og
Snorrabrautar var eitt hið fyrsta sem byggt var í Reykjavík.
Svona endaði ævintýrið, síðustu braggarnir á Skólavörðuholti um 1960. Ljósmyndari Páll Einar Sigurðsson.
LJOSMYIVPIR
Listasaín Rejkja-
víkur — llafnarhúsi
UNDIR BÁRUJÁRNS-
BOGA
HELGA HANSEN/ JÓN
BJARNASONFRÁLAUG-
UM PÁLL SIGURÐSSON
Opið alla daga frá 12-18.
Til 31. desember. Aðgangur
400 krónur í allt húsið. Sýning-
arskrá/bók 4.500 krónur.
FÁTT hefur vakið meiri athygli í
bókavertíðinni en útkoma veglegs
rits um braggalíf í Reykjavík á ár-
unum 1940-1970, og ekki vonum fyrr
að sú saga yrði skráð. Tekur yfir ein-
stakt tímabil í sögu þjóðarinnar með
uppgangi á öllum sviðum efnahags-
lífsins sem á sér enga hliðstæðu, við-
varandi fólkflutninga á höfuðborgar-
svæðið ásamt yfirþyrmandi útþenslu
þess. Til skamms tíma hefur verið
fullhljótt um þetta merkilega tímabil
mikilla hvarfa, einangrun þjóðarinn-
ar rofin á einni andrá, landið vett-
vangur stríðsátaka á heimsvísu. Og
þótt minnst af þeim færi fram á láði
hér fóru grimmileg átök og hermd-
arverk fram í hafinu umhverfis land-
ið, sem menn urðu meira og minna
varir við. En í stað þess að reisa
tímabilinu minnisvarða í ljósi þess að
við eigum hersetunni og almættinu
að þakka að landið varð ekki blóð-
völlur, höfum við valtað yfir svo til
allar menjar frá stríðsárunum og
ekki sést enn fyrir í þeirri skamm-
sýni.
Ekki hlutverk mitt að fjalla um
sjálfa bókina, heldur víkja að sýn-
ingu nokkurra ljósmynda í einum sal
Listasafns Reykjavíkur er fylgir
henni úr hlaði og vakið hefur drjúga
athygli. Um að ræða samstarfsverk-
efni listasafnsins, JPV forlagsins, ís-
lenzka myndasafnsins og Eggerts
Þórs Bernharðssonar sagnfræðings í
formi mikið stækkaðara ljósmynda
þriggja áhugaljósmyndara, þeirra
Páls Einars Sigurðssonar (1925-
1997) Helgu Hansen (1916-1967) og
Jóns Bjarnasonar frá Laugum
(1909-1967). Þær hafa verið stækk-
aðar og endurunnar, og hér vel að
verki staðið enda hægt að gera
kraftaverk með hátækni nútímans.
Það verður og lítið séð af myndunum
að þetta voru áhugaljósmyndarar,
sem að auk notuðust við mun ófull-
komnari myndavélar en nú eru á
markaðinum og a.m.k. í einu tilviki
einungis Kodak-
kassamyndavél.
Og þótt myndirnar
séu ekki margar
bregða þær góðu
Ijósi á lífið í og utan
bragganna eftir
stríð er húsnæðis-
lausir og aðkomu-
fólk flutti í þá.
Hefði verið næsta
forvitnilegt ef upp-
runalegu myndim-
ar hefðu einnig
verið til sýnis og
helst myndavél-
amar líka en slíkt
tíðkast mjög á
skyldum fram-
ningum ytra. Ef
svo áttar skoðand-
inn sig öllu betur á
hvað sé ljósmynd-
arans og hvað end-
urvinnslunar sem er annars illkleift
Hins vegar er auðséð að ljósmynd-
ararnir höfðu gott auga fyrir mynd-
efninu, að myndatakan var þeim
mikið hjartans mál og allir unnu þeir
frábært verk til sjónrænnar skjal-
festingar þessa tímabils.
Það er helst að ótal minningar
ryðjist fram úr sálarkirnu rýnisins
við hverja skoðun sýningarinnar.
Umskiptin við hemámið upplifði ég
írá fyrsta degi sem hvetur mig til að
víkja hér örlítið að ýmsum lifunum
mínum er skara sviðið. Átti heima í
fallegu timburhúsi þar sem nú er
Búnaðarbankinn við Hlemm, og svo
skeði snemma morguns föstudaginn
10. maí 1940 að ég var sem oftar
sendur út í mjólkurbúð og skyldi
koma til baka með tvo lítra í þar til
gerðum flöskum. Þetta var lítið og
létt verk, búðin á Laugaveginum
sunnan megin ofar Vatnsþrónni svo-
nefndu. Er ég kom út með flöskum-
ar, sína í hvorum handarkrikanum,
vakti smáhópur fólks hinum megin
við götuna er mændi til hafs forvitni
mína. Þótt mér væri fyrirlagt að hafa
hraðann á hljóp ég yfir götuna til að
aðgæta hvað væri að ske, kannski
væri kviknað í, en er yfir kom blasti
við mér floti herskipa á ytri höfninni
og var mér sagt að þar væru Bretar á
ferð, komnir til að hernema landið.
Varð mér svo mikið um að ég missti
aðra flöskuna sem mölbrotnaði og
hvítur vökvinn rann niður í átt að
Vatnsþrónni. Hafði hraðann á heim á
leið og er þangað kom sagði ég mikl-
ar fréttir.
Ég fékk þannig hernámið í æð og
vel það, því nú gerðust miklir atburð-
ir, fyrst voru reist stór tjöld á auðum
blettum víðsvegar um borgina og
fyrr en varði var farið reisa bragga-
hvefi á mótum Rauðarárstígs og
Grettisgötu sem fékk nafnið Camp
Herold. Fylgdist ég grannt með
vinnubrögðunum allt frá því fyrstu
plöturnar voru lagðar og jámbog-
arnir reistir, einnig er upp risu önnur
hverfi, eitt í holtinu ofar Þverholts,
annað ofarlega við Háteigsveg,
Camp Sherwood, og enn nýtt við
vatnsgeyminn gamla, sem fékk nafn-
ið Tower Hill Camp. Á undraskömm-
um tíma risu þessi braggahverfi og
mál þróuðust svo að ég fór að selja
fréttablöð útgefin á ensku í þeim
sumum. Kynntist að vonum fjölda
hermanna, meðal annars einum
hershöfðingja að ég held, sem lét
dreifa blaðabunkanum mínum um
Camp Sherwood og Tower Hill, gegn
því að ég hlustaði með sér á klassíska
tónlist sem hann spilaði á forláta
ferðagrammófón, og var það meira
en vel þegið. Miðað við ýmsa kofa,
smáhýsi og hrófatildur í nágrenninu
töldust braggarnir góðar vistarver-
ur, í öllu falli á meðan hermennirnir
bjuggu í þeim en þeim var lagið að
hita þá upp, jafnvel í verstu vetrar-
kuldum. Og margt fleira kunnu þeir
fyrir sér varðandi þá list að halda í
sér hita, meðal annars kenndu þeir
íslendingum að hafa glóð í tunnum
utan dyra sem þeir gætu ornað sér
við í vetrarkuldunum, sem var al-
geng sjón í Bretavinnunni. Strangur
agi ríkti innan stóru braggahverf-
anna sem voru harðlokuð óviðkom-
andi og þessi agi var giska nýstárlegt
fyrirbæri á útskerinu einangraða.
Sem blaðasölustrákur var ég nokkur
undantekning, ekki síst eftir að ég
vingaðist við hershöfðingjann, en
herinn kom með fleira í fararteskinu
en stríðsvélar og aga, en það var
mesti inflúensufaraldur sem heijað
hafði á Bretland á öldinni, fylgdu
sjúkdómnum margir fylgikvillar,
einkum ýmiss konar bólgur innvort-
is, svo sem lungna og heilahimnu.
Varð ég fyrir því að smitast í marz
1941 og lauk þá þessu viðburðaríka
tímabili í lífi mínu, en í stríðslok og
þar til herinn hélt smám saman brott
varð ég fyrir vissa skikkan heima-
gangur í hverfinu ofar Þverholts
ásamt tveim skólafélögum mínum.
Þekki hins vegar öllu minna til
inniviða braggahverfanna eftir að
þau urðu bústaður aðfluttra og hús-
næðislausra, en vandamálið mikið til
hið sama og gerðist við aðstreymi til
stórborga ytra í upphafi iðnvæðing-
ar. Hér var engin pólitík eða mann-
vonska í spilinu, einungis til muna
meira hraðfara þróun en menn höfðu
reiknað með, og hvað ísland snerti
umskipti sem enginn átti von á með
öllum þeim óhjákvæmilegu afleiðing-
um er í kjölfarið fylgdu og erfiðlega
gekk að greiða úr.
Braggarnir
voru að sjálfsögðu
bráðabirgðahús-
næði og misvel
staðið að bygg-
ingu þeirra og ein-
angrun, hins veg-
ar raun að fylgjast
með hnignun
þeirra og niður-
níðslu. Sum hverf-
anna voru að lok-
um líkust aumustu
fátækrahverfum,
kaun á ásjónu
borgarinnar, og
þó ekki sjaldgæft
að fínir eðalvagn-
ar væru fyrir dyr-
um og fólkið vel til
haft sem settist
inn í þá. Sjálfur
hélt ég ásamt
mörgum fleirum til í stórum her-
bragga er ég var í fyrirhleðsluvinnu
við Markarfljót á árunum eftir stríð
og voru það prýðilegar vistarverur
sem héldu vel veðri og vindum. Loks
eru þrengsli afstætt hugtak hvað
vistarverur snertir, fer eftir því hve
vel menn kunna sig og innrétta, og á
þessum árum hafði landinn víða ekki
úr fleiri rúmmetrum að spila í húsum
sínum en hermennirnir.
Til voru þeir sem kunnu til verka
og minnist ég þess hve Sigurður Sig-
urðsson listmálari er lengi bjó í
Múlakampi hafði komið sér vel fyrir,
innréttað og byggt við braggann sinn
af smekkvísi og listfengi þannig að
alltaf var sérstök lifun að sækja hann
heim...
Hér hefur verið unnið gott og þarf-
legt verk og sé þetta til marks um
breyttan hugsunarhátt til her-
námsáranna er um að ræða mikla
framför, og gild ástæða fyrir sem
flesta borgarbúa að leggja leið sína á
Listasafn Reykjavíkur. Astæða til að
vísa einnig til þess að á efri hæð er
frábær sýning, ísland öðrum augum
litið, sem upplýsir og undirstrikar að
ekki bjó öll þjóðin í moldarkofum á
árum og öldum áður.
Bragi Ásgeirsson
Ókeypis lögfræðiaðstoð
öll fimmtudagskvöld milli kl. 19.30 og 22.00 í síma 551 1012
Orator, félag laganema
og gjafajólin
Trölli
KVIKMYNDIR
Rfóhöllin,
Laugarásbíó
TRÖLLISTELUR
JÓLUNUM - HOW THE
GRINCHSTOLE
CHRISTMAS
★ ★★
Leikstjóri Ron Howard.
Handritshöfundur Jeffrey Price,
byggt á sögu Dr. Seuss.
Tónskáld James Horner.
Kvikmyndatökustjóri David
Peterman. Aðalleikendur Jim
Carrey; Jeffrey Tambor, Taylor
Momsen, Christine Baranski,
Anthony Hopkins, Bill Irwin.
Sýningartími 100 mín. Bandarísk.
Universal. Árgerð 2000.
JÓLAGJAFIR samtímans
stjórnast af svipuðu lögmáli og
bíómyndir. Þær þurfa að verða
stærri, flottari og dýrari með
hverju árinu. Að vissu leyti er
þessi óheillaþróun undirstaðan í
aðaljólamyndinni í ár, Tröllinu
sem stal jólunum, eða How the
Grinch Stole Christmas, eins og
metnaðarlitlir forráðamenn kvik-
myndahúsa kjósa að kalla nýjustu
Carreymyndina. Á þessu eiga
börn og óvitar að tönnlast. Nóg
um það.
Tröllið... er byggt á frægri
barnabók sem segir af Trölla (Jim
Carrey), sem er e.k. „Ijóti and-
arunginn" í Hverbænum. Ungum
var honum útskúfað úr samfélag-
inu sökum ljótleika og illgirni, hef-
ur síðan ásamt hundstík sinni þrif-
ist á úrgangi frá bæjarbúum.
Leggur fæð á mannfólkið og aldr-
ei fer það meira fyrir brjóstið á
honum en á sjálfri jólahátíðinni.
Þá eru allir svo glaðir og reifir,
ekki síst yfir gjöfunum. Þá verður
h'til telpa, Cindy (Taylor Mom-
sen), til að vekja tilfinningamar
aftur til lífsins í loðnu brjósti
Trölla.
Vissulega ágæt fjölskyldumynd
þótt hún sveiflist nokkuð milli
hressilegs farsa og mikillar vellu,
einkum í nokkrum söngatriðum,
sem gjaman hefðu mátt lenda í
skæriskjöftum klipparans. Tón-
skáldið James Horner hefur oftast
gert betur. Ron Howard leikstýrir
af kunnri fagmennsku og tekst að
halda taugakerfi myndarinnar í
jafnvægi og undirstrika mannlega
þáttinn, þrátt fyrir milljóndala-
brellur og íburðarmikinn umbún-
að. Inntak myndarinnar er áminn-
ing til okkar um að þrátt fyrir æ
heimtufrekari gjafajól sé það
gleðin sem kemur innan frá sem
er mikilvægust á hátíð Ijósanna.
Að þessu leyti ætti Tröllið... að
hafa jákvæð uppeldisleg áhrif,
sem vægast sagt sjást lítið eða
heyrast í darraðardansi neyslu-
þjóðfélagsins, auglýsingaskrumi
og skarttildri jólamangaranna.
Einn maður öðmm fremur á
mestan þátt í að koma boðskap
Dr. Seuss til skila og sá er vita-
skuld stórleikarinn Carrey.
Bregst ekki frekar en endranær
og gerir Tröllið að jafn marg-
slungnu fyrirbrigði.
Sæbjörn Valdimarsson