Morgunblaðið - 13.12.2000, Side 56

-j»6 MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Hálendið - þjóðlendur
„ÁSGEIR hét maður
Úlfsson. Honum gaf
Ketilbjöm Þorgerði
dóttur sína, og lét
henni heiman fylgja
Hlíðarlönd öll fyrir of-
an Hagagarð. (Er hér
átt við landið neðan frá
Hagagarði til hlíðar-
brúnar, sem til fjalla
veit og óbyggða?)
Hann bjó í Hlíð inni
Eylífr auðgi sonr Ön-
undar bflds, fékk Þor-
kötlu Ketilbjamardótt-
ur og fylgdu henni
heiman Höfðalönd, þar
bjuggu þau.“
Þannig lýsir hin merka bók Land-
náma, hvemig urðu til tvær af fyrstu
jörðunum í þeirri fögra sveit Bisk-
upstungum ytri. Skv. Fasteigna-
matsbókinni árið 1957 munar 1,07%
á landverði Höfða og Úthlíðar. Enn
stendur bærinn Höfði á sínum glæsi-
lega stað við Hvítá og landamerki
jarðarinnar skýr og enn renna þær
Brúará og Stakksá sína leið. í þess-
ari fasteignamatsbók era á nokkrum
^g^töðum víðsvegar um landið, afréttir
metnir sem fasteign í Ámessýslu á
einum stað, Tunguheiði. Þegar höfð
vom makaskipti, árið 1896 á hluta af-
réttar á Skjaldbreiðarsvæðinu og
jörðinni Kaldárhöfða, var ekki verið
Hafsteinn
Hjaltason
að „selja eignarland",
Skjaldbreiður og
Skjaldbreiðarhraun,
hafa aldrei verið eign-
arland Þingvallajarðar
eða kirkju. Þar var að-
eins um að ræða af-
hendingu afnotaréttar
á afréttinum. En það
kemur undarlega fyrir
sjónir að bændur í
Grímsneshreppi, kaupa
þann afnotarétt sem
þeir áttu og hafa átt um
aldir. Þegar hluti af-
réttarins lenti innan
marka Laugardals-
hrepps við stofnun
hans árið 1906 var ekki
verið að afhenda hreppnum það land
til eignar, heldur til afréttar afnota
og umsjónar (fjallskila). Eins er um
það landsvæði sem Flóahreppum var
úthlutað til afréttamota á milli
Hranam. og Gnúpverja afrétta, þar
era engin eignarlönd þeirra Flóa-
hreppa.
Um ritstjóm og útgáfu Fasteigna-
matsbókarinnar 1957 sá landsnefnd
fasteignamats, þá nefnd skipuðu
landskunnir heiðursmenn, menn
sem gjörþekktu íslenskan landbúnað
og vildu veg hans sem mestan.
Eitt þeirra atriða sem landsnefnd-
in lagði sérstaka áherslu á, var að
skattanefndir sæju um að rækilega
Landsvæði
Fullyrðingar manna um
að ákveðin landsvæði
séu þeirra einka eign-
arlönd, hvort sem er á
láglendi eða hálendi Is-
lands, segir Hafsteinn
Hjaltason, duga ekki
einar og sér sem eign-
arheimildir.
væri gengið frá því að athuga allar
skiptingar á löndum og lóðum, en
nefndarmenn þekktu vel öll atriði
fasteigna og jarðamats og hvað varð-
ar eignarlönd, vitað manna best, að
eigi er það hið sama að eigna sér og
að eiga. Fullyrðingar manna um að
ákveðin landsvæði séu þeirra einka
eignarlönd, hvort sem er á láglendi
eða hálendi íslands duga ekki einar
og sér sem eignarheimildir, þær full-
yrðingar þarf að sanna.
Skv. Jarðabók Ama Magnússonar
og Páls Vídalín, er afréttur Þing-
vallasveitar og Grímsneshrepps (og
Laugardalshr.) Skjaldbreiður,
Skjaldbreiðarhraun, (Bláskógaheiði)
Hrafnabjörg, Lambahraun og vestur
og norður um fjöllin (Armannsfell,
Skriða, Högnhöfði, Kálfst. Hlöðufell,
Fagradagsfj. o.fl.) þ.e. á móts við
Biskupst. afrétt. Þar kemur og fram
að jörðin Efsti-Dalur, þá eign bisk-
upsstólsins í Skálholti á mikið land til
fjallsins (Efstadalsfjall). Fleiri heim-
ildir mætti nefna, heimildir sem
ásamt jarðabók AM. og PV. vísa til
þeirrar niðurstöðu, að landsvæðið of-
an byggða, þ.e. eignarlanda jarða í
Þingvallasv., Grímsneshr, Laugar-
dalshr. og Biskupsthr., að Langjökli,
Hvítárvatni og Hvítá verði þjóðlenda
og fyrir norðan vötn þjóðlendan
Kjölur og á einskis manns færi að
hnekkja því. Það ætti ekki að vefjast
fyrir fagmönnum á sviði jarðamats,
hvar mætast eignarlönd jarða og
þjóðlendur.
Komið hefur fram í fjölmiðlum að
landakröfumenn geri nú mikla leit að
gömlum skjölum í kjölluram og á
háaloftum skjalasafna, hverra inni-
hald á að sanna að fyrrnefnd land-
svæði séu einkaeign ákveðinna lög-
aðila, sú leit mun verða
árangurslaus, engin slík skjöl, lög-
lega til komin, er hægt að „fínna“,
því þau eru hvergi til og hafa aldrei
verið. Sögusagnir um einka eignar-
lönd nokkurra svokallaðra víðlendra
jarða á hálendi Islands, um fjöll, dali,
hraun og sanda að jöklum, jafnvel
inn á þá miðja eiga sér enga lagastoð.
Þær þjóðsögur (lygasögur) eiga
sumar hverjar rætur sínar í hinum
myrku miðöldum, þegar lög og rétt-
ur vora fótum troðin og valdsmenn
svifust einskis til þess að ná undir sig
auði og völdum, t.d. þegar barist var
um brennisteinsnám og útflutning.
Um aldir varð íslensk alþýða að
þola svipuhögg kúgunar, yfirgangs
og valdníðslu.
Það yrði mikil hneisa og vanvirða
við gengnar kynslóðir ef fer sem
horfír að nokkrir afkomendur sömu
alþýðu, ætli að beijast fyrir ein-
hverskonar löghelgun valdniðslu
geminga fyrri tíma, fyrir íslenskum
dómstólum á morgni 21. aldar.
Yrði sá málarekstur þeim sjálfum,
nokkuð annað en minnisvarði, minn-
isvarði sem lengi mun bera glöggt
vitni heimsku þeirra og ágirndar? í
þessum landakröfumálum mun ekki
duga þeim kröfumönnum nein
spunasagnfræði sveipuð lagavef af
sama efni og nýju fótin keisarans,
þau fræði öll verða aldrei að stað-
reyndum, jafnvel þótt þau ættu upp-
rana sinn í Flóanum og mun allt það
hnauk til einskis. Ágætu landakröfu-
menn: Látið af ykkar þráhyggju-
kröfum, takið ykkur til fyrirmyndar
þann sem sagður var vitrastur mað-
ur í Skagafirði, landnámsbóndann og
göfugmennið Eirík Hróaldsson í
Goðdölum, sem virðist hafa lifað
kristilegar en ýmsir þeir sem nú telj-
ast kristnir og m.a. gaf af sínu land-
námi til friðar í héraði.
Sé þetta gert af hjartans einlægni
og lítillæti, munu þeir sem það gera
öðlast hugarró og sálarfrið og eftir
það teyga af andlegum hamingjubik-
ar alla sína ævidaga, uns fákar verða
teknir til kostanna í hinstu skraut-
reið sem hefur að áfangastað hinar
eilífu veiðilendur.
í þjóðlendumálum eiga íslending-
ar góðan vegvísi, ljóðlínu úr hinu
fræga kvæði Jónasar Hallgrímsson-
ar, „Fjallið Skjaldbreiður" þar sem
lýst er ægikröftum náttúraafla og
fegurð íslenskra öræfa, „alþjóð
minni helgað bjarg“ látum þau orð
listaskáldsins góða hljóma um allt
hálendi íslands og verða þar að full-
um áhrínsorðum.
Kveðum niður alla ásælni og yf-
irgang í þjóðlendum.
Einn hugstæðasti þáttur íslenskr-
ar þjóðarsálar, þáttur sem ekkert
fær spillt. Er elska og virðing fyrir
náttúranni og þeirri náttúrahelgi
sem forfeður okkar landnámsmenn-
imir og þeirra dætui- og synir
sæmdu landið og birst hefur þjóðinni
í verkum íslenskra fræði- og lista-
manna, allt frá dögum Ara fróða
Þorgilssonar og Snorra Sturlusonar
í Ijóðum, sögum, tónum og myndum.
Verk sem vora herhvöt og leiðar-
ljós í baráttunni fyrir fullveldi og
sjálfstæði íslands.
Sönn náttúra- og öræfahelgi, sem
enn er í fullu gildi og í heiðri höfð hjá
íslensku þjóðinni og verður áfram,
henni til gæfu og um ókomna tíð,
ásamt kristinni trú, hennar fegursta
leiðarljós.
Höfundur er vclfræðingur.
V erkfallshugleið-
ingar nemenda
SEM framhalds-
skólanemendur (núver-
andi og fyrrverandi)
getum við ekki lengur
orða bundist um yfir-
standandi verkfall
framhaldsskólakenn-
ara. Á meðan nemend-
ur bíða úti í kuldanum
þá þrjóskast samninga-
nefnd kennara við að
horfast í augu við vera-
leikann og kyngja því
að núverandi kröfum
þeirra er ekki hægt að
mæta. Ef til vill má
leiða rök að því, að
kennarar séu of lágt
launaðir en að þeir boði
verkfall með þessar kröfur í fartesk-
inu stuttu áður en kjarasamningar á
hinum almenna vinnumarkaði era
endurskoðaðir og þegar endurskoð-
un saminga við kennara í grunnskól-
unum er að hefjast, finnst okkur ekki
líklegt til árangursríkra kjaravið-
ræðna.
Grannskólakennarar og launa-
nefndir sveitafélaga hafa gefið út
sameiginlega yfírlýsingu og segjast
sannfærðir um að unnt verði að ljúka
þeirra kjarasamningum fyrir jól og
án þátttöku ríkissáttasemjara.
Hvergi kom slík víðáttumikil mark-
miðsyfirlýsing frá framhaldsskóla-
kennuram þó að í upphafi kennslu-
árs lægi íjóst fyrir hvert málin
stefndu. Kennarar og ríkið hefðu átt
Björn Bragi
Björnsson
Sveinn
Þórarinsson
Kennarar
Við trúum því ekki að
hinn almenni kennari
telji það raunhæft, segja
Björn Bragi Björnsson
og Sveinn Þdrarinsson
að gengið verði að kröf-
um þeirra í núverandi
mynd.
að vera búin að leggja grandvöll fyr-
ir samningaviðræðum áður en til
þeirra kæmi. Núna er það okkar eina
von um lausn verkfalls að samninga-
viðræður grunnskólakennara og
sveitarfélaganna muni skapa for-
dæmi sem framhaldsskólakennarar
yrðu að fara eftir.
Ef gengið yrði að kröfum fram-
haldsskólakennara núna mundi það
setja alla gerða kjarasamninga í
uppnám og hugsanlega særa verð-
bóígudrauginn upp frá dauðum.
Heppilegra hefði því verið fyrir
kennara að fresta verkfallsboðun
þar til eftir endurskoðun kjarasamn-
inga á almennum vinnumarkaði og
er það okkur óskiljanlegt af hverju
það var ekki gert.
Tímasetningin á verkfallinu er því
með versta móti bæði fyrir þá nem-
endur sem hefðu átt að útskrifast um
jólin og kennara sem þurfa að borga
sig í gegnum dýrasta tímabil ársins
með framlögum úr verkfallssjóði.
Við viljum ekki skella skuldinni á alla
kennarastéttina hvað varðar þetta
strand sem samningaviðræður hafa
siglt í, heldur teljum við að samn-
inganefnd kennara sé óhæf og ætti
að víkja frá. Við trúum því ekki að
hinn almenni kennari telji það raun-
hæft að gengið verði að kröfum
þeirra í núverandi mynd. Það hlýtur
að vera kominn tími til þess að kenn-
arar reyni að koma vitinu fyrir
samninganefnd sína þannig að fram
komi raunhæfari kröfugerð. Samn-
inganefnd kennara skellir allri
skuldinni hins vegar á ríkið, lítur
ekki í eigin barm og túlkar allar at-
hugasemdir í þeirra garð sem neð-
anbeltis atlögu að kennurum og fyr-
irlitningu í garð menntunnar. Við
skoram því á kennara og samninga-
nefnd þeirra að bijóta odd af oflæti
sínu og koma með raunhæfar kröfur
svo að nemendur þurfi ekki að fresta
framtíð sinni meira en orðið er.
Bjöm Bragi er framhaldsskólanemi
og Sveinn er viðskiptafræðinemi.