Morgunblaðið - 29.12.2000, Qupperneq 44

.44 FÖSTUDAGUR 29. DESEMBER 2000
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
HVERS VEGNA ER ÍBÚÐARHÚS-
NÆÐIÁ HÖFUÐBORGARSVÆÐINU
EKKISAMEIGN Þ JÓÐARINNAR?
í MORGUNBLAÐINU15. des. sl.
ritar Þorvaldur Gylfason prófessor
grein, sem hann nefnir „Hóflegt
! gjald“ og lýsir viðhorfi
hans til kvótamálsins
svonefnda. Ég er ósam-
mála Þorvaldi, en tel
mig samt vilja vel, eins
og ég er viss um að
sjónarmið hans eru vel
meint. Skoðanir okkar
stefna líklega að sama
marki, velgengni þjóð-
arinnar, en það er
furðulegt hversu ólík
þau sýnast, þegar menn
velja mismunandi leiðir
eða leggja upp úr ólík-
um áttum.
Þorvaldur gengur út
frá því að kvótar séu
ísameign íslensku þjóð-
arinnar og eigi að vera
það, en ég geng út frá því að kvótar
séu einstaklingseign og eigi að vera
það. Reyndar tel ég það forsendu lýð-
ræðis að engar eignir séu í eigu hins
opinbera, nema það sé bráðnauðsyn-
legt íyrir opinberan rekstur í þröng-
um skilningi. Tökum ósennilegt
dæmi aðeins til útskýringar. Segjum
svo að Alþingi setji lög vegna
byggðaröskunar, þess efnis að bann-
að sé að byggja fleiri hús á höfuð-
borgarsvæðinu. Við
þetta myndi allt hús-
verð hækka mjög í
verði og tO þess að eng-
inn hagnaðist á því
yrðu allar húseignir á
höfuðbörgarsvæðinu
lýstar „sameign þjóð-
ai'innar". Núverandi
handhöfum, eigendum
húseigna, skyldi úthlut-
að árlega húsnytja-
heimildum, sem sam-
kvæmt lögum þessum
mynda þó ekki eignar-
rétt eða óafturkallan-
legt forræði einstakra
aðila yfir húsnytja-
heimildunum. Heimilt
væri að leigja og fram-
selja húsnytjaheimildirnar gegn end-
urgjaldi, en því látið ósvarað hvemig
fer um erfðir, veðsetningar, hjóna-
skilnaði og skattamál. Ur slíku ættu
dómstólar að skera. Öllum væri
frjálst eins og hingað til að reisa og
eiga hús utan höfuðborgarsvæðisins.
Mörgum kann að þykja þessi samlík-
Það er ekki hlutverk
ríkisvaldsins fyrir hönd
þjóðarinnar að leggja
undir sig eignir hennar,
0
segir Jóhann J. Qlafs-
son, heldur að setja
almennar reglur um
innbyrðis viðskipti
og samskipti lands-
manna, sem skapa
þessi verðmæti.
ing fráleit, en svo þarf ekki að vera
miðað við allt það bjástur sem kemur
stundum frá Alþingi, enda sett hér
fram sem dæmi til útskýringar ein-
göngu. I raun hefði ekki annað
breyst í raun en að húseignir hækk-
uðu í verði og búið væri að brengla
eina helstu undirstöðu efnahags
þjóðfélagsins, sjálfan eignarréttinn.
Slíkt ástand er þegai- langt komið
varðandi lóðir og eignarrétt á landi,
sem hið opinbera er sífellt að sölsa
undir sig. Lóðir eru þó „de facto“
ígildi eignar þeirra, sem eiga hús-
eignirnar sem á þeim standa. Það er
aðeins búið að veikja réttarstöðu
húseigenda.
Nú myndi hefjast kunnuglegur
söngur um það, að húsnotendur á
höfuðborgarsvæðinu ættu ekki að fá
húsnæði ókeypis. Þjóðin ætti að fá
arð af eign sinni, banna þyrfti fram-
sal og selja ætti húsnytjaheimildir
hæstbjóðanda á opinberu uppboði til
þess að fá sem mest fé í sameiginleg-
an sjóð landsmanna, ríkissjóð. Fólk á
landsbyggðinni myndi segja að þetta
væri óréttlæti. Höfuðborgarbúar
fengju ókeypis gjafahúsnæði, en þeir
á landsbyggðinni yrðu að kosta sitt
húsnæði sjálfir. Höfuðborgarbúar
væru á ríkisstyrk í húsnæðismálum.
Þetta getur aldrei orðið með hús-
eignir, myndu menn segja, að eign-
arrétturinn væri tekinn af mönnum,
húseigendum á höfuðborgarsvæðinu,
því þeir njóta friðhelgi eignajréttar-
ins skv. 72. gr. stjómarskrár Islands.
Þá myndu aðrir segja: Við breyt-
um stjómarskránni. Við leggjum til
að tekið verði upp nýtt ákvæði í VII.
kafla stjórnarskrárinnar, þar sem
húseignir á höfuðborgarsvæðinu era
lýstar þjóðareign. Ákvæðið verði svo-
hljóðandi: „Húseignir á höfuðborgar-
svæðinu era þjóðareign eftir því sem
nánar er kveðið á í lögum. Handhafar
löggjafar- og framkvæmdarvalds
(þeir sömu og geta breytt stjórnar-
skránni) fara með forsjá, vörslu og
ráðstöfunarrétt þessarar auðlindar í
umboði þjóðarinnar. Húseignir í
þjóðareign má ekki selja eða láta vai'-
anlega af hendi til einstaklinga eða
lögaðila. Þó má veita þeim heimild til
afnota eða hagnýtingar á þessari
auðlind gegn gjaldi. Slík heimild nýt-
ur vemdar sem óbein eignarrétt-
indi.“ Sanngjarnari menn myndu
segja: Við föram fymingarleiðina.
Meginatriði þeirrar leiðar er fólgið í
því að allar aflahlutdeildir, nei, íyr-
irgefið allar húseignir á höfuðborg-
arsvæðinu, fymast um fastan hundr-
aðshluta á ári, þ.e.a.s. - gangi til
ríkisins, en með því er komið á festu
um varanleik húsréttindanna um leið
og umráðarréttur þjóðarinnar yfir
auðlindinni er skýrt skilgreindur.
Með ofanrituðu vildi ég vekja athygli
á því að það er ekkert nauðsynlegra
að kvótinn sé þjóðareign en húsnæði
landsmanna. Menn skyldu þvert á
móti varast það að opna stjórnarskrá
lýðveldisins fyrir þjóðnýtingaráráttu
hins opinbera valds. Auðlindanefnd
lýsir eignarrétt þjóðarinnar, „sam-
eign þjóðarinnar“ á fiskimiðunum,
marklausan við núverandi aðstæður
og leggur til að stjórnarskrá Islands
verði breytt vegna þess. Varaðu þig
nú, íslenska þjóð. Hvað verður næst
ef þetta gengur eftir? Vegna þess
moldviðris sem búið er að þyrla upp í
kringum túlkunina á orðunum „sam-
Skólavörðustíg 21 • sími 551 4050 •Reykjavík
eign þjóðarinnar“ fullyrðir Þorvald-
ur að heilbrigðisástand útvegsins sé
slæmt. Þorvaldur skrifar: „Eina
færa leiðin til að koma útveginum í
heilbrigt horf er að leyfa honum að
lúta lögmálum frjáls markaðsbú-
skapar til jafns við iðnað, verzlun og
þjónustu. I þessu felst, að útgerðar-
fyrirtækin verða að greiða markaðs-
verð fyrir veiðiheimildir." Þorvaldur
lítur gjörsamiega fram hjá þeirri
staðreynd að útgerðarfyrirtæki
greiða nú þegar hátt markaðsverð
fyrir veiðiheimildirnar og hátt leigu-
gjald. Ein aðalgagnrýnin á kerfið
hefur verið sú að kaupverð og leiga
hafi verið of há að margra mati. Það
vantar því engan frekari hvata til að
hagræða í útgerð. Um það sér hið
háa verð á kvótum. 80% kvótanna
hafa þegar gengið manna á milli við
kaup og sölu. Það er ekkert meiri
hvati til hagræðingar þótt útgerðin
greiði sama eða minna gjald tii rík-
issjóðs í stað núverandi seljenda. Það
er engin heilsubót eða sáluhjálparat-
riði fyrir útgerðina að borga til rík-
isins 1 stað núverandi handhafa,
nema síður sé. Auðlindanefnd opnar
möguleika til opnari mai'kaðar með
kvóta er hún nefnir að „telji menn
óeðlilega mismunun fólgna í því að
tengja kvótaeign alfarið við skip tel-
ur nefndin eina rökrétta svarið felast
í því að heimila öllum að eiga afla-
hlutdeildir þótt þær verði að sjálf-
sögðu aðeins nýttar af skipum. Ékki
telur nefndin þó tímabært að stíga
slíkt skref hér á landi en æskilegt að
taka það til rækilegrar skoðunar og
umræðu.“ Að mínu áliti bendir auð-
lindanefnd hér á möguleika þess að
allir íslendingar sem það vilja og
geta kaupi sér kvóta í stað þess að
ríkisvaldið ágimist þessar eignir
landsmanna.
Ríkið skapar engin ný verðmæti
við það að slá eign sinni á kvótana.
Það kemur í hlut útgerðarinnar nú
sem hingað til að skapa þessi verð-
mæti. Það virðist mjög vera ofarlega
í huga Þorvalds að útgerðin sé á rík-
isframfæri. Hann skrifar: „Ríkis-
stuðningurinn við útveginn hefur
tekið á sig ýmsar myndir gegnum
tíðina. Fyrr á áram var útgerðin
styrkt beint. Þetta gekk svo langt, að
43% ríkisútgjalda rannu til útvegs-
mála, þegar viðreisnarstjórnin sagði
loksins: „Hingað og ekki lengra" og
minnkaði hlutdeild útvegsins í út-
gjöldum hins opinbera niður 1 3% 1
einu vetfangi árin 1959-1961.“ Hér
finnst mér vanta ýmislegt hjá Þor-
valdi til þess að bregða upp réttri
mynd af ástandinu eins og það raun-
veralega var. „Ríkisstjórnir hinna
vinnandi stétta" höfðu lengi verið
með þjóðnýtingarstenu og lýst allan
erlendan gjaldeyri þjóðareign. Eng-
inn íslendingur mátti eiga erlendan
gjaldeyri og varð að selja hann rík-
isbönkunum, Landsbankanum og
Utvegsbankanum, á hálfvirði. Ríkis-
valdið ákvað sjálft verð á erlendum
gjaldeyri. Gengið var oftast kolvit-
laust, þannig að útflytjendur fengu
ekki nema u.þ.b. helming af tekjum
sínum í eigin vasa. Til þess að inn-
flutningur yrði ekki alltof mikill og
algjör gjaldeyrisþurrð skapaðist
setti ríkið ofurtolla á flestar vörar,
allt að 300% á þær, sem ríkið taldi að
þjóðin gæti verið án eins og búsáhöld
t.d. Til þess að útgerðin færi ekki
beint á hausinn við þessa gífurlegu
blóðtöku fékk hún hluta af þessum
ofurtollum til sín með svokallaðri
millifærsluleið. Að kalla þetta ríkis-
styi'k til útgerðarinnar er álíka sann-
gjarnt og að segja að maður sem
settur er saklaus í fangelsi sé á rík-
isstyrk vegna þess að hann fái frítt
fæði svo að hann deyi ekki úr hungri.
Efnahagsstjórnin á þessum áram var
vægast sagt hörmuleg og viðreisnar-
stjórnin gerði mikla bragarbót er
hún leiðrétti gengi, afhenti útflytj-
endum aftur eigin tekjur og lagði
millifærslurnar af. Þegar þessi
hörmungarsaga um stjórn efnahags-
mála er rifjuð upp sjá menn að sam-
líking á kvótaeigendum og húseig-
endum er ekki svo fráleit. Allt getur
gerst og betra að halda vöku sinni.
Þorvaldur byrjar grein sína á því að
segja: „Þegar ég sezt upp 1 leigubíl
hvarflar það ekki að mér að biðja bíl-
stjórann að láta sér duga að taka
„hóflegt gjald“ fyrir aksturinn.
Hvers vegna ekki? Það er vegna
þess, að ég væri þá að biðja bílstjór-
Minnum á, að auglýsingapantanir
fyrir sérblaðið Heimili/fasteignir,
sem kemur út miðvikudaginn 3. janúar,
þurfa að berast fyrir kl. 12.00
föstudaginn 29. desember
AUGLÝSI NGADEILD
Sími: 569 1111 • Bréfasími: 569 1110» Netfang: augl@mbl.is
Jóhann J.
Ólafsson