Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Page 18

22
um bala uppi á hraunbrún, sem horfir móti norSurátt. Brúnin er
þarna nokkuð langt frá Rangá, eins og yfirleitt langa leiS upp eftir,
um Víkingslæk og Bolholt, er allt mun vera sama hraunið, frá Heklu
í fyrndinni. Rústin er nokkuð langt í austurátt frá núverandi Heiði
og í suðurátt frá Þingskálum. A berangri er þar grjótdreif mikil á
bæjarstæðinu, er tekur yfir 9 faðma til austurs og 6 faðma til suð-
lægrar áttar, en svo umvelt, að ekki mótar fyrir húsalagi. Allt er
þar og í kring gjörblásið, en þó víða komnir nýlegir gróðurhnjótar.
Suðaustur frá bæjarrústinni er lægð, sandi orpin. Þar sést vel fyrir
leifum af grjótgirðing ferhyrndri og ílangri eftir lægðinni, um 13
faðma austur og 11 faðma suður. Hefir þarna verið grafreitur, til-
heyrandi bænhúsinu að öllum líkindum, því að þarna hafa nokkrum
sinnum fundizt mannabein og á fleiri stöðum en einum, er þá hafa
verið hulin aftur, þ. á. m. lærleggur í stærra lagi. Frá nv. horni garðs
þessa eru 4 faðmar upp að grjótdreifinni þar nv. við. Enginn vottur
sést til þess að hús (kirkja) hafi staðið í garði þessum. Enda var
lægðin — með austurhalla — betur löguð til graftar, þar sem dýpst-
ur var jarðvegur, heldur en til hússtæðis. En þótt með biskupsleyfi
hefði fengizt gröftur heimamanna, þá sýnist garður þessi óþarflega
stór til þeirra nota einungis. Og mætti því virðast öllu líklegra, að
þarna hafi í upphafi verið byggð ,,graftarkirkja“ áður en sagnir
greina og búskaparhnignun breytti henni í bænhús. Nokkrum föðm-
um suðvestar sést rúst af húsi, er kynni að vera síðustu leifar af bæn-
húsinu (og smiðjunni fyrrnefndu). Líklegt er, að lind ein Iítil hafi
komið undan brúninni, skammt frá bænum. Varla hefði gleymzt að
geta þess í Jarðabókinni 1711, ef þurft hefði að sækja vatn langar
leiðir. — Gatan frá Þingskálum að Reyðarvatni var skammt fyrir
austan þennan stað.
62. Heiði II. Gári, sem gengið hefir fram um hraunbrúnina
hjá Heiði I hefir orðið túninu þar að fjörtjóni. Auk Heklugossins
fyrrnefnda er ekki ólíklegt, að norðanveðrið mikla fyrir páskana 1686
hafi átt drjúgan þátt í þessu. — Annáll (Reykjavík 1931) lýsir því
þannig: ,, . . . tók þá sandur víða tún af jörðum, einkum á Rangár-
völlum og Landi. Keldur, Árbær, Stóra-Hof, Klofi, Eskiholt o. fl.
jarðir fengu stóra skaða af sanddrifi". En hvenær sem býlið I var
yfirgefið, hefir þá verið mikið eftir sunnar og austar af heiði þeirri,
sem nú er hraun. Langan spöl í þá áttina (stefnu á Þríhyrning) var
nú bærinn fluttur, og settur þar á hól einn. Eru þar aðeins grjót-
dreifar útflenntar eins og á fyrri staðnum. En sýnast helzt vera leifar
af löngum skála m. m.y og nemur rústin 10 fm. á lengdj auStlægt,