Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Blaðsíða 27

31
Bœrinn og breytingin. Þar á móti er til (í kirknaskjölum Keldna-
kirkju og Rangárvallasýslu, í Þskjs.) álit húsa og garða í Bolholti
litlu fyrri. Er það gert að ósk séra Gottskálks Þórðarsonar, sem
var prestur að Keldum í 46 ár. Hann bjó þá á Heiði, en síðar á Keld-
um. Uttektin er mjög ófullkomin, því að enginn ábúandi er nefndur
eða hver sé skyldugur að greiða ofanálagið mikla, sem skoðunar-
menn ákveða. Hefir þar verið þá, eða líklega farinn, hirðulítill búandi,
enda mun fátækt og sandfok hafa gert viðhaldið erfitt og óálitlegt
til frambúðar.
Skoðunin var framkvæmd í maí 1691, þannig í aðalatriðum: Skoð-
uðum vér ,,hið grandkjænlegasta garða, um hús og hey . . . og er
mest allur partur af húsagarðinum óstæðilegur og ónýtur, einnig
heygarðurinn víða Iasinn“. Álag ekki minna en hálft annað hundrað
á báða garðana. ,,En bæjarhúsin sýnast oss einnig . . . úrtöku hrör-
leg og ekki óhætt í að vera eður inn að ganga“. Álag, með vestasta
(?) fjósinu, hundrað og tuttugu álnir. Alls 2 hundruð og 4 ærgildi
( = 16 ærgildi). — Ekkja (Katrín Þorsteinsdóttir) býr í Bolholti
1684. En um ábúendur þar á milli, einn tug ára, er nú ekki kunnugt.
Presturinn (Jón Diðriksson) vildi á nefndu ári reka ekkjuna frá Bol-
holti, þó að hann væri mágur hennar, en Þórður biskup mótmælir
því. Er því líklegt, að hún hafi búið þar eitthvað lengur með börnin
sín ungu, og ef til vill átt að svara álaginu.
Með hliðsjón af lýsingu húsa og garða í Bolholti 1691 mætti sýn-
ast óálitlegt að byggja þar upp aftur, en ástæða því meiri til að flytja
hæinn þaðan á næstu árum. Og til þess tel ég ekki annan líklegri en
Gunnar Filippusson, því að hann er nokkru síðar, 1711, orðinn þar
í Bolholti II einn mesti bóndinn á Rangárvöllum, með 8 kýr, 4 naut,
357 sauðfjár og 19 hross, og er þá í bæ þeim, sem næst verður
nefndur á eftir þessum.
BœjarstœðiS. Fyrsti bærinn stóð á flötum bala, er nú gæti ekki
kallazt holt. Það er á lágu flatlendi, sandi, nærri Ytri Rangá, suð-
Vestan við suðurbug árinnar, nálægt 4V2 km fyrir neðan Svínhaga
og tæplega 2 km fyrir ofan núverandi bæ í Bolholti. Þar á milli verð-
ur norðurbugur stór á ánni, Bolholtsnes, og er þar slægjublettur
mikill, sem árbugurinn hefir varið fyrir uppblæstri. Á sama hátt er
Bœjarnesið, næsta að vestan, verndað af ánni. Frá rústunum að
grasjaðri voru um 40 faðmar 1936.
Milli Bolholts elzta og Víkingslækjar munu hafa verið rúmir 3
km. Á balanum nýnefnda sjást nú aðeins grjótdreifar af mikilli bæjar-
byggingu, en engin húsaskil. Má og gera ráð fyrir því, að mest allt