Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Page 37

41
vnv. frá henni, 3 km asa. frá Galtalæk og 21—22 km nna. frá Keld-
um. Bærinn og túnið var á háum stað, fögrum og víðsýnum, suð-
vestan á holti miklu neðarlega. Lækur lítill rann með holtinu að
sunnanverðu, og var vatnsból gott og nærtækt.
Þórunn hét kona, systir Þórkötlu móður Þorsteins tjaldstæðings, sem
■fyrr er nefndur. Hún kom út með honum „ok nam Þórunnarhálsa ok byggði
þar síðan“, segir Landnáma (1925, bls. 17). Orðin: byggði þar síðan“,
kynnu benda til þess, að Þórunn hafi verið fyrst í Skarði með Þorsteini.
En er búpeningur allur tók að tímgast og fjölga ört í skógunum, hafi hún
flutt búslóð sína upp í enn meira landrými. Viðurkennt er það almennt,
að Þórunnarhálsar (síðar Næfurholtshálsar ?) séu í Næfurholtslandi. Þykir
mér því bústaður Þórunnar hvergi líklegri en á Næfurholti, og sé því þessi
fagri og gagnauðugi staður landnámsjörð. Er það og langmesta jörðin
fyrir norðan Skarðfjall, og var lengstum eitt af mestu höfuðbólum sveit-
arinnar. Kirkja var þar snemma á öldum og sýslumannssetur á 14. öld (-Jón
Hallsson). Að jarðamati er Næfurholtið talið 60 hundruð, allt til 1711,
síðar 40 hundruð og 20 hundruð 1803, en 1861 ekki nema 14.6 hundruð
og landverðið 4100 kr. árið 1932, en 4800 kr. 1942. Sést af þessu, hversu
mjög jörðinni hefir hrakað á síðustu öldum.
Nafnið Næfurholt, og ábúandi þar sá fyrsti með vissu, þekkist þó ekki
fyrr en síðla á 12. öld. Hann hét Beinir Sigmundarson og var veginn á
alþingi 1196 (Sturlunga). — Fyrir alþingi kom áverkamál feðga, Jóns
Jónssonar og Eysteins í Næfurholti 1657 (Alþbók VI, 398).1
Leifar túns og bœjar. Næfurholtið sjálft er upp blásið og örfoka
niður að túninu, sem verið hefir með bakkabroti nv. og ofanverðu.
Birkitré eitt stakt, og nokkuð stórt, var þar norð-vestast í túninu, en
hefir fallið á þessari öld. Túnið var umgirt snemma á þessari öld, og
er jafnan slegið síðan. Þótt áburðarlítið væri þá í fyrstu og orðið
nokkuð elftingarborin taðan, féllu þar um sinn 50—150 heyhestar,
eftir árferði, — svo mikið er eftir af þessu slétta, mishæðótta og
fagra túni. Brotnar það nú víst lítið eða ekki og nýgræðingur er byrj-
aður að endurbæta holtið. — Það er og aðdáunarvert, hversu mikill
gróður er kominn í hraunbrúnina við túnið og upp í hraunið þar, sem
aðeins er aldar gamalt. En í hrauni Heklu, hinu fimm alda gamla,
1) Aths. í Þjóðsögum J. Á. (I, 490) er sagt, að Loftur sonur Sæmundar
fróða í Odda, hafi búið í Næfurholti. Þess finnst þó hvergi getið í sönnum
heimildum, og er því varla sannara en það sem þar er sagt jafnframt: Að
Næfurholt stæði „við rætur Heklu — var þá í miðri sveit — og 300 hurðir
á járnum“!