Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Page 47

51
75. Háls er hér áður nefndur og afstaða hans (bls. 46). Hann
var síðari alda býli, hjáleiga frá Næfurholti, og stóð á fjallsrótum
Bjólfells, austarlega að norðanverðu. Hjáleiga þessi er byggð í íyrstu
um 1683 og varaði byggðin þá aðeins í 13 eða 14 ár, eftir því sem
sagt er 1711. Eftir það var býli þetta rúm 80 ár í eyði. Og er nú dá-
lítil saga að segja frá þeirri endurbyggingu — eftir nokkrum bréfum
í Þjóðskjs. (A, 52). Ógift kona var það og barnlaus, Þórdís Hall-
dórsdóttir (þá um 44 ára), söm byggði upp eyðibýlið 1779, með
leyfi og aðstoð eiganda jarðarinnar Næfurholts, er þá var Sigurður
landsþingskrifari Sigurðsson á Hlíðarenda (d. 1780). Þetta sést af
bréfi, sem húsfreyjan skrifaði að Hálsi 20. febrúar 1783, til L. A.
Thodals stiftamtmanns, og hann sendir aftur sýslumanni til um-
sagnar. I bréfinu segir Þórdís, að jörðin hafi verið í eyði 90 ár, en
hún hafi byggt þar upp fyrir 4 árum, að öllu leyti á sinn kostnað.
Jarðeigandinn hafi lagt sér 1 kvígildi og tekið 20 álnir (1 lambá)
í landskuld. Síðan hafi sonur hans, Þorleifur, erft jörðina. Nú sé hann
utanlands, en umboðsmaður hans er Þorsteinn Magnússon sýslu-
maður á Móeiðarhvoli, og heimtaði hann nú af sér 40 álna land-
skuld, en tók þó við 20 álnum í fyrra. Telur hún lítið hægt að ,,for-
sorga“ meira en 1 kvígildi (ær að sjálfsögðu), þar sem hún hafi ekki
fengið nema 5 hesta af töðu fyrsta árið, 15 hesta annað árið, en s. 1.
sumar ekki nema 5 hesta. Engar aðrar slægjur og aðrar nytjar litlar,
nema lítilfjörlegur skógur. Líka hafi verið heimtað af sér biskups-,
prests-, kirkju- og fátækratíund, 3 fiskar á hverja, lögmannstollur,
heytollur og dagsverk. Allt þetta segist hún hafa borgað af litlum
efnum í 4 ár. Auk þess voru í haust „heimtaðir af mér 30 fiskar í
tíund og manneldi (útsvar). „Treysti ég mér nú ekki til að rísa undir
þessum þunga, því innflý eg til yðar náðar o. s. frv. Hún sendi líka
,,skilmála“ (byggingarbréf?) Sigurðar jarðeiganda.
Ut af þessu endursenda bréfi til Þorsteins sýslumanns, bað hann
(9. 6. 1783) 5 hreppstjóra í Oddasókn og Jón Filippusson á Hofi
að svara þrem spumingum:
1. Hvort nauðsynlegur eða nytsamur sé hennar (Þórdísar) bú-
skapur.
2. Hvað há landskuld kunni upp á hana að setjast, fyrir land og
lóð, skóg, almenning og öll gæði af hjáleigunni Hálsi, sem er fjórði
partur af allri jörðinni Næfurholt.
3. Hvort þeir hafi ekki ofþyngt henni með óbillegri tíund, hús-
nótt, manneldi og matgjöfum“. (Húsnótt = skylduhýsing umferðar-
ómaga).