Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Side 53

57
Heklu. Er þá um sinn farið eftir eða við lítinn lækjarfarveg, langt
austur frá Selsundi. Lækur sá hverfur undir hraunið, en mun koma
fram löngu neðar, vestan undir hraunnefi (Flekkunefi, nýlegt nafn?)
með útkomu Selsudslækjar. Einhvers staðar þarna upp frá, móts við
sama lækinn, er talið að Stóriskógur hafi átt að vera.
79. Litliskógur. Hann er talinn eiga heima löngum kipp neðar,
austan við hraunsnefið nýnefnda. Býli þessi bæði virðast því hafa átt
vatnsból í sama læknum, og ekki verið langt upp í hrauninu. Hraun-
ið gat þó líka hrundið læknum frá sér. Hraun þetta er varla yngra
en frá 12. öld. Um trjávöxtinn í Litlaskógi segir Skúli Guðímunds-
son (f. 1862): ,,í þeim skógi voru í mínu minni stórar og gildar
hríslur, kolskógur, raftviður, 2—3 mannhæðir og þó minni innan-
um, en því miður höggvinn mjög, því að hægt var að ná til hans.
Hefir það eflaust flýtt fyrir blástri“. Sandur frá melum þar og viðar-
kal hefur svo hjálpað til að eyða þarna drjúgum skógarbletti, um
brúnir þessar og upp í hraunið. Uppblásturinn er þar þó ekki mikill
eða hættulegur nú orðið, enda er skógur mikili þar lengra uppi í
hrauninu. — Svona hávaxinn skógur á 19. öld andar gegn því, að
forðum héti þar Litliskógur vegna lítils trjávaxtar.
Athugasemd. Nú er búið að fara hringferð langa og krókótta um Rang-
árvelli alla, og nema staðar við rústir og nöfn 79 eyðibæja. Og er nú að-
eins Selsundsfjall á milli að upphafsstaðnum: Skarði enu eystra. Enda-
stöðvum þessum til samtengingar, vil eg nú enn gera dálitla athugasemd
um nafnið og býlið.
Selsund. Meginhluti beitarlands í Skarði, heima við og sunnan Skarðs-
fjalls, hefir verið þakinn skógi. Þar hefir því verið erfitt að gæta bú-
smala á sumrum. Þegar Svartahraun rann, hefir myndazt sundið milli
hrauns og hlíðar. Ætla má, að í sundi þessu og einkum flötunum hjá Sel-
sundi og þaðan vestureftir væri gott beitarland, en lítill skógur, eða kjarr
einungis, aðhald að mestu öruggt til beggja hliða fyrir kýr og auðvelt að
sjá yfir aðalsvæðið. Af þessum ástæðum geri ég ráð fyrir, að þarna hafi
verið sett sel frá Skarði, og að þannig sé orðið til Selsundsnafnið, þegar
bær var byggður þar upp úr selinu. Sjálfstætt býli og bújörð í Selsundi ætti
því varla að geta verið eldri en frá miðri 15. öld, eftir áður sögðu um eyðing
Skarðs (Árb. 1949—50, bls. 121 o. áfr.), enda finnst Selsunds aldrei getið í
fornum heimildum. Og enga slíka þekki ég eldri en Jarðabók 1681. Þar er
jörðin talin 13% hundruð, en 1696 ekki nema 9 hundruð og 1803 5 hundruð,
svo 1862 er matið orðið 15,9 hundrað, og er þetta allmikið breytilegt. Árið
1922 1700 kr., en 1942 ekki nema 1500 kr. Lýsing jarðarinnar 1711 er