Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Side 61

65
Hvorki hefir blásið upp á þessum stað síðan, né heldur Kirkjubær-
inn spillzt að neinum verulegum mun. Bærinn hefir staðið á lágum
stað ,,í túnfætinum“, s. v. frá heimabænum. Þar er nú sléttað yfir,
svo að enginn örmull sézt eftir af kofarústunum.1)
7. SySri-Strönd. Verð að telja hana hér, með 2. flokki eyði-
býla, af því að hún hefir ekki misst tún sitt og bæjarstæði, varla held-
ur meiri hluta haglendis eins og t. d. Stóra Hof. En svo hefir að henni
þrengt, að í eyði hefir legið, og auk þess er nokkuð sögulegt um
nana að segja, svo að eigi þykir rétt að hlaupa þar alveg yfir.
Gamla sagan. „Strendur báðar“ eru áður nefndar, en að öðru
leyti veit maður það fyrst um Syðri-Strönd, að Óli Svarthöfðason,
prófastur í Odda (d. 1402), og Halla móðir hans eru 1397 búin að
gefa Oddakirkju jörð þessa og með henni 5 kýr og 30 ær. En gjöf-
inni til endurgjalds skyldi ævinlega syngja í Odda sálumessur tvær
í hverri viku fyrir sálum allra kristinna manna. — Messur þessar hafa
vitanlega verið teknar af um siðaskiptin, ef ekki þrotnar fyrri, en
kirkjan hélt jörðinni. Jörðin var stór, en verðlag hennar, matið, svo
breytilegt, að af því má marka bráða hnignun og aftur viðrétting
hennar. — Elzta matið, 1681, er 26 hundruð, en ekki nema 16
hundruð 1696 og tveim árum síðar, 1698, aðeins 10 hdr. Eftir þessa
tvo verstu sandáratugi hefir eitthvað raknað úr, og jörðin hlýtur að
hafa batnað aftur. Bæði er hún talin ,,að forngildu“ 20 hundruð
1711, og búið þar þá er engin óvera: 9 kýr, yfir 100 fjár og 8 hross.
En jörðin átti þó ekki að bera nema 5 kúa þunga, slægjur litlar og
hagaþrengsli, en hefir þá notið góðs af Lambhaga, sem var í eyði.
Loks er sagt: ,,Túni, slægjum og högum grandar mikið blásturs-
sandur. Jörðin liggur undir stórum spjöllum“. Á Reyðarvatns-þingi
30. 5. 1755 lét séra Gísli Snorrason í Odda bændur tvo vitna um
spjöll Strandar. ,,Álitu þeir hana, sem stendur, hagalausa fyrir allan
stórpening. Túnið flagbarið, útslægjur allar sandi kafnar, og ekki
lífsbjargarvæn, þó nokkur neyðist við að búa. Túninu mætti nokkuð
halda við með miklum mokstri og erfiði, ef jörðin væri þess virði“.
(Þjóðskjs. 52). Ennþá hélt jörðin áfram að spillast, svo að bónd-
inn (Árni Ólafsson) flúði þaðan „vegna sandágangs“ 1788. Þó tókst
að byggja jörðina aftur á næsta ári. En úr því mun búið þar oftast
hafa verið lítið (t. d. 3 kýr og 20 kindur árið 1802. Við jarðamatið
1) Kirkjubæirnir báðir voru stólsjarðir, seldir á uppboði, með afsali 1794.
Vestari Kirkjubæ keypti ábúandinn, Brynjólfur hreppstjóri Stefánsson,
fyrir 164% rd. En Eystri Kirkjubæ keypti Guðmundur bóndi Ei'lendsson
á Keldum, f. 114% rd.
ÁrVók FarrttdlfaféTaffairts — 5