Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1974, Side 34

40
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
og grivið tað undir grót og urð. Men áður enn tað barst til, varð
teimum hyggjandi í eystan, og vóru tá báðar bilsnar við tað, sum
tær sóu. Tá rópaði onnur beint yvir um dalin: „Flýjum nú systir,
tí at feyskur er rikin í fjarðarkjafti“.
Kom tá einki burtur úr strevinum hjá flagdkonunum — eins og
síggja má av fjollunum, sum enn standa hog yvir dalinum við styrki
í ásjón og treystum yvirbragdi.
Feyskin, sum aldurnar bóru inn í fjorðin, kenna tit eisini aftur.
Tað er krossurin gamli við Kristsmyndini, tann sum fannst rikin í
Krossfjoru og goymdur er enn. Hann er dokkur á liti og veikur av
elli; men hyggur tú upp á hann, man hugur tín gyglast av trá eftir
at pikka upp á dymar hjá hinum dularfulla, og ikki mundi tað undra
meg, um tú tá kennir í barmi samhug við fólkinum, sum einaferð
trúði á verndarmátt hansara móti tí, að fjollini skuldu rapla oman
yvir Fannardal.
Hon er ikki longri, sogan sjálv; men eins og fleiri í íslendskari
pátrúgv nertur hon við teir streingirnar í sál okkara, sum samlívið við
stórleikan í náttúruni hevur gjort viðkvæmar fyri tí skýmingar-
káma, tí, sum gevur hugaflognum byr. Og av okkum sjálvum tykjast
vit kunna fata í einfaldu soguni bardagan millum risakrafta — bar-
dagan, sum endar við, at hin ræðuligi oyðandi kraftur má flýggja
fyri merki hins krossfesta, tá ið streymarnir flyta tað at strondini,
úr eysturætt. Tað er sama sogan, sum gerst við og við í mannalív-
inum, annaðhvort í hugum einstaklinganna ella heilum samfelag
í senn ....“G3
Augljóst er að séra Jakob hefur ekki farið eftir sögu dr. Björns
Bjamasonar í Huld er hann samdi ræðutexta sinn, enda vitnar hann
í upphafi máls síns til munnlegrar heimildar. Eftirtektarverðast
er tilsvarið „Fauskur er rekinn í fjarðarkjafti“ sem mun birtast hér
í fyrsta skipti á prenti, að vísu í færeyskri þýðingu. Þess ber þó
að gæta að sagnir Sigfúsar Sigfússonar eru vafalaust skráðar löngu
fyrr. Dr. Jakob man nú ekki lengur hver var heimildarmaður hans,
en líklegast er að það hafi verið einhver af hinni eldri kynslóð þá-
verandi norðfirðinga. Sögugerðin er ekki ósnoðlík þeim gerðum
sem rekja má til Jóns Bjarnasonar á Skorrastað sem greint verður
03 Varðin — Fnroyskt tíðarskrift — Tíggjunda bind, Tórshavn 1930, bls. 196—
197. Ræðan ber fyrirsögnina „Feyskur er rikin“. Þar sem orðið feyskur
kemur fyrir í hinum tilfærða texta er skýrt neðanmáls: „feyskur (ísl. fanslc-
ur) er fúnað træ, her: krossurin. (Týðarin).“ fanskur er vitanlega prentvilla
fyrir fauskur.