Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1974, Blaðsíða 36

42
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Það verður ef til vill ljósara af sögunni sjálfri hvert Jón beinir
skeytum sínum. Frásögn hans er á þessa leið:
„Fyrir ofan bæinn í Fannardal er stór fjallshnúkur. Ber hann
nafnið Kaffell og er útsýni af honum skammt yfir sveitina. Að
sunnanverðu fram við dalinn er einnig hátt fjall sem skiptir dölun-
um: Fannardal og Seldal. Nefnist það Hólafjall og er hæsti tindur
þess á móti Hólum en skáhallt út og yfir frá bænum í Fannardal. 1
fjöllum þessum áttu til forna að hafa búið skessur tvær, sín í hvoru
fjalli. Segir sagan að þær hafi verið systur. 1 þann tíma þótti vera
reimt mjög í dalnum. Einhverju sinni þóttust menn heyra þær systur
tala saman eða kallast á. Hrópaði þá sú, er í Kaffellinu bjó, til hinnar
og sagði:
„Spyrnum saman fjöllunum, systir“.
Verður þá hinni litið til sjávar en af Hólafjallinu blasir við opinn
fjörðurinn. Síðan svarar hún og segir:
„Nei, systir. Fauskur er rekinn í fjarðarkjaft, flýjum heldur“.
Tóku menn sig þá til og gengu á reka. Fannst þá norðan megin
fjarðarins rekið líkneski eitt, haglega gert. Var það gert úr tré og
virtist eiga að tákna Krist á krossinum. Var líkneskið neglt á kross-
tré. Heitir síðan Krossfjara þar sem líkneskið fannst og er hún
nokkuð út frá Neskaupstað. Það varð að samkomulagi með þeim, sem
ítök áttu þar að reka, að gefa jörðinni Fannardal líkneskið og gekk
það síðan undir nafninu Krossinn í Fannardal.GG Var það trú
manna í þá daga að krossinn væri sendur af guðs tilhlutan til þess
að flæma burtu illvættir þær er áttu að drottna þar inni í dalnum.
Ekki vita menn hve langt er síðan að þetta á að hafa gerst.
Þegar afi minn, Jón Björnsson, flutti í Fannardal í tvíbýli við
annan bónda, sem var þar fyrir, vorið 1839, var kross þessi í miðri
baðstofu og vissi enginn hve lengi hann var búinn að vera þar (ef
til vill marga mannsaldra). Móðir mín var þriggja ára er afi minn
flutti þangað, en seytján ára þegar hún fluttist með föður sínum
að Stuðlum í Norðfirði.07 Ég var á tólfta ári er ég fékk að fara með
08 Skáletruðu orðin hér eru höfð innan gæsalappa í Æskunni. Allar neðan-
málsgreinar við söguna eru gerðar af höfundi þessarar ritgerðar. (B. V.)
07 Jón Björnsson var fæddur 20. maí 1810 á Selstöðum í Seyðisfirði, en dó 21.
september 1886 í Viðfirði. Hann var sonur hjónanna Björns Skúlasonar og
Guðrúnar Jónsdóttur (um Björn sjá Æ Au nr. 7498). Svo undarlega
bregður við í kirkjubók Dvergasteins, þegar færð er inn fæðing og skírn
Jóns Björnssonar, að barnið er eignað hjónunum Birni Jón'ssyni og Ingi-
björgu Skúladóttur (systur Björns) sem einnig — og miklu lengur en hin
hjónin — bjuggu á Selstöðum. Hér gefst ekki rúm til að rökstyðja það að