Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1974, Side 52

58
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Róðukross þessi er frá Álftamýrarkirkju og er eflaust íslenskt verk,
varla yngri en frá miðri 14. öld“.
Hin rómönsku einkenni Álftamýrarkrossins eru einkum þau að
fætur eru ekki krosslagðir og að andlit horfir beint fram. Bendir
það óneitanlega til að hann sé eldri en Fannardalskrossinn. Hins-
vegar er þyrnisveigur Álftamýrarkrossins greinilega gotneskrar
ættar og raunar stílfræðilega séð unglegri en sveigur Fannardals-
krossins sem ég hef hér að framan leyft mér að líkja við skarband
íslenskra höfðingjasona eins og því er lýst í fremur ungum forn-
bókmenntum.85 Hin lárétta staða handleggjanna á Fannardals-
líkneskinu verður einnig að teljast fornlegri en skástaða handleggj-
anna á Álftamýrarkrossinum. Það gæti því verið mjótt á mununum
um aldur þessara tveggja róðukrossa. Þó að hæpiö kunni að vera
að leggja mælisnúru hinnar almennu stílsögu á einstaka gripi, ekki
síst þá sem gerðir eru af ófaglærðum mönnum, verður ekki á móti
því mælt að hugmyndir frá síðasta skeiði miðalda um hinn alhrjáða
kvalakrist hafa verið fjarlægar þeim manni sem skar Kristsmyndina
á Fannardalskrossinum, enda þótt gotneskra einkenna sé gi-einilega
farið að gæta. Það er ekki fyrr en í lok 13. og upphafi hinnar 14.
aldar að verulega er farið að herða á kvalaeinkennum Kristsmynd-
arinnar.
Ekki verður séð af skýrslu Matthíasar Þórðarsonar hvar í Álfta-
mýrarkirkju róðukrossinn hefur staðið og ekki hefur mér tekist
að sjá það í hinum yngri úttektum kirkjunnar. En af biskupsvísitasíu
frá 31. ágúst árið 1700 virðist mega ráða að róðukrossinn sé leifar
af gamalli brík sem hefur staðið yfir kórdyrum. Helst er svo að sjá
að það sé gömul altarisbrík sem orðið hefur að þoka fyrir málaðri
altarisbrík sem lýst er í sömu biskupsvísitasíu.80
Þá er að geta um róðukross sem enn er í Garpsdalskirkju í Barða-
strandarsýslu.87
85 Sbr. tilvitnanir í orðabók Fritzners undir skarband en þar eru einnig dæmi
úr fornaldarsögum og riddarasögum. Sjá einnig Hjalmar Falk: Altwest-
nordische Kleiderkunde, Kria 1919, bls. 115.
88 Bps. A II 14, bl. 66—67. Þar segir svo: „Brík málaða yfir altari vel sæmilega
hefur kaupmaðurinn Monsr Benedix Storck kirkjunni gefið. On'nur er yfir
kórdyrum með Crusefix og forgylltum rammum [svo; stafsetning að nokkru
samræmd].“ Skyldi hér ekki vera sama krossmarkið og kom úr Álftamýrar-
kirkju 1913? Þór Magnússon þjóðminjavörður hefur bent mér á róðukross
þennan til samanburðar við Fannardalskrossinn.
87 Um þennan kross hefur dr. Kristján Eldjárn skrifað grein í Árbók Hins