Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1974, Page 83

BERGRISTUR Á HVALEYRI
89
kvittanir skyldu koma fyrir g-reidda leigu.30 Varð þá brýn nauð-
syn sérhverjum leiguliða að kunna að lesa og skrifa. Ekki er ólíklegt
að minnkandi notkun búmerkja og endanlegt hvarf þeirra af sjónar-
sviðinu standi í einhverju sambandi við breytingar sem þessa.
Jón Sigurðsson hefur bent á mikilvægi lagagreina um mörk og
einkunnir bæði í Þjóðveldislögum og Jónsbók.31 Norski réttarsögu-
fræðingurinn Absalon Taranger nefnir með réttu einnig Járn-
síðu (Hákonarbók). 1 norskum lögum eru ekki hinar nákvæmu
greinar íslenskra laga um mörk og einkunnir og telur Taranger þar
nokkru valda um mikla sauðfjárrækt íslendinga.32 Kann það vel að
vera, en benda má á að ákvæði í Grágás um viðarmörk, sem senni-
lega hafa verið nokkurs konar búmerki,33 eru tekin upp bæði í Járn-
síðu og Jónsbók. Þetta gæti því fremur bent til viðarskorts á Islandi
en sauðfjárfæðar í Noregi.
Ekki er ástæða til að ætla annað en að búmerki og eyrnamörk
búfjár hafi flust til Islands þegar með frumbyggjum úr Noregi eða
Vesturhafseyjum. Líklega er mark á fjöl með Hringaríkisskreyti
frá Hólum í Eyjafirði eitt elsta íslenskt dæmi um búmerki.34 Þó þarf
markið ekki að vera jafn gamalt skreytinu. Á Valþjófsstaðahurðinni
má sjá mörk sem skorin hafa verið í umgjörðirnar um hinar eiginlegu
myndkringlur hurðarinnar. f þessu sambandi er athyglisverður til
samanburðar markaskurður í norskum híbýlum og kirkjum.35
Á miðöldum var algengt víða um Evrópu að borgarar og bændur,
sem ekki höfðu skjaldarmerki, notuðu búmerki í skildi innsigla
sinna.36 Fram á sautjándu öld notuðu menn á Islandi oft búmerki
í innsigli sín. Samtímaheimildir votta að á þau hefur stundum verið
litið sem bandrúnir sem lesa mátti úr. 37
Líklegt er að eitthvei*t samband sé milli notkunar búmerkja al-
mennt og notkunar þeirra á innsiglum. Segir Jón Sigurðsson í rit-
30 Lovsamling for Island I (1853) bls. 623—24.
31 JS. 496, 4to.
32 Absalon Taranger (1897) bls. 86—88.
33 Magnús Már Lárusson (1958). Því miður hafa íslensk viðarmörk lítt
verið rannsökuð. í Járnsíðu er lítið annað um mörk tekið upp úr Grágás
en um viðarmörk; hins vegar tekur Jónsbók mun meira um mörk úr Grágás.
34 Kristján Eldjám (1968) bls. 13—14.
35 Fredrik B. Wallem (1903) bls. 99. Fredrik B. Wallem (1903) bls. 299—300.
36 Wilhelm Ewald (1914) bls. 211.
37 Ole Worm’s Correspondence with Icelanders (1948) bls. 222, bréf frá
Magnúsi Ólafssyni í Laufási 4. 9. 1630, í danskri þýðingu í Breve fra og
til Ole Worm I (1965) bls. 227.