Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1974, Page 88

FUNDURINN I MÖÐRUVALLAKIRKJUGARÐI
Þjms. 1855—56.
Þjóðsögnr um safngripi eru þess virði að þeim sé haldið til liaga. 1 sagnakveri
sem Jóh. Örn Jónsson á Steðja á Þelamörk safnaði til og gaf út á Akureyri 1937
undir nafninu Dulsjá er eftirfarandi skemmtileg forngripasaga á bls. 61-—63,
og nefnist hún Fundurinn í Möðruvallakirkjugarði, birt í kverinu eftir handriti
Páls Jónssonar kennara sem þekktur er undir nafninu Páll J. Árdal:
„Kristján Tómasson, sem bjó all-mörg ár í Þormóðsstaðaseli í Sölvadal og
síðan í Seljahlíð í sömu sveit, var eitt sinn fenginn, ásamt fleiri mönnum, til að
taka gröf í Möðruvallakirkjugarði. Þetta var áður en hann byrjaði að búa og
var hann þá vinnumaður í Núpufelli í Eyjafirði. Meðan þeir voru að taka gröf-
ina fann Kristján handhring (einbaug) úr skíru gulli og krossmark úr bronze.
Þótti það einkennilegt að hann skyldi verða fyrir því happi að finna báða hlutina,
því ekki fann hann þá báða í einu, heldur með all-löngu millibili, og grafarmenn-
irnir, sem munu hafa verið fjórir, mokuðu til skiptis upp úr gröfinni.
Kristján hafði muni þessa heim með sér um kveldið og þótti mikils um þá
vert. Hann svaf einn um nóttina í framhýsi og er hann var sofnaður þykir
honum maður koma inn til sín, mikill vexti og svipþungui'. Kvaðst hann vera
kominn til að sækja gripi sína og heimtaði þá með ákafa. Kristján þykist neita
því fastlega að láta þá af hendi. Þegar hinn heyrir það lætur hann sefast og
segir. „Mér er þá nóg ef þú geymir þá vel“. Kristján hét honum því. Snýr hann
þá til dyra en Kristján vaknar um leið og þykist sjá svip hans er hann hvarf
út úr dyrunum.
Kristján efndi það vel að gæta hlutanna. Hringinn bar hann löngum og kross-
markið geymdi hann vandlega. Mikið var gert til þess að fá þessa gripi hjá hon-
um, en hann neitaði því jafnan og sagðist vilja að þeir fylgdu sér í gröfina.
Þó veit ég ekki hvort það hefur orðið. Þá bjó síra Einar Thorlacius í Saurbæ
og reyndi hann bæði með illu og góðu að ná þessum hlutum á sitt vald. Sagt var
að hann hefði skrifað stiftsyfirvöldunum og spurt að því hvort ekki mætti taka
þá af Kristjáni með valdi ef hann ekki sleppti þeim viljugur, en svarið mun ekki
hafa fallið honum í vil, því svo fór að þetta mál féll niður og Kristján sat eftir
það óáreittur með gripi sína. — Atburður þessi gerðist fyrir 1870.“
Góðu heilli rötuðu þessir þjóðsagnahlutir í Þjóðminjasafnið árið 1880. Annar
þeirra er 13,5 sm há Kristsmynd úr kopar, sýnilega af Limoges-krossi og trúlega
frá 13. öld (Þjms. 1855), en hinn er grannur og óskreyttur einbaugur úr gulli
og virðist vera kvenhringur (Þjms. 1856). 1 safnaukaskrá hefur Sigui'ður Vig-
fússon skrifað að hlutirnir hafi fundist „niðrí kirkjugarðinum á Möðruvöllum
í Eyjafirði og voru hvort hjá öðru nálægt leiði Hallvarðs nokkurs harða; kapella
var yfir leiðinu svo menn muna“.
1 sögunni er tekið sérstaklega fram að hlutirnir hafi fundist með alllöngu
millibili, enda eru þeir líklega ekki frá sama tíma. „Hallvarður“ þessi mun
vera Hallur harði Bjarnason lögsagnari, sem lifði a. m. k. til 1657. Ógerningur
er nú að segja til um hvort þessir hlutir eiga nokkuð skylt við hann. Um Hall
harða má lesa lítið eitt í Árbók 1961, bls. 158—59.