Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1974, Page 95

ÁRNI MAGNÚSSON OG MANNTALIÐ 1703
101
Á. M.) vare midt i arbeidet, blef den store sygdom (som dette samme
aar og det efterkommende borttog ongefer den 4de deel af folkene
i landet) transporteret der hen, ...“ (Arne Magnusson: Embeds-
skrivelser, bls. 324). Hér er sýnilega átt við sama tímabil og í
Hvammsannál. En hvernig samrýmast þessar tölur sín á milli og
niðurstöðutölu manntalsins? Til þess að fá úr því skorið er nauðsyn-
legt að athuga nánar þær heimildir sem varðveittar eru um stórubólu.
Þegar rakin er saga bólusóttarfaraldra á Islandi samkvæmt annál-
um kemur í ljós að faraldurinn 1707—1709 hefur algera sérstöðu
hvað snertir fjölda og gæði tölulegra upplýsinga. Það eru einkum
tveir annálar, sem skera sig úr um þetta, Setbergs- og Sjávarborgar-
annálar. f Setbergsannál er sagt frá fjölda bóludauðra í öllum
sóknum Gullbringu- og Kjósarsýslna og í flestum þeirra á hvaða
tímabili og hve margir létust úr öðrum kvillum en bólu á sama tíma.
Þannig segir t. d. um Mosfellssóknir að frá 23. júlí til 26. nóvember
hafi 116 látist úr bólu og 10 úr öðrum sjúkdómum. Og úr heimahög-
um annálshöfundar, Gísla Þorkelssonar, Álftaneshreppi, eru hinir
bóludauðu sérlega nákvæmlega tíundaðir í skrá sem tekur til 174
af þeim 195 er létust úr bólu í hreppnum. Þar er fullorðinna yfirleitt
getið með nafni, stöðu og heimilisfangi, en um börn er oftast aðeins
getið heimilis og hverra börn þau voru. Með því að bera skrána
saman við manntalið í Álftaneshreppi 1703 má fá vitneskju um aldur
allra hinna fullorðnu utan 14 sem ekki verða fundnir í manntalinu.
Auk þess skýrir Setbergsannáll frá fjölda bóludauðra í 3 hreppum
Árnessýslu og í V.-Skaftafellssýslu.
I Sjávarborgarannál er aðeins greint frá fjölda bóludauðra en ekki
hvenær á árinu þeir létust, né heldur þeirra er létust úr öðrum kvill-
um, en aftur eru upplýsingar hans mjög umfangsmiklar, nefnilega:
Dalasýsla, 6 hreppar Barðastrandarsýslu, 6 hreppar V.-lsafjarðar-
sýslu, 6 hreppar N.-Isafjarðarsýslu, 9 hreppar Húnavatnssýslu, allar
sóknir í Skagafjarðarsýslu og 5 hreppar Þingeyjarsýslu. Hestsannáll
getur tölu þeirra sem létust úr bólu í Borgarf jarðar-, Mýra- og Snæ-
fellsnessýslum, og Vallaannáll þeirra sem létust í Grímsey og Skál-
holti. Allar þessar heimildir munu eiga við tímann frá júní 1707 til
júní 1708 nema þær úr Grímsey; þar gekk bólan í ágúst og september
1708.
Samtals eru til heimildir um tölu látinna úr bólu af landsvæði sem
samkvæmt úrvinnslu Þorsteins Þorsteinssonar á manntalinu 1703
var með 29722 íbúa og af þeim dóu 7847 úr bólu eða 26,4%. Engar
upplýsingar um fjölda bóludauðra eru til úr Stranda-, Múla-, A.-