Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Síða 37

SÁMSSTADIR í ÞJÓRSÁRDAL
41
ild Theodoricusar og Melabókar er líklega sú sama, en í Melabók
hefur Þangbrandur verið nefndur Þorbrandur.7
Sagnir um Hjalta Skeggjason, hinn djarfa baráttumann kristn-
innar, hafa gengið á íslandi á 12. og 18. öld. Helgisögubkcrinn á
sögnunum er augljós.
Af Ólafs sögu Tryggvasonar eftir Odd Snorrason má sjá að þegar
á 12. öld hafa verið sagnir um tvo krossa sem Hjalti á að hafa haft
með sér þegar hann fór sekur til íslands að boða trú, „... var annarr
hæð Olafs konungs".8 Nánar er sagt frá krossum þessum í Kristni
sögu og Ólafs sögu Tryggvasonar hinni mestu. I Kristni sögu segir
að krossarnir tveir séu gevmdir í Skarðinu eystra og merki annar
hæð Ólafs konungs en annar hæð Hjalta Skeggjasonar.9 Hið sama
segir í Ólafs sögu hinni mestu, nema þar eru handrit sammála um að
krossarnir séu geymdir í Skarði ytra, þ. e. Skarði á Landi.10 Hér
er erfitt úr að skera hvor leshátturinn ,,eystra“ eða „ytra“ sé réttur.
Skarð eystra, sem var kirkjustaður við Heklurætur, mun hafa
eyðst í Heklugosi. Telur Sigurður Þórarinsson að það hafi orðið um
1390.* 11 I fornum máldagasöfnum má finna máldaga beggja kirkn-
anna í Eystra- og Ytra-Skarði.12 Máldagar Eystra-Skarðs geta ekki
um krossa meðal innanstokksmuna kirkjunnar þar.13 Hins vegar er í
máldaga kirkjunnar í Skarði ytra eða Skarði á Landi getið þriggja
krossa í eigu kirkjunnar.14 Margt bendir til að máldagi sá sé skráð-
ur hjá biskupi í máldagabók um miðja 14. öld. Gæti þetta stutt les-
hátt Ólafs sögu um Skarð ytra gegn leshætti Kristni sögu.
Þótt margt sé óljóst um krossa þessa er greinilegt að þeir eru
ekki taldir geymdir í Þjórsárdal þegar Ólafs sögurnar og Kristni
saga eru ritaðar heldur í nágrannasveitum hans.
önnur saga með helgisögublæ um Hjalta Skeggjason er í Kristni
sögu og Ólafs sögu hinni mestu. 1 Ólafs sögu segir svo eftir að
" Skarðsárbók (1958), bls. 164.
s Saga Ólafs Tryggvasonar (1932), bls. 128.
o Hauksbók (1892—96), bls. 141—142.
10 Ólafs saga Tryggvasonar en mesta II (1961), bls. 190.
11 Sigurður Þórarinsson (1967), bls. 64—73.
m Það má minna á að útgáfu hinna fornu máldagasafna í Fornbréfasafni er
oft valt að treysta, og er bagalegt íslenskum miðaldarannsóknum hve krítískri
útgáfu og rannsókn máldagasafna biskupanna hefur lítt verið sinnt á 20.
öld.
13 DI I, bls. 351—355; DI II, bls. 693.
14 DI II, bls. 695.