Eimreiðin - 01.01.1895, Síða 21

21
til þess, að allt fjelli um sjálft sig. Ef konungur hinsvegar hjeti
fulltingi sínu og setti með því eins og innsigli sitt á fyrirtækið,
þá mundi fjelagið kyiíoka sjer við að risa allt of öndvert móti því.
Mörgum hinna þótti þetta óþarfa forsjálni og vildu eigi draga málið
lengur. Skrifaði Magnús lögmaður Gislason utan fyrir þeirra hönd
og sótti urn styrk; voru honum af konungssjóði veittir 300 dalir
til bráðabirgða og sendur upp þýzkur vefari, er settist að á Leirá
hjá Magnúsi.
Skúla gazt illa að þessutn flýti og þótti sem frekari tryggingar
þyrfti áður tekið væri til starfa. Fót' hann utan að áliðnu sumri
1751 í embættiserindum, en meðfram var það ásetningur hans, að
reyna að greiða iðnaðarfjelaginu veg til að koma fram fyrirætlunum
sínum. Satndi hann skömmu eptir komu sína til Hafnar nýtt skjal
um mál þetta, skýrði þar frá stofnun iðnaðarfjelagsins og hvert
væri mark þess og mið. Fjekk hann stjórn og konung til að sam-
þykkja ýmsar ákvarðanir, er verða máttu til þess að ljetta undir
með fjelagsmönnum, og loks fjekk hatrn því áorkað, að konungur
gaf 600 dali til fyrirtækisins og lagði til þess jarðirnar Reykjavík,
Effersey og Hvaleyri. Var þetta allt staðfest með konungsbrjefi
4. jan. 1752.
Fess var eigi langt að bíða að Skúla og verzlunarfjelaginu
(Hörmangarafjelaginu) lenti saman, enda var eigi laust við að sum
af ákvæðum konungsbrjefsins kæmu í bága við verzlunarsamninginn
(oktroyen). Samkvæmt honum hafði fjelagið eitt rjett til að reka
verzlun á Islandi, enginn annar mátti flytja vörur, hverju nafni
sem nefndust, til landsins eða frá, og eigi máttu íslendingar verzla
hverjir við aðra innbyrðis. Alla vöru skyldi selja við vissu verði,
er stjórnin ákvað. Hin helztu af ákvæðum brjefsins, er koma í
bága við verzlunarsamninginn, voru þau, að afurðir iðnaðarstofn-
ananna mættu vera undanskíldar hinu gildandi vörumati, og skyldi
hluthafendum stofnananna heimilt að selja þær hverjum sem þeir
vildu, ef þeir eigi gætu komið sjer saman við kaupmenn um verðið.
Enn fremur var hluthafendum leyft að kaupa efnivið og áhöld til
stofnananna í útlöndum og flytja til Islands á duggum þeim, er
keyptar höfðu verið til fiskiveiða. En þótt eigi væru ákvæði brjefs-
ins harðari en þetta, var það nóg til þess, að verzlunarfjelagið
barmaði sjer sáran, bar sig upp við stjórnina og kvað brotin lög
á sjer. Var reynt til að miðla málum, en hvorki Skúli nje fjelags-
stjórnin vildu slaka til og komust engir samningar á. Þó kom