Eimreiðin - 01.01.1899, Page 2

2
sjálfir breiddu ekki bókmentatjársjóðu sína út á meðal annara þjóða,
en seinna meir fengu Arabar margt frá þeim, þó einungis í stærð-
fræði, læknisfræði og einkum heimspeki Aristótelesar. Hjá Aröbum
kyntust svo Vesturlanda þjóðirnar þessu aptur. I Vesturlöndum
voru klerkarnir frömuðir menningarinnar, og varð það hlutverk
þeirra að flytja þjóðum miðaldanna fornaldarbókmentirnar latnesku,
bæði heiðnar og kristnar, ásamt með hinni latnesku tungu. Hélzt
hún jafnan sem kirkjumál og varð skömmu síðar almenn tunga
landsstjórnanna. En aðeins á Englandi og Irlandi gáfu klerkar sig
nokkuð við þessum bókmentum; þar hélzt og nokkur þekking á
griskri tungu. En á meginlandinu stóðu enn styrjaldir og bylt-
ingar um þrjár aldir. Sloknaði þá nálega allur mentaáhugi, jafn-
vel hjá klerkum. Mentunarleysi varð æ algengara og jafnvel lat-
nesk tunga afbakaðist mjög.
A þessu varð breyting um lok 8. aldar. Þá hafði Karl mikli
(Karlamagnús) myndað hið volduga Frankaríki og skömmu síðar
endurreisti hann keisaradæmið rómverska. Hann reyndi og að
glæða á ný hið andlega líf, sem var orðið mjög bágborið. Til
þessa fjekk hann ágæta aðstoð hjá Englendingnum Alcuin, sem
var frá skólanum fræga í Jórvík. Auk skólans við hirðina (Schola
palatina) voru og stofnaðir margir skólar við klaustur og dóm-
kirkjur á Frakklandi og Þýzkalandi. Þar komu menn á fót bóka-
söfnum og iðkuðu visindin kappsamlega, bæði í ritum og ræðum,
og lögðu menn einkum stund á að ryðja burt málleysum þeim,
er spilt höfðu latinunni. En menn lásu lítið annað en hina lat-
nesku þýðingu Híerónýmusar af heilagri ritningu og svo rit kirkju-
feðranna latnesku. Jafnvel Alcuin þorði ekki að fá klerkum eða
æskulýð í hendur rit heiðinna höfunda, því hann hélt að þeir
myndu spillast af eitri heiðninnar. Þó var þessi blómatími einnig
mikilvægur að því er snerti þá höfunda, því að munkarnir eftir-
rituðu öll þau handrit, er til varð náð, og flest hin beztu handrit
vor eru frá 9.-—11. öld. Ef hinir starfsömu munkar hefðu eigi
gjört þetta, hefði án efa miklu meira glatast, en gjört hefur.
Þannig var ástandið á dögum Karls mikla og þessu líkt varð
það og seinna á hinni nýju blómaöld undir stjórn Ottós mikla.
Ekki breyttist heldur til batnaðar fyrir fornbókmentirnar á 12. —14.
öld, þegar skólaspekin1, hið vísindalega afreksverk miðaldanna, kom
1 Skólaspeki (Scholastik), heimspekisstefna, er meðal annars reyndi að samrýma