Eimreiðin - 01.01.1899, Side 85

§5
fegin viljað hefta sigurför þeirra; en hann blíðkaði þau öll, ýmist með
vináttubrögðum eða þá með prettum og ginningum. Einna mest sveifl-
aði hann Napóleon III, sem þó um eitt skeið var talinn einhver mesti
stjórnvitringur í Evrópu. En þar að auki varð hann nærri þvi dagsdag-
lega að sjá við undirróðri ýmsra mjög svo skæðra og voldugra óvildar-
manna sinna við hirðina. fað er t. d. kunnugt, að Agústa, drotning
Vilhjálms konungs, var hinn mest óvinur hans og reyndi á allar lundir
að veikja traust konungs til hans; og það tókst henni stundum, þvi að
Vilhjálmur konungur var maður talhlýðinn og eigi mikilmenni um skaps-
muni. Kom það stundum fyrir, að Bismarck leiddist svo þófið, að hann
heimtaði lausn frá embætti, en það vildi konungur aldrei veita honum,
enda kom þar að lokum, að Bismarck hafði hann algjörlega á vald
sinu til hvers er vera skyldi.
Margir hafa brugðið Bismarck um stefnuleysi í innanrikismálum,
enda verður og eigi varið, að maðurinn var eigi við eina fjölina feldur
um vináttu sina við flokkana. Alt fram að 1878 lét hann blíðlega að
frjálslynda flokknum; um þær mundir átti hann sem sé í höggi við
kaþólska flokkinn, er vildi losa kirkju sína sem mest undan yfirráðum
ríkisins og veittu frjálslyndir menn honum örugt vigsgengi i þvi máli.
En eftir 1878 var hið styrkasta bandalag milli hans og afturhaldsflokk-
anna; þá fór hann hamförum á móti jafnaðarmönnum og þá lét hann
undan kaþólskum mönnum i mörgum greinum, til þess að fá þá i lið
með sér. En honum tókst ekki að kúga jafnaðarmennina, þrátt fyrir
hin mestu hörkubrögð, og eigi uxu heldur vinsældir hans hjá verk-
mannalýðnum, þótt hann reyndi að bæta kjör hans með jafnaðarmennsku-
lögunum, er svo voru nefnd. — Það hefur og verið talin lítil sam-
kvæmni, að um sömu mundir sem hann rak þjóðhöfðingjana í Hannóver,
Hessen-Kassel og Nassau frá völdum, hélt hann þvi fast fram, að kon-
ungleg tign væri af guðdómlegum rótum runnin og friðheilög. En
hann kannaðist fúslega við þetta sjálfur og hrósaði sér jafnvel af þvi,
að hann væri eigi »þræll neinnar ákveðinnar stefnu«; og einu sinni, er
honum var borinn samkvæmnisskortur á brýn á þingi, hrópaði hann:
»Heimtið enga samkvæmnislokleysu af mér! Það eina lögmál, sem ég
viðurkenni er salus publica (almenningsheill). Þetta getur nú satt verið;
en ærið hvikular hafa mótstöðumönnum hans þótt skoðanir hans um
það, hvað »salus publica« væri.
Bess var áður getið, að Bismarck hefði sjaldan verið mjúkur í
dómum um aðra menn, enda mun honum til fárra manna hafa verið
hlýtt í þeli, annara en konu sinnar og barna. En eigi er hitt síður
kunnugt, hve ástúðlegur og viðmótsþýður hann gat verið þeim mönnum,
er hann vildi nota sér að einhverju leyti; hann var allra manna við-