Eimreiðin - 01.01.1907, Síða 14

14
sjálfa söfnuðina, þá fylgir þó kirkjunum enn bæði fjöldinn og völdin.
l’eirra megin er ekki einungis mikill hluti alþýðunnar, og henni heldur
við trúna eigi einungis uppeldi og vani, heldur og lög og stjórn, stofn-
anir og skólar, kirkjur og, kennilýður. Og enn stríða með gömlu kirkju-
trúnni heima-trúboðin og sunnudagaskólarnir, en þetta hvort-
tveggja hefur afarmikla þýðingu í flestum löndum. Svo má og ekki
gleyma einu enn, og það er sú sannreynsla, að alþýða manna skiftir
ekki átrúnaði (o: lífs- og trúarskoðunum) fremur en þjóðerni (o: skapferli
og eðlishætti) nema afarseint; menn breyta nöfnum á guðum, dýrðlingum,
hátíðum og helgisiðum, en inngrónar skoðanir eru lengi fastar fyrir.
Þannig felst hin forna trú Grikkja og Rómverja, með stórmiklu af hennar
fornu hjátrú, hindurvitnum og fjölgyði, undir gerfi kaþólskunnar á öllum
suðurlöndum Evrópu. Og hér á Norðurlöndum, ef ekki hjá öllum ger-
mönskum þjóðum, ræður t. a. m. forlagatrúin heiðna allvíða meir í huga
manna, en hin kristna forsjónartrú. En ekkert stenzt framstreymi þró-
unarlögmálsins, alt umbreytist — nema eitt. Hvað ? Svar: trúin sjálf
sem sálarþörf! Osjálfrátt finna allar þjóðir, eins frumþjóðirnar, að eitt-
hvað óumræðilegt og almáttugt er í, með, í öllu og yfir öllu — eitthvert
ógnarvald, sem talar til meðvitundar þeirra og ávalt á því máli, sem
þær þykjast skilja eða í þeim táknum, sem þær þykjast kunna að þýða.
Hin stórfeldu orð Páls postula: »í guði erum vér, lifum og hrærumst«,
sanna spekingar og smælingjar á öllum öldum. Þetta vald er það, sem
hinar fornu kirkjur lifa mest á, þegar alls er gætt; fyrir guðstrú þeirra
og hin gömlu Zíons vígi hins arfgenga, dýrkeypta, gamla kristindóms
með hans miklu siðmenningarsögu, fylgir þeim enn fjöldinn og vöidin.
II.
»Og samt gengur jörðin«, sagði Galilei hinn stjörnufróði. Og nú
skulum vér snöggvast líta á annað, og spyrja: Hvernig hefur farið fyrir
kristindóminum sem endurbættri kirkju síðan siðabót Lúthers hófst?
Kaþólsku kirkjunni sleppum vér, hennar breytingar eru tiltölulega hverf-
andi síðan, að minsta kosti í Norðurálfunni; stórum hreinsaðist einnig sú
kirkja að vísu við hina miklu hreyfingu, og í mjög mörgu hefur hún
þokast áfram til meira frjáislyndis, einkum á síðastliðinni öld; en í orði
kveðnu og að forminu til lætur hún flest halda iagi, enda hefur enga
trúarflokka af sér fætt. Hinar kirkjurnar aftur á móti eiga mikla sögu
og margbreytta, einkum hin endurbætta (Kalvíns) deild, sem smámsaman
hefur skifzt í svo marga flokka, að þeir nú teljast yfir 200. Vér skul-
um ekki rekja sögu mótmælenda og hinna endurbættu, heldup benda á,
að það sem mestu olli, að saga þeirra varð ólík, var ekki ágreiningur
um trúarlærdóma, heldur það, að Lúther fól þjóðhöfðingjum ríkjanna
stjórn og yfirráð kirkjunnar, en þeir Kalvín fengu kirkjunni sjálfri eða
söfnuðunum völdin. Á Englandi tók Henrik 8. að sér æðstu stjórn alls
kirkjuskipulags. Á þann hátt komst lýðveldið annars vegar inn í endur-
bættu kirkjuna, en einveldisblærinn helzt í hinni. Nú er næst að spyrja:
Hvoru megin nutu menn betur siðabótarinnar ? Yfirleitt er óhætt að
svara: Þeim megin, sem írelsið var meira eða réttindi og mannúð
safnaðanna. Reyndar játa nú allir einarðir sögumenn, að siðabótin hafi