Eimreiðin - 01.01.1907, Page 56

56
Merkustu siökvæði hans eru »Bókin mín«, »Myndin«, »Skil-
málarnir« og »Ef æskan vill rétta þér örvandi hönd«. Pau eru
í rauninni öll um sama efni. Boðoröið sama hér sem í allri vit-
urri siðfræði: Vertu þar allur, sem þú ert, vertu heill, ekki hálfur!
Bá ertu sannur, sjálfstæður og frjáls! Kirkjan og kenningar hennar
hafa svör á reiðum höndum gegn spurningum á öllu milli himins
og jarðar og festa þær í huga barnanna. Menn venjast ekki á að
hugsa. Beir þurfa þess ekki, því að svörin eru á hraðbergi, alveg
eins og sá þarf ekki að erfiða, sem á nógan auð. Af þessu
sprettur atidleg sjálfstæði og andlegt ófrelsi, er menn verða að
eiga ráðningar á rúnum lífsins undir öðrum en sjálfum sér. Og ef
svo vill til, að efinn kviknar og knýr menn til hugsana, þá fer
æfin að helmingi »til þess að skafa það alt samari út«, er oss var
kent, ef til vill sem algild og eilíf sannindi. Og þú mátt aldrei
þreytast, aldrei víkja frá^marki hugsjóna þinna, hversu miklar
tálmanir sem verða á leið þinni. Bá ertu hneptur þrældómsfjötr-
um af því, er veik þér úr vegi. Bú týnir jafn miklu af sjálfstæði
þínu og þér er hrundið úr leið. Ef þú hopar ekki á hæl, ert
sjálfstæður og heill, fær ekkert vald á himni né jörðu kúgað þig:
»Nothing can
quench the mind, if the mind will be itself
and centre of surrounding thíngs — 't is made to sway«.
sem Byron segir.
En mennirnir eru hvorki sjálfstæðir né stefnufastir. Prælslund
þeirra er svo rílc, að furðu sætir. Verkmennirnir þeyta ekki þræl-
dómsokinu af sér. Menn flaðra svo flatt, að hundarnir mega vara
sig. Skaði, að þeir hafa enga rófuna, svo að þeir geti dinglað
»framan í þá, sem slógu« (Eden). Og menn slaka og svíkja,
hafa hamskifti. Porsteinn minnist oft á tvískiftingana, líklega af
því að hann hefir rekist á svo marga þeirra um dagana. Bað er
sem sé enginn hörgull á þess konar mönnum á íslandi. Bezt
minnist hann þeirra í sonnettu einni, sem heitir Huldufólkið. Par
fað er með öðrum orðum vanséð, að munurinn sé eins mikill og í fljótu bragði
kann að virðast. Ef alt er brotið til mergjar, kemur það ef til vill í ljós, að auðmennirnir
hafa ekki meiri eða litlu meiri ánægju af ytri dýrð sinni og veraldargæðum, en fá-
tæklingarnir af þeim kotungs-föngum, er skapanornirnar hafa skift þeim í skaut.
Sigurður minnist og á það, að »sönn hamingja og hjartans ró« verði ekki keypt
við fé.