Eimreiðin - 01.01.1907, Side 33

33
án nokkurs menningarmóts; allvíða — norðantil og inn í fjall-
dölunum — var þar engin föst bygð fyr en á járnöldinni, eða
jafnvel sjálfri víkingaöldinni. í Danmörku og sumpart líka í Sví-
þjóð bjuggu menn víða saman í sveitaþorpum og voru í eins
konar samvinnu, er vandi menn á samtök og félagsskap; en í
dölunum í Noregi var strjálbygð, sem gerði menn sjálfstæða og
helzt til upp með sér. Það var stéttarmunur á höfðingjunum á
vesturströnd Noregs, sem létu hið dökkhærða skuldalið sitt fara
í síldfaski og selveiðar, en réðust sjálfir í víking og finnferðir,
og á hinum óbrotnari landbændum í Prændalögum og Guðbrands-
dölum. 'Og svipaður stéttarmunur var og á herramönnunum á
eyjunum í Danmörku og hinutn ómengaðri bændalýð á Vestur-
Jótlandi. Hvarvetna var fult af andstæðum, sem valdið gátu um-
brotum. í hverju héraði gat sprottið upp eitthvað, sem önnur
héruð gátu tekið upp, og jafnframt voru þessar séreinkunnir svo
yfirgripsmiklar, að þær gátu orðið að sérstökum þjóðareinkennum.
Að Norðurlandabúar á víkingaöldinni þrátt fyrir þetta alt
saman koma fram sem ein heild í tungu og menning, er einkum
að þakka þeim mörgu höfðingjasetrum, sem voru dreifð um öll
löndin. Hjá höfðingjunum fer saman ættgöfgi og landagnótt og
yfirráð stærri eða minni héraða. Peir voru ýmist konungar, stærri
eða minni, jarlar eða hersar — allir voru þeir heiðverðir menn,
tignarmenn. Peir létu til sín taka sem formælendur og for-
göngumenn á þingum, sem goðar heima í héraði (því sérstaka
prestastétt hafa menn naumast haft nema við Uppsalahofið) og sem
foringjar í hernaði; en langmesta stoð hafði þó vald þeirra í her-
skáu liði, er þeir jafnan höfðu í fylgd með sér. Petta fylgdarlið
er nefnt ýmsum nöfnum: »vinir«, »sinnar«, »heimþegar«, »sverð-
takarar«, »húskarlar«, »inndrótt«, »verðung« o. s. frv.; undir lok
víkingaaldarinnar verður nafnið »hirð« algengast, þó það sé aðfengið
úr engilsaxnesku. Petta eiðsvarna fylgdarlið, sem varð að ganga
í dauðann fyrir drottinn sinn, var margra alda gamalt, en þegar
konungsvaldið, hernaðarlífið og gullstraumurinn tók að vaxa, fékk
hirðlífið meiri glæsibrag en áður. Margir ættgöfgir æskumenn
töldu sér því fremd í því að þjóna voldugum höfðingja, unz þeir
gátu sjálfir skipað öndvegi feðra sinna í heimabygðunum. Pá
gerði það ekki hvað minst, að skáldin leituðu nú til höfðingja-
hallanna, stundum sem gestir, en oftast sem hirðmenn; því hvort
sem þau kváðu lofkvæði um samtíðarhöfðingja eða um hetjulíf
3