Eimreiðin - 01.01.1909, Page 55

55
borin upp í þinginu, fyrst í neöri deild, og að konungum var meinað
að breyta lögum þeim, er frá þinginu komu, en urðu að gera eitt
af tvennu, samþykkja þau í heild sinni eða hafna þeim algjörlega.
Neðri málstofan fór loks fram á, að mega gera ábyrgð gildandi á
hendur ráðgjöfum konungs og hafa hönd í bagga með, hverja
konungur kysi sér til ráðuneytis. Hið fyrra lét konungur eftir
þinginu, en ráðgjafa sína vildi konungur fá að velja eftir eigin
geðþótta — en ekki annarra.
Svona var komið sögunni, er siðbótin berst til Bretlands.
Hún tyllir aftur undir konungsvaldið. Áhrif hennar urðu dálítið
á annan veg á Bretlandi en annarsstaðar, t. d. á Pýzkalandi.
Þar var aðallega barizt fyrir trúarfrelsi. En á Bretlandi snýst
baráttan að mestu um að losast undan yfirráðum páfa, og inn í
baráttuna kemst þjóðlegur sjálfstæðisandi. Konungur (þá Hinrik
VIII) var í broddi fylkingar í þeirri baráttu og ávann sér með
því lýðhylli. Kaþólskan varð að lúta í lægra haldi. Eignir ka-
þólsku kirkjunnar runnu mest allar til krúnunnar. Hér var ekki
um smáræði að tefla. Kirkjueignirnar voru '/s hluti allra jarðeigna
landsins og tekjurnar af þeim þrisvar sinnum meiri en venjulegar
árstekjur krúnunnar. 011 þessi auðæfi, er krúnan festi hér hönd
á, urðu til þess, að konungur þurfti nú ekki nærri eins að vera
upp á fjárveitingar og skattálögur parlamentisins kominn. Hér
við bættist, að skoðun manna í þá daga var, að kirkjan væri
miklu æðri stofnun en ríkið. Og er konungur nú var orðinn ein-
valdur yfirmaður kirkjunnar — hinnar æðri stofnunnar, lá nærri
að telja það ósvinnu mestu, að parlamentið færi að skerða vald
hans í ríkinu — hinni óæðri stofnun. Pessum skoðunum var
haldið óspart á lofti af höfðingjum kirkjunnar —• og létu þær vel í
eyrum konunganna, sem nærri má geta. Peir fóru að gefa þing-
inu minni gaum, en fóru þó eigi alveg á bakvið það, meðan
Túdorsættin sat að völdum.
En árið 1603 hefjast Stúartarnir til valda á Bretlandi. Var
þess þá eigi langt að bíða, að til skarar skriði með konungsvaldinu
og þinginu. Um þetta leyti var einveldið að ryðja sér til rúms í
nágrannalöndunum, á Spáni (Filippus II), á Frakklandi (Lúðvík XIV),
á t’ýzkalandi (Karl V). Stúartarnir vildu eigi minni menn vera,
en frændur þeirra á meginlandinu, og vildu fyrir hvern mun koma
á einveldi. En þar var manni að mæta, er parlamentið var fyrir.
Bardaginn milli konungsvaldsins og þingsins hefst þegar á