Eimreiðin - 01.09.1911, Blaðsíða 33

189
ár í bili, t. d. tvö eða fjögur ár, eftir því sem landstjóri skipar fyrir
og honum þykir henta. jþetta atriði, um erindsreka íslenzkra mála
hjá konnngi og stjórninni í Kaupmannahöfn, er svo mjög mikilsvert,
að sé pab felt úr, veróur stjórn Islands fullkomin nýlendustjórn, og
stjórn landsins kemur að öllu leyti undir vald ráðgjafa konungs í Kaup-
mannahöfn, öldungis eins og nú. Meðal Englendinga er það jafnvel
kölluð hin mesta þörf, eins og nú stendur, að sérhvert af hinum fjær-
liggjandi löndum fengi að hafa fulltrúa sinn á Englandi, og menn kalla
það hinn mesta galla, sem nú er á nýlendustjórn Englands, að þetta
er ekki veitt. Það væri enda líklegt, að ekki yrði nein sérleg fyrir-
staða á því nú, að ísland fengi leyfi til að hafa fulltrúa sinn eða er-
indsreka í Kaupmannahöfn, þar eð leyfi svipað þessu er til frá hinni
mestu kúgunartíð landsins; því Friðrik konungur fjórði veitti það leyfi
á sinni tíð (marz 1703), að íslendingar mætti halda fulltrúa í Kaup-
mannahöfn til að gæta gagns þeirra, enda þótt aldrei yrði af að þeir
hefði framtak til að velja sér slíkan mann eða halda honum.
í uppástungum nefndarinnar á f’jóðfundinum er flest mjög líkt og
f’ingvallafundarins. f*að ber helzt á milli, að hér er ekki nefndur jarl
eða landstjóri; en að öðru leyti er alt hérumbil hið sama. Menn
hugsuðu sér, að höfuðatriðið væri ábyrgðarstjórn, og þegar hún væri
fengin, vceri pað konungs atkvœbi, að setja mann í brodd fylkingar
fyrir henni, svo sem fulltrúa sinn. f’ó kann það vera nokkuð óvist,
hver afdrif hefði orðið þessa atriðis, ef málið hefði komið til umræðu
á fjóðfundinum; því víst er um það, að margir vildu taka skýrt fram
um, að peir óskuðu manns til at standa fyrir landstjórninni, og hugs-
uðu sér stöðu hans eftir því, hver landsréttindi Island öðlaðist ....
Auk þessa, sem nú hefir verið talið af uppástíngum um fyrirkomulag
þessa landstjórnarmáls, gæti maður hugsað sér því fyrir komið mjög
margvíslega; en vér ítrekum enn, að oss finst uppástunga f’ingvalla-
fundarins frá 1850 halda bezt landsréttindum vorum, tryggja bezt með-
ferð málanna og afgreiðslu á íslandi, og hafa mest líkindi til að verða
alpingi og pjób vorri að skapi. En þar fyrir erum vér á því, að vel
mætti komast af, þó ekki væri alt í einu landstjórnin sett á þann fót,
að því leyti, að hún væri þegar í svip gjörð svo fjölmenn og stórkostleg,
enda þótt nóg væri að starfa fyrir fjóra eða fimm menn í landstjórn,
ef þar eftir væri nóg efni fyrir hendi til að koma störfunum fram;
vér erum einnig á því, að amtmannastjórnin gæti haldist við meðfram
fyrst um sinn, einkanlega meðan póstgöngur eru á svo tregum ferðum;
vér erum einungis fastir á, að petta sé landstjórnarmark pað, sem vér
purfum að setja oss, og vér megum enda vera vareygðarsamir að draga
úr því í fyrstu, því þar af getur leitt, að þó vér þykjumst spara við
það í bráð, þá geti það meir en étið sig upp, þegar til lengdar leik-
ur, og allur kraftur hefir dregist úr því, sem vér vildum hafa átt mest-
an styrkinn í« (NF. XXIII, 21—37).
I ritgerð sinni »Um stjórnarmálið«, 1870, fer Jón Sigurðsson
svo feldum orðum um tillögur Monrads biskups og ummæli Björn-
stjerne Björnsons (og endurtekur hið sama í ritgerð sinni »Stjórn-
arskrá Islands«, 1874):
3