Eimreiðin - 01.01.1913, Síða 9

9
ina, og þar erum við heldur en ekki hreyknir, íslendingar. Höfuð-
staðurinn okkar skríður krökur af ungu fólki ofan úr sveitum, sem
hefur hér vetursetu til að >ganga í skóla«, og enginn þykir leng-
ur vel upp alinn í bændabygðum, ef hann hefur ekki farið til
Reykjavíkur, »til að fullkomna sig«, eða þá til annarra landa.
fað er gamalt orðtak hér á landi, að heimskt sé heimalið
barn. Pað hefur jafnan þótt frami, að komast út yfir pollinn. í
fornöld fóru allir höfðingjasynir utan til að leita sér fjár og
frægðar. Á eymdarárunum varð fátt um utanferðir; það voru
embættismennirnir einir, sem þá fóru, og svo þjófar og bófar,
sem voru sendir á Brimarhólm, en þeir þóttu líka hefðarmenn,
þegar þeir komu heim aftur »úr siglingunni«. Nú á dögum er
annarhver maður »sigldur«, þeirra sem orð fer af.
Pið megið nú ekki skilja orð mín á þá leið, að ég efist um
nauðsyn og nytsemi skólanna og alls þessa mikla lærdóms. Síð-
ur en svo sé. Fróðleiksfýsnin er eflaust ein hin háleitasta eðlis-
hvöt manneskjunnar. Hún er undirrót allra framfara. Vóxtur og
viðgangur mannkynsins er henni að þakka.
Ljós vísindanna vermir og lífgar anda mannsins, eins og
himinsólin vermir og lífgar líkama hans.
Hún er því ofurskiljanleg þessi allsherjartrú nú á dögum, að
gott uppeldi sé alt hið sama og mikill lærdómur eða »góð ment-
un«, og það öll nauðsynin, að »menta börnin vel«.
En ég get þó ekki hætt við svo búið.
Efasemdirnar eru eftir. Peim verð ég líka að lýsa. Pað má
vera, að margir þekki þær ekki, en mér hafa þær valdið miklum
ahyggjum.
Hver er þá efinnf
Hann er sá, að ég — og ýmsir mér meiri — efast um al-
mætti mentunarinnar.
Ég efast um, að mentunin fái frelsað mannkynið úr öllum
þess miklu bágindum, sem þið þekkið svo vel.
Eg efast líka um það, að mentunin ein megni að frelsa
mannkynið úr þeim kynspillingarhættum, sem yfir því vofa, og
þær eru nú bæði meiri og fleiri, en nokkru sinni síðan sögur hóf-
ur hófust.
Pað er fljótsagt, hvernig ég hef komist í þennan vafa.
Hver þjóð á sér einhverja þá menn, sem fást við að leita
uppi nýjan fróðleik. Pá köllum við vísindamenn.