Eimreiðin - 01.09.1913, Blaðsíða 67

219
sem frá vísindanna sjónarmiði má gera til slíkra rita, er sú, að frá-
sögnin eigi halli réttu máli. En í því efni er heimspekin erfiðari við-
fangs en flestar aðrar vísindagreinar. Þar eru mörg svið aðeins hálf-
rannsökuð, og skoðanir manna eru svo skiftar á mörgu því, er mest
um varðar, að tíðum er ókleift að segja, hvað sé rétt mál. Til að
girða fyrir allan misskilning, er af þessu gæti stafað, tekur höf. það
og fram þegar í byrjun bókarinnar, að hann ætli sér að setja fram
sínar eigin skoðanir á umtalsefninu; þ. e. a. s. undir eins og hann
kemur út fyrir þau grundvallaratriði, sem allflestir eru á eitt sáttir um,
þá mætum vér aðallega höf. sjálfum, og öðrum heimspekingum aðeins
að *svo miklu leyti, sem höf. hefur aðhylst skoðanir þeirra og samrýmt
þær við stnar eigin skoðanir. Ég tek þetta fram hér, því það er at-
riði, sem hver sá, er bókina les, verður að hafa hugfast.
Bókinni má aðallega skifta 1 tvo kafla. Fyrri kaflinn fram að bls.
169, skýrir aðallega frá þeim grundvallaratriðum skynjanar vorrar á um-
heiminum, sem flestir eru nú nokkurnveginn sammála um. Ekki mun
þó kenning Bergsons um það, hvernig fortíðin geymist, enn vera al-
ment viðurkend; en slíkt er auðvitað engin sönnun þess, að hún sé
röng. Síðari kaflinn er aðallega doktorsritgerð höf. Er hann frum-
legri, og kemur höf. þar fram með nýja — eða máske öllu heldur
— aukna og umskapaða skýring á því, með hverju móti skynjan vor
á sálarlífi annarra verði til.
Efnið í bókinni er vel þess vert, að það væri ýtarlega athugað,
og nógu fróðlegt hefði verið að benda á til samanburðar helztu skoð-
anir, er frábreytilegar eru því sem höf. heldur fram. En hér er ekki
tækifæri til slíks, og verð ég því að láta mér nægja að benda á ein-
stöku smáatriði, er ég hefi rekist á, og mér virðast athugaverð.
Höf. hefur af vangá gefið villandi lýsingu á litblindu (bls. 26).
Éar stendur að litblindir menn sjái aðeins af litum hvítt, svart, grátt,
gult og blátt. En litblinda er eiginlega tvennskonar. í’egar mest kveð-
ur að henni, sýnast allir hlutir eiginlega vera ýmislega gráir; þetta er
þó sjaldgæft; venjulegast er litblindan þannig löguð, að rautt, gult og
grænt sýnist alt vera grænleitt, eða þá að rautt, gult og grænt sýnist
alt vera jafngult, eða stundum rautt. Fyrir kemur það og, að einungis
annað augað er litblint.
Málið á bókinni er sem sagt einkar viðfeldið, en þó vildi ég benda
á, að höf. hefur notað orðið »þéttleiki« í staðinn fyrir »eðlisþvngd«
(bls. 42); en það gæti ef til vill valdið misskilningi, því þéttleiki mun
vera það ísl. orð, er nákvæmast táknar þann eiginleika efnis, er á
dönsku er kallaður »Tæthed« og er frábrugðinn þeim eiginleika, sem
á ísl. hefur verið kallaður eðlisþyngd (á dönsku »Vægtfylde«); en hann
er það, sem höf. hér á við. Og er það ekki hálfgert að seilast um
hurð til lokunnar, að nota orðið grænast = grána, rýrna, sölna, þó
það finnist á einum stað í fornu skáldamáli, einkum þegar gnægð
góðra og algengra orða er til yfir þessa hugmynd.
Hvað viðvíkur hinni nýju kenning höf. um skynjun vora á sálar-
lífi annarra, þá er því sízt að neita, að þar eru margar góðar og
frumlegar athugasemdir; en vafasamt finst mér þó, hvort niðurstaðan
er ætíð rétt; og ég býst við, að sumstaðar mætti draga ályktanir af