Bókasafnið - 01.04.1997, Qupperneq 55

Sérhæfð upplýsingaþjónusta á almenningsbókasöfnunum er
ekki fyrir hendi í dag hér á landi. Eins og áður hefur komið fram
bjóða þau upp á svipaða þjónustu hvert um sig. Það væri til
mikilla bóta ef söfnin kæmu sér saman um að sérhæfa sig á
einhverju ákveðnu sviði upplýsingaþjónustu og kynna síðan
almenningi þá sérhæfmgu.
Samstarf við rannsóknarsöfn á ákveðnum sérsviðum væri
einnig athugandi. Læknisfræðibókasöfn sjúkrahúsanna hafa yfír
að ráða öflugum safnkosti og upplýsingaþjónustu, sem almenn-
ingur hefur ekki aðgang að. Upplýsingar um sjúkdóma og lyf
eru þó mjög mikilvægar, ekki einungis fyrir sérfræðinga sem
starfa á sjúkrahúsunum og fólk sem liggur inni á sjúkrahúsum,
heldur allan almenning.
Niðurstöður og tillögur til úrbóta
Þegar útlánatölur almenningsbókasafnanna eru skoðaðar
kemur í ljós að útlán á hvern íbúa hafa lækkað á síðustu 10-15
árum en munur á útlánatölum sambærilegra bókasafna er um-
talsverður. Bókasafn Hafnarfjarðar var með eitt lægsta útlána-
hlutfall sem um gat til skamms tfma, ef marka má tölur frá bóka-
fulltrúa ríkisins. En með auknu fjárframlagi, breyttum opnun-
artíma, auknu þjónustuframboði, og kynningu á starfsemi safns-
ins til ákveðinna markhópa jukust útlán safnsins um 50% á
tveimur árum. Þetta dæmi frá Bókasafni Hafnarfjarðar sannar
svo um munar að hægt er að auka útlán og notkun bókasafns
umtalsvert á stuttum tfma.
Hugtökin markaðssetning og almannatengsl eru í hugum
margra eitt og hið sama, en almannatengsl og kynningarmál eru
aðeins einn þáttur markaðssetningarinnar, reyndar mjög mikil-
vægur þáttur, en aðeins einn af mörgum. Það er því mikilvægt
að starfsmenn safnanna hugi einnig að öðrum þáttum markaðs-
setningarinnar, þáttum eins og greiningu á stöðu safnsins, not-
endakönnunum, áætlanagerð og mati á árangri, en þessir þættir
markaðssetningarinnar fyrirfinnast í litlum eða engum mæli.
Markaðssetning er ekki hluti af reglubundnu starfi safnanna,
menn greinir á um mikilvægi þessa þáttar og nokkurs ótta
virðist gæta varðandi það að vekja of mikla athygli á starfsemi
safnanna. Menn óttast að söfnin rísi ekki undir þeim væntingum
sem til þeirra yrðu gerðar og að álagið á starfsfólk yrði of
mikið.
- Þjálfun og menntun starfsmanna
Til þess að bæta þær aðferðir sem notaðar eru við markaðs-
setningu þarf að kynna starfsmönnum safnanna þá hugmynda-
fræði sem liggur að baki markaðssetningar og þær aðferðir sem
notaðar eru. Samkvæmt lögum um almenningsbókasöfn þá skal
leitast við að ráða fólk með menntun á sviði bókasafns- og
upplýsingafræða sem forstöðumenn á helstu almenningsbóka-
söfn landsins. Þess vegna þarf að leggja meiri áherslu á kennslu
í stjórnun og markaðsfræði í námi bókasafnsfræðinga. Vert væri
að bjóða upp á sérstakt stjórnunarsvið og mætti að verulegu leyti
samnýta námskeið sem boðið er upp á í viðskipta- og hagfræði-
deild Háskóla fslands. Aukin áhersla á rannsóknir og rannsókn-
araðferðir væri einnig til bóta í námi bókasafnsfræðinga. Auk
mikilvægi þess að skapa nýja þekkingu á málefnum bókasafna,
eru stúdentar sem hafa hlotið þjálfun í rannsóknarvinnu líklegri
td að nýta þá reynslu sína þegar þeir taka til starfa á söfnunum
síðar meir.
Endurmenntunarnámskeið fyrir starfsmenn eru nauðsynleg.
Eins og einn viðmælandi lagði til er þörf á tvenns konar nám-
skeiðum, almennum námskeiðum um markaðssetningu sem
ætlað er öllu starfsfólki safnanna og sérhæfðari námskeiðum
fyir þá starfsmenn sem eiga að bera ábyrgð á þessum þætti í
stjórnun safnanna.
- Markaðssetning einstakra safna
Ef ekki eru aðstæður til að ráða sérstakan kynningar- og
markaðsfulltrúa á einstök söfn, væri til bóta að verkefnaráða
tímabundið starfsmann með sérþekkingu á þessu sviði. Þessi
starfsmaður gæti tekið að sér að þjálfa fastan starfsmann sem
tæki við þegar sá verkefnaráðni hætti. Sem lið í því að skapa
notendavænt umhverfi á safninu þyrfti að þjálfa starfsfólk í
afgreiðslu sérstaklega og skýra betur vald afgreiðslufólks til að
taka ákvarðanir sem snerta viðskiptavini. Það er óviðunandi að
það starfsfólk sem sér um afgreiðslu geti ekki, eða sé ekki treyst
til að taka ákvarðanir í málum sem upp kunna að koma ef yfir-
maður er ekki á staðnum. Sem dæmi má nefna að sums staðar
má ekki lána út ákveðin safngögn nema með leyfí forstöðu-
manns Ef forstöðumaðurinn er ekki á staðnum er enginn sem
getur tekið af skarið. Það kynningarefni sem bókasöfnin útbúa
um starfsemi sína eru með örfáum undantekningum almenn
kynningarrit, sem ekki eru ætluð ákveðnum markhópum. Auk
þessa almenna kynningarefnis er full þörf á að framleiða
kynningarefni sem ætlað er sérstökum afmörkuðum hópum.
- Samstaif safna í markaðsmálum
Eins og áður hefur verið tæpt á, væri til bóta ef söfn á nær-
liggjandi svæðum hefðu samvinnu um uppbyggingu safnkosts
og upplýsingaþjónustu. Einstök söfn taki að sér, fyrir utan
almenna uppbyggingu safnkostsins að byggja upp sérsvið sem
þau væru sterkari á en nágrannasöfnin. Sums staðar er þegar til
vísir að svona samstarfi. Leitast ætti við að bjóða upp á þjónustu
sem ekki er boðið upp á hjá nágrannasöfnunum og á þann hátt
að auka fjölbreytni í framboði á þjónustu á svæðinu. Söfn á
nærliggjandi svæðum gætu síðan kynnt þjónustu sína að hluta til
sameiginlega og dregið fram sérkenni á þjónustu hvers safns um
sig.
- Bókavarðafélög
Bókavarðafélögin eru mörg og kraftarnir dreifðir, en félögin
hafa í áranna rás staðið fyrir margs konar kynningum á bóka-
söfnum, bókum, bókmenntum og ýmsu því er snertir bókina og
er slík starfsemi af hinu góða. Bókavarðafélögin hafa mikilvægu
hlutverki að gegna í stefnumótun og markaðs- og kynningar-
málum safnanna. Félag bókasafnsfræðinga hefur í samvinnu við
Endurmenntunarstofnun Háskólans staðið fyrir fjölmörgum
námskeiðum fyrir starfandi bókasafnsfræðinga. Árið 1994 voru
stofnuð samtök PR bókavarða á Norðurlöndum og var stofnaður
íslenskur PR hópur í febrúar 1995. Þessir aðilar hafa myndað
umræðuhóp á Internetinu þar sem fjallað er um markaðs- og
kynningarmál. Hópar af þessu tagi eru starfandi viða. Samnor-
rænir fundir og ráðstefnur hafa verið haldnar um þetta efni. En
það nægir ekki að bókaverðir ræði saman innbyrðis, hugmynd-
unum þarf að koma í framkvæmd.
- Markaðsrannsóknir, markaðsáœtlanir
Eins og drepið hefur verið á áður þyrfti að leggja meiri rækt
við rannsóknir sem lúta að notkun safnanna og þörfum notend-
anna. Niðurstöður úr slíkum athugunum ætti síðan að nota þegar
markaðsstarfið er skipulagt. Þó að íslenskt þjóðfélag sé ekki eins
fjölmennt og margbreytilegt í félagslegu og menningarlegu
tilliti og flest önnur þjóðfélög sem við miðum okkur við, geta
starfsmenn bókasafna ekki gengið út frá því sem vísu að þeir
þekki þarfír notenda sinna og væntanlegra notenda, án þess að
ráðfæra sig við þessa hópa. Þekking á þörfum notandans og
þeirra sem ekki nota söfnin, er forsenda þess að skapa starfs-
umhverfi á bókasafninu þar sem þarfir notandans eru ætíð í
brennidepli.
BÓKASAFNIÐ 21. ÁRG. 1997 55