Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 01.01.1962, Síða 105

105
Vaxtarmáti hvannarinnar er talsvert einkennilegur. í
gömlum bókum segir að hvönnin verði þriggja ára, en
sennilega verður hún allmiklu eldri, einkum þó ætihvönn-
in. Talið er að ætihvönnin blómgist aðeins einu sinni á
ævinni. Myndar hún þá mikla njóla, sem bera ógrynni
blóma, en blöðin eru þá að jafnaði lítil og gisstæð. Oll
forðanæring sem jurtin hafði safnað í rótina, kannski í ára-
tugi, fer nú til myndunar aldina og fræja. Að íræþroskun
lokinni deyr jurtin. Öll hin árin í lífi sínu er hvönnin
fremur lágvaxin, myndar litla njóla en því meiri og stærri
blöð. Jafnan bætist nokkuð við rótina á hverju sumri, svo
að oft má fara nærri um aldur jurtarinnar með því að at-
huga hringamyndunina á rótinni. Auðséð er af þessu að
rætur undan blaðmiklum en njólalitluin hvönnum eru
næringarmestar, en rætur undan blómguðum hvönnum
mun tæpast borga sig að hirða. Einnig geta menn stuðlað
að útbreiðslu hvannarinnar með því að lofa slíkum jurt-
um að þroska fræ sín í friði. Fræ hvannarinnar eru rifjótt
og allstór. Kemur aðeins eitt fræ eða aldin úr hverju blómi,
og því er mergð blómanna svo mikil.
Auðséð er, að svo stór og þung fræ muni ekki vera vel
fallin til að dreifast með vindum, svo sem venjulegast er
um fræ plantna, enda dreifast þau aðallega með vatni og
því vex hvönnin jafnan þar sem rennandi vatn er nærri.
Það er líka svo, að þegar hvönnin hefur einu sinni náð fót-
festu við eitthvert vatnsfall, kemur brátt að því, að hún
dreifist um alla bakka þess, þar sem skilyrði eru fyrir hendi.
Augljósasta og alþekktasta dæmið um þetta er Mývatn og
Laxá í Þingeyjarsýslu, en þar má segja að hvönnin vaxi í
hverjum hólma og víða á bökkunum líka. A hvönnin, ásamt
víðinum, mestan þátt í hinni alkunnu gróðursæld þessara
vatna. Það mun og eigi ofmælt að hvönnin sé, ef ekki feg-
ursta þá a. m. k. tignarlegasta blómjurt landsins okkar.
Hér hefur nú verið rakin að nokkru saga hvannarinnar
svo langt aftur sem heimildir ná. Vér höfum séð að notkun