Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 02.02.1969, Blaðsíða 31

I
JARÐVEGURINN
Þegar grafið er ofan í jörðina í grónu þurrlendi (mólendi),
verður fyrst fyrir nokkurra feta þykkt lag af sundurlausu,
fíngerðu efni, með rauð- eða gulbrúnum lit. Þetta efni kall-
ast í daglegu tali mold, eða jarðvegur. Stundum tekur sjálf-
ur berggrunnurinn við undir þessu lagi, en oftar þó lag af
jökulleir, sandi, miil og grjóti. Þetta lag er afar mismunandi
þykkt eftir staðháttum, eða allt frá fáeinum sm uppí nokkra
tugi metra. Samsetning þess er einnig mjög misjöfn. Þetta
lag má kalla jarðvegsgrunninn. Næst fyrir neðan hann kem-
ur svo hið fasta berg, eða berggrunnurinn, sem áður var
nefndur.
Þessi skipun jarðlaganna verður ekki skilin nema með til-
liti til jarðsögu landsins. Undirstöðuberg landsins er mjög
mismunandi gamalt, eða allt frá tertíerum aldri (nokkrir
tugir milljóna ára), í blágrýtishéruðunum til kvarters ald-
urs (nokkrir tugir þúsunda ára) í móbergshéruðunum. Fyrir
um þremur milljónum ára hófst Jökulöldin, og virðast jökl-
ar þá hafa skafið burt mestöll laus efni af landinu, en þegar
jöklar minnkuðu hlóðu þeir aftur niður lausum jarðefnum
(jökulurðum, mórenum) og sama gerði vatnið, sem frá þeim
rann. Frá þessum tíma er jarðvegsgrunnurinn, sem reyndar
myndar víða yfirborð landsins nú, annaðhvort vegna þess
að jarðvegurinn er eyddur ofan af honum, eða hann hefur
aldrei náð þar fótfestu.
Að jökulöld lokinni, en það er talið liafa gerzt fyrir um
10 þúsund árum, fóru hin fíngerðu efni að safnast fyrir ofan
á jökulruðningnum, eða söndunum, þ. e. jarðvegur tók að
myndast. Jarðvegur þessi er að mestu leyti myndaður af fín-
gerðum glerögnum, og umbreytingum þeirra. A blágrýtis-
svæðunum getur hann því ekki verið kominn frá berginu,
þar sem í því er mjög lítið af gleri, þ. e. a. s. hann hlýtur að
mestu að vera aðfiuttur með vindum. Efnið getur verið úr
3
33