Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 02.02.1969, Page 63

Skjaldlýs (Coccinea) eru breiðvaxin, klunnaleg skordýr,
með þykkt hýði (skjöld) utanum líkamann. Ein tegund
skjaldlúsa er mjög algeng hér á landi í mosalaginu. (Arctor-
thecea Catapracta) (Jarðlús).
Af mordýrum (jarðflóm) (Collembola) er hins vegar mesti
fjöldi hérlendis (um 60 teg.), og lifa flest þeirra í jarðvegin-
um, eða í nánum tengslum við hann. Yfirleitt eru mordýrin
lítil, en greinast þó flest með berum augum, eða með lúpu-
stækkun. Mörg þeirra hafa tvöfaldan stökkhala aftarlega á
bolnum, og geta tekið með honum ótrúlega löng stökk. Hjá
þeim tegundum, sem að staðaldri lifa neðan jarðar er þó
stökkhalinn lítill eða enginn, og mörg þeirra eru blind, enda
líta þau sjálfsagt aldrei „glaðan dag“.
Mordýrin eru einnig algeng í grasi og mosa, sveppum o. s.
frv. Þau sem eru í grasi eru oft nefnd jarðflær, enda stökkva
þau ekki ósvipað flóm. Stundum setjast þessi dýr á vatns-
polla svo þétt, að vatnsborðið litast af því og verður blá- eða
grænleitt, eftir lit dýranna, en þetta fyrirbæri er kallað mor
(eða blámor) og er þaðan dregið hið íslenzka nafn dýranna.
Sérkennilegustu mordýrin eru svonefnd hnoðamordýr eða
gullmor (Sminthuridae), en bolur þeirra og höfuð er ein-
kennilega samanhnoðað og oft misjafnlega litað. Annars eru
flest mordýr aflöng og fremur mjóslegin. Þau hafa sex fæt-
ur, eins og önnur skordýr, og tvo fálmara fram úr hausnum,
og auk þess stökkhalann áðurnefnda.
Mordýrin lifa aðallega á ýmsum rotnandi efnum, eink-
um plöntuhlutum, einnig á bakteríum, frumdýrum og jafn-
vel sveppum. Þau eru talin gegna miklu hlutverki í jarð-
vegsbúskapnum, enda er yfirleitt því meira af þeim sem jarð-
vegurinn er frjósamari.
Af öðrum skordýrum (vængberum), eru það helzt ýmsar
bjöllutegundir (Coleoptera), sem lifa að staðaldri í jarðveg-
inum, og teljast mega eiginleg jarðvegsdýr. Eru þær eink-
um af œtt jötunuxanna (Staphylinidae), en yfirleitt miklu
minni en þeir.
Flestar bjöllur, fjölmargar flugutegundir (Diptera), æð-
vængjur (Hymenoptera) og fiðrildi (Lepidoptera) lifa sem
5
65