Frjáls verslun - 01.07.1998, Blaðsíða 52

ÞEIR LIFÐU AF
HELFÖRINA!
Bandariska viÓskiptatímaritid Fortune ræddi
nýlega viö fimm bandariska auöjöfra sem liföu af
útrýmingarbúðir Nasista. Auralausir héldu þeirtil
Bandarikjanna á vit ævintýra. Fortune telur
viötölin meö þeim merkustu í sögu blaðsins.
ður en bandaríska viðskiptatíma-
ritíð Fortune, sem meðal annars-
þekkt er fyrir að segja velgengnis-
sögur af fólki í viðskiptalífi, ákvað að fjalla
um fimm bandaríska auðjöfra, sem lifðu af
útrýmingarbúðir Nasista í seinni
heimsstyijöldinni, var þeirri spurningu
varpað fram á ritstjórn hvers vegna
viðskiptatímarit eins og Fortune ætti að
vekja upp 50 ára gamlan hrylling, gamlan
draug, og birta frásagnir af helför Gyðinga.
En saga fimm manna, sem héldu
auralausir til Bandaríkjanna fyrir fimmtíu
árum eftír að hafa verið komnir með annan
fótínn inn fyrir dyr gasklefans, þóttí ein-
faldlega of gott efni tíl að því væri ekki
sinnt. Ekki síst í ljósi þess að þeir eru núna
vel þekktir auðkýfingar í Bandaríkjunum.
Sögu þeirra er að finna á granítvegg á
safni tíl minningar um helförina í Was-
hington DC. A þessum vegg má finna nöfn
rúmlega hundrað stofnenda sem gefið
hafa safninu eina milljón Bandaríkjadala
eða meira. Nokkrir þessara einstaklinga
upplifðu hrylling helfararinnar í sinni
skelfilegustu mynd en lifðu hana af.
Vissulega hjálpaði bjartsýni æskunnar
þeim, eins og einn þeirra fimm sem við
segjum frá, orðar það. Allir fimm voru á
unglingsárum eða yngri þegar seinni
heimsstyrjöldin skall á, en þeir voru svipt-
ir æskunni og margra ára námi. Frelsi og
Fred Kort er 74 ára leikfangaframleiðandi.
Þegar hann kom til Bandaríkjanna var
aleiga hans 25 sent.
TEXTI: ÓLÖFRÚN SKÚLADÓTTIR
Fred Kort
Fred Kort er sjötíu og fjögurra ára.
Hárið á honum stendur út f loftið; engu
líkara en það undrist að hafa náð svo
langt. Og segja má að það sé undri líkast
hversu langt maðurinn hefur náð. Sjö
hundruð til átta hundruð og fimmtíu
þúsund Gyðingar voru teknir af lífi í út-
rýmingarbúðunum í Treblinka í Pól-
landi. Talið er að aðeins níu einstakling-
ar hafi komist lífs af úr búðunum. Fred
Kort er einn þeirra. Kort, sem áður hét
Manfred, þurfti að þola erfiða vist í Gyð-
ingahverfum (gettóum), ásamt fjöl-
sjálfsvirðing var frá þeim tekin. Allir misstu
þeir ættíngja og flestír föður eða móður og
jafnvel báða foreldra. Hver og einn þeirra
lifði í stöðugum ótta um að dauðinn væri í
nánd og að næst yrði hann valinn í hópinn
sem færi í gasklefann en ekki í hóp þeirra
sem fengju að lifa lengur. Þeir einstakling-
ar, sem lifðu helförina af, vita hversu oft tíl-
viljun ein réði því hver lifði og hver dó og
hafa spurt sig hvers vegna hann eða hún
lifði þegar tæpar sex milljónir Gyðinga
dóu. Þótt vart sé unnt að finna svar við
þeirri spurningu hafa Gyðingar sína eigin
skýringu. „Einhver varð að lifa af til að
segja heimsbyggðinni söguna."
Þessir fimm einstaklingar fluttust allir
tíl Bandaríkjanna á árunum eftír stríð.
Flestir þeirra voru nánast auralausir og
höfðu litla sem enga enskukunnáttu. Vina-
lausir og án fjölskyldu. Engu að síður náðu
þeir undraverðum árangri og eru ameríski
draumurinn holdi klæddur. Mennirnir
fimm tala allir með virðingu og þökk um
hvað þeim var gert kleift að gera í Banda-
ríkjunum. Milljónir annarra sem ekki
höfðu sára reynslu helfararinnar í fartesk-
inu var einnig kleift að ná árangri en nýttu
sér ekki tækifærin á sama hátt og þessir
menn.
Hverjir eru svo þessir einstaklingar?
Þeir sem safiia fé tíl góðgerðarmála þekkja
þá, því þeir hafa verið rausnarlegir. Líkast
til er aðeins einn þeirra þjóðþekktur í
Bandaríkjunum, Jack Tramiel, frumkvöð-
ull í tölvugeiranum sem enn býr í Silicon
Valley. Hinir eru fulltrúar jafii ólikra iðnað-
argeira og leikfangaffamleiðslu, og lyfja-
iðnaðar. Þeir heita Fred Kort, Nathan
Shapell og Sigi Ziering, sem allir eru ffá
Los Angeles, og William Konar frá
Rochester, New York. S3
skyldu sinni. Faðir hans var pólskur
Gyðingur og því óæskilegur í augum
Nasista. Sautján ára stalst Fred Kort
hvað eftír annað út úr hverfinu þar sem
fjölskyldan bjó í Varsjá til að geta selt
lyftíduft, kanil og annað krydd á götum
útí. Ef náðst hefði tíl hans hefði refsingin
í besta falli verið fangelsisvist, og hugs-
anlega aftaka. Hver er skýring hans á at-
hæfinu? ,Jú, þegar maður er ungur, er
maður ósigrandi að eigin mati,“ segir
hann.
Hann komst þó að öðru þegar honum
52