Morgunblaðið - 26.08.2001, Síða 10

Í
SLENDINGAR hafa ekki
frekar en nágrannaþjóð-
irnar verið á eitt sáttir um
hvaða stefnu skuli taka í
áfengismálum þjóðarinn-
ar. Harðvítugar deilur
hafa sprottið upp á milli
andstæðra fylkinga og
ágerðust þær mjög við upphaf 20.
aldarinnar. Lengi vel höfðu bindind-
ismenn betur og komu því til leiðar
að innflutningur á áfengi var nánast
alveg bannaður á árunum 1915 til
1935. Tvennum sögum fer af því
hvernig gekk að framfylgja áfengis-
banninu og heimildir herma að tals-
vert magn af bruggi og smygli hafi
verið í umferð á „bannárunum“.
„Andbanningar“ eins og andstæð-
ingar bannsins voru kallaðir létu
heldur ekki deigan síga og tókst með
nokkurs konar sáttargerð við bind-
indismenn að fá bannið numið úr
gildi eftir tuttugu ára baráttu.
Krafa bindindismanna vegna
stefnumótunar í áfengismálum þjóð-
arinnar við afnám bannlagana kem-
ur skýrt fram í blaðagrein í dag-
blaðinu Tímanum árið 1934. Fram
kemur að nauðsynlegt verði að hafa
fimm atriði sérstaklega í huga til að
forða þjóðinni frá því að verða áfeng-
isbölinu að bráð. Hið fyrsta er að
kjósendur í hverju héraði taki
ákvörðun um hvort áfengisútsala
verði opnuð eða ekki. Annað að
áfengisveitingar í skipum verði
bannaðar. Þriðja að verðlagi verði
haldið háu. Fjórða að bindindis-
fræðslu verði komið á í skólum og
fimmta að skipulögð verði útbreiðsla
bindindis. Eftir afnám bannsins fólst
stefnumótun stjórnvalda með öðrum
orðum í því að reyna að hamla gegn
neyslu áfengis með því að halda
verðlagi háu og aðgengi takmörk-
uðu. Þeirri stefnu hefur í megin-
dráttum verið fylgt alla tíð síðan.
Ekki er þó laust við að gagnrýnis-
raddir hafi orðið háværari með ár-
unum og er þar skemmst að minnast
Reykjavíkurbréfs Morgunblaðsins
sl. sunnudag. Þar voru færð rök fyrir
því að þótt áfengisstefna væri nauð-
synleg, hefði núverandi stefna misst
marks vegna þess að hún hefði frem-
ur beinst að því að takmarka alla
áfengisneyslu en að ráðast beint að
misnotkun áfengis.
Í Reykjavíkurbréfinu var m.a.
bent á að núverandi stefna græfi
undan virðingu fólks fyrir lögum, þar
sem nánast ógerlegt væri að fram-
fylgja banni við áfengisauglýsingum
og heimabruggi. Hvatt var til þess að
foreldrar sýndu börnum sínum for-
dæmi og kenndu þeim að umgangast
áfengi í félagsskap fjölskyldunnar
fremur en að kynnast því í unglinga-
samkvæmum eða á útihátíðum. Jafn-
framt var hvatt til þess að tillögum
um afnám ríkiseinkasölu og lækkun
verðs yrði hrint í framkvæmd og
stuðlað að því að efla léttvínsáhuga
og bæta vínmenningu. „Við eigum að
höfða til ábyrgðartilfinningar ein-
staklingsins og hvetja fólk til að mis-
nota ekki áfengi, ákveði það á annað
borð að nota það. Við eigum ekki að
reyna að hafa vit fyrir fólki með
haftastefnu og bönnum, sem hafa
fyrir löngu gengið sér til húðar,“
sagði í Reykjavíkurbréfinu.
Af viðbrögðum lesenda og viðmæl-
enda Morgunblaðsins er ljóst að ekki
eru allir á sama máli og virðist aðal-
áhyggjuefnið felast í því að aukið
frjálsræði hafi neikvæðar afleiðingar
í för með sér í tengslum við unglinga-
drykkju.
Foreldrar sýni gott fordæmi
Sr. Björn Jónsson, fyrrverandi
sóknarprestur á Akranesi og fyrr-
verandi forvígsmaður bindindis-
hreyfingarinnar, er ekki sammála
því að ríkjandi stefna í áfengismálum
sé úrelt. Inntur eftir því hverju hún
hafi skilað segir hann að fyrst og
fremst hafi hún komið því til leiðar
að minna sé drukkið hér á landi en
ella. Þetta megi rekja til takmörk-
unar á sölu áfengis. „Ég staðhæfi að
áfengisneysla hefur af þessum sök-
um verið verulega mikið minni þótt
hún hafi alltaf verið of mikil,“ segir
Björn, þótt hann hafi ekki tölulegar
upplýsingar til staðfestingar.
Þrátt fyrir að hann sé fylgjandi
núverandi stefnumótun í áfengismál-
um segir hann það vel geta verið að
hana megi endurmeta á einhvern
hátt. „Nefndir hafa verið skipaðar til
athugunar og mats á þessu. Ég veit
ekki til þess að nokkur maður sem er
virkur í bindindishreyfingunni hafi
verið skipaður í þær nefndir. Mér
finnst alveg hiklaust að sú rödd eigi
að heyrast ekki síður en aðrar radd-
ir.“
Þá segir hann að víðar megi taka í
sama streng og tekur fjölmiðla og
auglýsingar sem dæmi. „Talandi
tákn um þetta er í sambandi við
verslunarmannahelgina þar sem
fjölmiðlar velta sér upp úr og aug-
lýsa og auglýsa Eldborgarhátíðina
og Vestmannaeyjar. Varla var
minnst á bindindismótið í Galtalæk,
sennilega af því að þar „gerðist“ ekki
neitt. Það eina sem ég hef séð er lítil
þakkargrein í lesendabréfi Morgun-
blaðsins. Það virðist vísvitandi verið
að þegja í hel.“
Björn kveðst algjörlega andvígur
auglýsingum á áfengi. „Áfengisauð-
valdið er alltaf að reyna að komast
inn bakdyramegin til þess að ná sínu
fram. Það er að stelast og fela,“ segir
hann. En hvernig á þá að framfylgja
auglýsingabanni? „Það verður ein-
faldlega gert með hörku. Að auglýs-
endur verði dregnir til ábyrgðar.“
Eins og fram hefur komið í fjöl-
miðlum hefur forvarnarstarfi í
áfengismálum ekki síst verið beint
að því hvernig koma megi í veg fyrir
að æska landsins misnoti áfengi. Að-
spurður hvort honum finnist það
vera hlutverk foreldra og forráða-
manna barna að kenna þeim að um-
gangast áfengi segir hann að foreldr-
ar og forráðamenn verði fyrst að líta
í eigin barm. „Ég las í Morgun-
blaðinu nýverið lesendabréf þar sem
sveitamaður nokkur var að segja frá
heimsókn sinni til Reykjavíkur á
menningarnótt og eitt það sem hann
hryllti mest við var að hann sá
dauðadrukkna foreldra ráfa með
barnavagn niður Laugaveginn. Ég
held að boð og bönn séu kannski ekki
það besta. Það sem foreldrar eiga að
gera og geta gert er að fylgjast með
börnunum sínum og vera þeim gott
fordæmi. Ekki neyta áfengis sjálf og
finna að það er hægt að vera glaður
og skemmta sér án áfengis. Ég vil
því koma á framfæri áskorun til
sjálfs mín, foreldra og forráðamanna
ungmenna að standa dyggilegar á
verðinum en gert hefur verið og
reyna að vera æskunni það fordæmi
sem við óskum eftir að hún fylgi. Ég
tek heils hugar undir orð doktors
Tómasar Helgasonar í Morgun-
blaðinu þar sem segir: „Vímuvarna-
stefna sem ekki leggur aðaláherslu á
að draga úr eða koma í veg fyrir
notkun algengasta vímuefnisins,
áfengis, er dæmd til að mistakast.“
Snýst um að græða peninga
Þorgerður Ragnarsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Áfengis- og vímuefn-
aráðs, fagnaði umræðunni og tók
fram að ýmislegt ágætt kæmi fram í
Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins.
„Annað ber vott um að höfundurinn
hafi litla þekkingu á forvörnum og
hugsi dæmið hreinlega ekki til
enda,“ sagði hún og nefndi dæmi.
„Að spyrja Miguel Torres,
fremsta vínframleiðanda Spánar, um
hvernig hann myndi standa að for-
vörnum er svona álíka gáfulegt eins
og að spyrja norska álframleiðendur
sem vilja koma upp álveri á Íslandi
hvernig eigi að standa að umhverf-
ismálum hér á landi.“
Þorgerður viðurkennir að tímarn-
ir séu að breytast. „Lögin frá 1935
hafa breyst og munu halda áfram að
breytast. Stóra spurningin snýst
náttúrulega um hvað eigi að halda í
og hvað eigi að heyra sögunni til.
Áfengis- og vímuefnaráð er að hefja
heildstæðar umræður um áfengis-
stefnuna, þ.e. áfengiskaupaaldurinn,
auglýsingar, verðlag og aðgengi.
Hingað til hefur ráðið aðeins mótað
sér jákvæða afstöðu gagnvart því að
munurinn á verðlagningu á léttvíni
og bjór og sterku áfengi verði meiri.“
Þorgerður segist hafa áhyggur af
því að tjón geti hlotist af því að færa
léttvín og bjór í matvöruverslanir.
„Með því móti væri áfengið komið út
um allt. Gleymum því ekki að þjóðir
eins og Þjóðverjar og Danir hafa
verið að reyna að fara í hina áttina og
draga í land. Búðirnar eru heldur
ekki í stakk búnar til að taka við
áfengissölu. Aldur afgreiðslufólksins
er nærtækt dæmi. Sextán ára ung-
lingur neitar ekki jafnaldra sínum
um afgreiðslu. Ekki er heldur víst að
litlar búðir verði fjárhagslega færar
um að fara út í áfengissölu. Stóru ris-
arnir tveir á matvörumarkaðinum
gætu átt eftir að einoka markaðinn
með því að bjóða upp á sínar eigin
innfluttu áfengistegundir á lágu
verði. Þegar öllu er á botninn hvolft
snýst þetta voðalega lítið um fagrar
hugsjónir eins og mannréttindi held-
ur um að græða peninga.“
Þorgerður segir alveg ljóst að ef
léttvín og bjór verði selt í matvöru-
verslunum aukist áfengisneysla.
„Sumir hafa haldið því fram að meiri
neysla eigi eftir að felast í „menning-
arlegri“ drykkju, fólk fái sér oftar
léttvín með matnum o.s.frv. En er-
lendar rannsóknar benda til annars.
Harðar deilur skjóta reglulega upp kollinum um stefnumótun í áfengismálum á Íslandi. Anna G. Ólafsdóttir og Hrönn Indriðadóttir
leituðu svara við því hvort ríkjandi viðhorf hins opinbera væru gengin sér til húðar og önnur og frjálslyndari þyrftu að taka við. Aðal-
áhyggjuefni manna er að aukið frjálsræði hafi neikvæðar afleiðingar í för með sér í tengslum við unglingadrykkju.
Morgunblaðið/Billi
Áfengisstefnan
Úrelt afturhald eða bjargvættur þjóðar?
10 SUNNUDAGUR 26. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ