Morgunblaðið - 26.08.2001, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. ÁGÚST 2001 25
sem á næstu áratugum gerbreyttu
lífskjörum þeirra og gerðu land-
svæðið sem þeir höfðu til umráða að
paradís fjármálajöfra og ferða-
manna. Til marks um það má meðal
annars hafa að fyrir fjórum áratug-
um vildu 90% grískumælandi eyjar-
skeggja sameiningu við Grikkland,
en nú eru í hæsta lagi 10% þeirra
hlynntir sameiningu, enda lífskjörin
snöggtum betri en almennt gerist í
Grikklandi.
Köflótt saga
Kýpur liggur á mörkum þriggja
heimsálfa og á sér óralanga og ákaf-
lega köflótta sögu. Einhverjar elstu
mannvistarleifar Evrópu fundust ár-
ið 1934 miðjavega milli hafnarborg-
anna Larnaka og Límassól á stað
sem nefnist Khírókítía. Ofarlega í
hlíð milli tveggja hæða fundust leifar
60 lítilla hringlaga húsa frá nýstein-
öld (6800 f. Kr.) með bekkjum með-
fram veggjum, sem greinilega voru
bæði sæti og svefnpláss, og mjóum
rifum til að veita inn birtu. Stærsta
húsið, 6 metrar í þvermál, var senni-
lega aðsetur höfðingjans. Einungis
lítill hluti svæðisins hefur verið graf-
inn upp, en talið er að um 2000
manns hafi búið þar og verður að
teljast merkilegt á þeim tíma.
Hér er ekki rúm til að rekja nema í
mjög grófum dráttum 9000 ára sögu
Kýpur, en hún hefur óneitanlega
verið viðburðarík og með köflum
róstusöm. Steinaldirnar og brons-
aldirnar (6800 til 1400 f. Kr.) hafa
skilið eftir sig margvíslegar minjar.
Síðbronsöld (1600-1400) var há-
menningarskeið með fyrstu rittákn-
um (80 talsins), baðkerum, skolp-
ræsum og nýjum stíl í leirkeragerð.
Þá voru 3 voldug borgríki komin til
sögunnar og mynduðu með sér ríkja-
samband. Um 1400 gerðu Mýkenar
innrás og fluttu með sér leirkerahjól-
ið og nýja skreytilist (skepnur, sjáv-
ardýr). Þá kom Afródíta líka til sög-
unnar og hafði með í för bæklaðan
eiginmanninn, smíðaguðinn Hefest-
os, enda var málmvinnsla tekin að
þróast. Kopar var ríkulegur á eynni
og varð helsta auðlind eyjarskeggja.
Nafnið á eynni mun vera dregið af
kopar. Kringum 1200 voru 7 voldug
borgríki á eynni og sendu meðal ann-
ars herafla til Tróju, en 150 árum
síðar lagði jarðskjálfti mörg borg-
ríkjanna í rúst. Aldirnar fjórar eftir
1200 voru hinar „myrku aldir“ í sögu
grískrar menningar, en uppúr 800
hófust nánari samskipti Kýpur við
grísku borgríkin, einkum eyna Ev-
böu. Á áttundu öld réðu Assýríu-
menn um skeið yfir eynni, en Egypt-
ar og Persar á sjöttu öld. Uppreisn
jónísku borgríkjanna gegn Persum
kringum 500 varð Kýpurbúum dýr-
keypt. Þá voru tíu sjálfstæð borgríki
á eynni og öll nema Kítíon jöfnuð við
jörð. Eftir árið 498 f. Kr. var Kýpur
ekki sjálfstæð fyrren á síðustu öld
(1960).
Eftir daga Alexanders mikla varð
Kýpur hérað í konungdæmi Ptóle-
meosar í Alexandríu, en féll í hendur
Rómverja árið 58 f. Kr. Á rómverska
skeiðinu komu kristniboðarnir Páll
postuli, Barnabas og Jóhannes til
Kýpur einsog frá segir í Postulasög-
unni. Barnabas er sagður hafa verið
fyrsti biskup á Kýpur. Kristni var
lögtekin árið 323, en á árunum 332
og 335 urðu gífurlegir jarðskjálftar
og lögðu nálega allar borgir á eynni í
rúst. Á næstu öldum laut Kýpur
Miklagarðskeisara, en frá sjöundu
frammá tíundu öld urðu eyjar-
skeggjar fyrir ítrekuðum árásum
Araba með þeim afleiðingum að þeir
fluttu borgir sínar inní land. Níke-
fóros Fókas Miklagarðskeisari
hrakti Araba endanlega á brott árið
963 og innleiddi 200 ára friðartíma-
bil. Á því skeiði voru stofnaðar borg-
irnar Kýrenía, Famagústa, Níkósía
og Límassól og reistir þar miklir
kastalar og varnarvirki.
Síðan komu krossfarar til sögunn-
ar og áttu eftir að gera mikinn usla.
Árið 1191 vann Ríkarður ljónshjarta
eyna og seldi hana Musterisriddur-
um, en þeir skiluðu henni aftur og
Ríkarður seldi hana krossfaranum
Guy de Lusignan. Hann varð ætt-
faðir konungsættar sem ríkti yfir
Kýpur og Jerúsalem, þartil krossfar-
ar misstu allt sitt í Landinu helga ár-
ið 1291. Á þessu hundrað ára skeiði
var Famagústa ein auðugasta borg í
heimi og mátti rekja til þess að páfi
hafði lagt blátt bann við beinum við-
skiptum kristinna manna við „heið-
ingja“. Ætt Lusignans var við völd í
300 ár framtil 1489, þegar Feneying-
ar tóku við stjórninni og ríktu til
1571. Þá unnu Tyrkir eyna eftir gíf-
urlegt blóðbað. Á valdatíma Feney-
inga kom Óþelló stuttlega við sögu.
Hið fræga leikrit Shakespeares ger-
ist að meginhluta á Kýpur. Á valda-
skeiði Tyrkja var efnt til nokkurra
blóðugra uppreisna. Þegar Grikkir
hófu frelsisstríðið á meginlandinu
1821, lét tyrkneski landstjórinn á
Kýpur drepa Kýpríanos erkibiskup
og þrjá biskupa ásamt helstu fyrir-
mönnum Grikkja á eynni. Valdatíma
Tyrkja lauk árið 1878 þegar Bretar
náðu eynni á sitt vald með samning-
um við Tyrki. Bretar ríktu framtil
1960.
Kjörland ferðamanna
Þetta snubbótta yfirlit gefur fá-
tæklega hugmynd um aldalangar
hörmungar ótalinna kynslóða sem
voru þannig í sveit settar, að heim-
kynni þeirra var stöðugt bitbein að-
vífandi ofbeldismanna. Grískumæl-
andi Kýpurbúar samtímans bera
þess samt ekki merki að þeir séu af-
komendur þessara langhrjáðu kyn-
slóða. Öðru nær. Þeir eru lífsglaðir,
gamansamir, vingjarnlegir, gest-
risnir og hafa sérstakt lag á að um-
gangast aðkomumenn þannig að
þeim finnst þeir vera í samneyti við
gamla vini eða jafnvel ættingja sem
þeir hafa lengi verið fjarvistum við.
Þó ferðamannaþjónusta sé orðin um-
talsverð tekjulind, hefur eyjar-
skeggjum auðnast að halda henni
innan þeirra marka, að öll fyrir-
greiðsla er afslöppuð og persónuleg,
laus við þá hvimleiðu peningahyggju
sem alltof víða setur soramark á túr-
ismann.
Sjálf hefur Kýpur uppá undra-
margt að bjóða. Að frátöldum
margskonar skemmtigörðum fyrir
yngstu kynslóðina eru fjallaferðir
meðal þess sem vinsælast telst, enda
er náttúrufegurð bæði stórbrotin og
fjölbreytileg. Sögulegar minjar frá
ólíkustu tímaskeiðum liggja einsog
hráviði um gervalla eyna. Söfn eru
mörg og einkar fróðleg, ekki síst
Kýpursafnið í Níkósíu og helgi-
myndasafnið í Menningarmiðstöð
Makaríosar, stórfenglegar freskó-
og mósaíkmyndir í kirkjum víðsveg-
ar um eyna, forn leikhús og önnur
mannvirki frá löngu liðnum tímum,
kastalar og varnarvirki (til dæmis
sérkennilegur borgarmúrinn í Níkó-
síu), að ógleymdum „Kletti Afródítu“
(hana nefndu Rómverjar Venus) í
námunda við Pafos. Þar er ástar-
gyðjan (sem reyndar varð móður-
gyðja á Kýpur) sögð hafa risið úr
sjávarlöðrinu, enda merkir nafn
hennar „gjöf löðursins“ (afros=löð-
ur).
Ekki er ástæða til að láta ógetið
„grænu línunnar“ í Níkósíu, sem
skilur gríska borgarhlutann frá þeim
tyrkneska og minnir á ekkert fremur
en múrinn sáluga í Berlín. Þegar
horft er yfir þennan manngerða
tálma, sem skiptir eynni í tvennt,
verður manni dagljós munurinn á
sóttheitri framkvæmdagleði Grikkj-
anna og tómlátu athafnaleysi
Tyrkjanna sem virðast haldnir ein-
hverju annarlegu sleni eða magn-
leysi. Níkósía Grikkjanna er borg
sem iðar af gneistandi og litríku lífi.
Sama má reyndar segja um hafnar-
borgirnar tvær, Larnaka og Límas-
sól, en Famagústa, sem liggur norð-
anvið „grænu línuna“ og var
áðurfyrr helsta hafnarborg eyjar-
skeggja, virðist um sinn hafa fallið í
svefndá.
Onasagoras, helsta verslunargata Níkósíu.
ferðalanga
Á grænu línunni, sem liggur milli tyrkneska og gríska hluta Kýpur eru víða varð-
stöðvar. Hér láta varðmenn tímann líða í götuvígi í Nikósíu.
Frá Ayia Napa þar sem strendurnar eru einna bestar á gríska hluta Kýpur.