Morgunblaðið - 06.10.2001, Side 28

LISTIR
28 LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ eru rúm tólf ár frá því Benóný
Ægisson vann fyrstu verðlaun fyrir
barnaleikritið Töfrasprotann í leik-
ritasamkeppni, sem haldin var af
Leikfélagi Reykjavíkur, og fékk
fyrsta verk sitt sett upp í atvinnuleik-
húsi. Hið ljúfa líf, leikrit með söngv-
um, vann einnig til verðlauna og var
sýnt á stóra sviði Borgarleikhússins.
Hann hefur samið fjölmörg önnur
verk sem hafa verið sýnd í höfunda-
smiðjum, áhugaleikfélögum eða í út-
varpi og sjónvarpi.
Vatn lífsins á það sammerkt með
hinum tveimur fyrrnefndu verkum að
vera verðlaunaleikrit, það hlaut önnur
verðlaun ásamt Undir bláhimni eftir
Þórarin Eyfjörð í leikritasamkeppni
sem Þjóðleikhúsið efndi til vegna
hálfrar aldar afmælis stofnunarinnar.
Aðalpersóna leiksins, ungur oflát-
ungur, kemur heim frá útlöndum og
vill standa fyrir framförum til að bæta
hag lands og þjóðar og byggir höf-
undur þar að nokkru á sögulegum
heimildum. Þessi ungi maður er mjög
brothættur persónuleiki og geðbrigði
hans og brennivínsþorsti eru athygl-
isverðasti þáttur verksins. Það er t.d.
aldrei víst að hann sé í stakk búinn að
koma draumum sínum í framkvæmd
ef svo ólíklega vildi til að hann fengi til
þess fullan stuðning þeirra sem ráða.
Auk þess bjóðast tvær aðrar túlkun-
arleiðir: að áætlanir hans hafi orðið að
engu vegna skilningsleysis ráða-
manna eða að skapgerðarbrestir aðal-
persónunnar hafi valdið því að jafnt
almenningur sem valdamenn misstu
trúna á hann og því sem hann vildi fá
áorkað. Það er eins og höfundur vilji
koma öllu þessu á framfæri og taki
ekki afstöðu til þess hver skilningur-
inn sé réttastur. Þetta áhugaverða
viðfangsefni en þannig ekki til lykta
leitt.
Það verður ekki umflúið að velt sé
fyrir sér áhrifavöldum höfundar í
verki þar sem svo margt kemur kunn-
uglega fyrir sjónir. Sum atriðanna
eiga margt skylt með þáttum úr sí-
gildum bókmenntum þjóðarinnar eða
þjóðsagnaminnum. T.d. sækir atriðið
á hinu fljúgandi teppi óneitanlega ým-
islegt í Galdra-Loft Jóhanns Sigur-
jónssonar; lýsingin á framtíðarborg-
inni minnir á framtíðarsýn Arnalds í
Sölku Völku Halldórs Laxness; nið-
ursetningurinn á sér ótal systur í
þjóðsögum og mæðginin á Brú og
jafnt heldra fólkið í kaupstaðnum sem
vatnsberarnir eru alþekktar klisjur
úr bókmenntum frá lokum nítjándu
aldar og upphafi þeirrar tuttugustu.
Búningarnir ýta enn undir þessa
mynd af persónunum, þeir gefa ýkta
mynd af muninum á fyrirfólki og al-
þýðu, heldri borgarar klæðast ljósum
blúndum og híalíni en almenningur
dökkum vaðmálsfötum.
Verkið einkennist af því að fljótt er
farið yfir sögu og hvergi staldrað við
til að gefa áhorfendum tækifæri til að
velta efninu fyrir sér til hlítar eða til
að kynnast persónunum betur. Í stað
þess er brugðið upp hálfköruðum
svipmyndum af þeim sem leikurunum
ferst mjög misjafnlega úr hendi að
gæða lífi.
Það er óhjákvæmilegt að velta því
fyrir sér hverjar fyrirmyndir verksins
eru hvað formið snertir. Helst minnir
það á hinar ýmsu leikgerðir íslenskra
skáldsagna sem hafa tröllriðið leik-
húslífi hér á landi undanfarna áratugi.
Þar er gjarnan reynt að koma miklu
að á sem stystum tíma, fjöldamörgum
persónum og ótal atriðum troðið inn í
þröngan ramma sviðsverksins og
þ.a.l. farið fljótt yfir sögu, sérstaklega
ef engu má sleppa. Útkoman hér er
brotakennd saga þar sem athyglinni
er dreift of víða og persónusköpunin
verður of yfirborðskennd fyrir vikið.
Aftur á móti er margt fagmannlega
gert, leikstjórinn býður upp á margar
sniðugar leiklausnir, sem oft á tíðum
glepja hugann frá því sem höfundur
vill koma til skila. Í verki sem snýst
um persónu sem glatar öllu vegna
skapgerðargalla, þ.e. dæmigerðri að-
alpersónu í harmleik, ákveður leik-
stjórinn að gera sem mest úr spaugi-
legum þáttum verksins. Það tekst
iðulega en dregur úr áhrifamætti þess
og boðskapurinn fer fyrir ofan garð
og neðan.
Stefán Karl Stefánsson er hér í að-
alhlutverki, ungur leikari sem hefur
orðið landskunnur fyrir hæfileika sína
í gamanleik á örfáum árum. Honum
tekst sniðuglega að gera Illuga að
hlægilegu stertimenni en nær ekki að
túlka sálarkvalir hans þegar syrtir í
álinn. Atli Rafn Sigurðarson er tví-
stígandi í hlutverki Sigurðar bróður
hans, veit ekki hvort hann á að gera
hann að búralegri skrípapersónu eða
leita á dýpri mið og gerir hvorugt. Í
samanburði við þá eru Nanna Kristín
Magnúsdóttir og Jón Páll Eyjólfsson
alltaf trúverðug sem Ásta og Ingólf-
ur, vinir Illuga sem einir standa með
honum þegar fer að harðna á dalnum,
Nanna Kristín nær ótrúlegri innlifun í
túlkun sinni á hinum langkvalda nið-
ursetningi. Börnin sem léku bræð-
urna og Ástu ung fóru mjög laglega
með sín hlutverk.
Í smærri hlutverkum komust ýms-
ir leikarar á flug og brugðu upp
skemmtilegum svipmyndum af liðinni
tíð. Má þar helst nefna Margréti Guð-
mundsdóttur sem Gunnu vinnukonu,
Eddu Arnljótsdóttur, Þröst Leó
Gunnarsson og Gunnar Eyjólfsson
sem vatnsberana. Heldri persónurn-
ar voru mun stífari frá höfundarins
hendi og grínið fyrirsjáanlegra. Þann-
ig er vart hægt að segja annað en að
Tinna Gunnlaugsdóttir, Valdimar
Örn Flygenring, Marta Nordal, Jó-
hann Sigurðarson, Hjalti Rögnvalds-
son, Randver Þorláksson, Kjartan
Guðjónsson og Guðmundur Ingi Þor-
valdsson hafi leitað á fornar slóðir við
persónusköpunina. Sama má segja
um Önnu Kristínu Arngrímsdóttur í
einsleitu hlutverki móður Illuga. Val-
ur Freyr Einarsson átti góðan sprett
sem skapheitur tómthúsmaður og
Þórunn Lárusdóttir sýndi nýja hlið á
sér sem hin forsmáða læknisdóttir.
Það er eitt að sækja umfjöllunar-
efni sitt til loka nítjándu aldar; það er
annað að efnistökin séu frá sama
tíma. Hér vantar allan frumleika,
jafnt frá hendi höfundar sem leik-
stjóra. Hér er allt eins hefðbundið og
verða má – nema leikmyndin sem er
framúrstefnulegur leikur að formum
og litum. Ef leikritið hefði verið frum-
sýnt fyrir hundrað árum hefði það
þótt tíðindum sæta.
Eina erindið sem það á við nútíma-
áhorfendur er kannski að minna á hve
smekkurinn hefur lítið breyst frá því
að kvartað var yfir dönsku söngva-
smælki á verkefnaskrá leikhúsanna í
bænum í byrjun síðustu aldar. Sem
fyrsta leikrit sem frumsýnt er á stóra
sviði Þjóðleikhússins á fyrsta leikári
nýs árþúsunds vekur það furðu.
Leitað til
liðinna tíma
Morgunblaðið/Jim Smart
Stefán Karl Stefánsson og Nanna Kristín Magnúsdóttir í hlutverkum
sínum sem bóndasonurinn og niðursetningurinn á Brú.
LEIKLIST
Þ j ó ð l e i k h ú s i ð
Höfundur: Benóný Ægisson. Leik-
stjóri: Þórhallur Sigurðsson. Tón-
list: Vilhjálmur Guðjónsson. Lýs-
ing: Páll Ragnarsson. Búningar:
Filippía I. Elísdóttir. Leikmynd:
Þórunn Sigríður Þorgrímsdóttir.
Leikarar: Anna Kristín Arngríms-
dóttir, Atli Rafn Sigurðarson, Ás-
lákur Ingvarsson, Edda Arnljóts-
dóttir, Gunnar Eyjólfsson,
Guðmundur Ingi Þorvaldsson,
Hjalti Rögnvaldsson, Jóhann Sig-
urðarson, Jón Páll Eyjólfsson,
Kjartan Guðjónsson, Margrét Guð-
mundsdóttir, Marta Nordal, Nanna
Kristín Magnúsdóttir, Randver
Þorláksson, Sigurbjartur Sturla
Atlason, Snæfríður Ingvarsdóttir,
Stefán Karl Stefánsson, Tinna
Gunnlaugsdóttir, Valdimar Örn
Flygenring, Valur Freyr Ein-
arsson, Þórunn Lárusdóttir og
Þröstur Leó Gunnarsson. Föstu-
dagur 5. október.
VATN LÍFSINS
Sveinn Haraldsson
Fiðlukonsertinn og Fjórða sinfónía
Tsjaíkovskíjs voru samin þegar tón-
skáldið átti í miklum persónulegum
erfiðleikum í lífi sínu. Hann var langt
kominn með sinfóníuna, árið 1877,
þegar hann fékk bréf frá ungri stúlku,
Antonínu Miljúkóvu sem játaði hon-
um ást sína og hótaði sjálfsvígi ef
hann kæmi ekki til fundar við hana.
Tsjaíkovskíj lét til leiðast að heim-
sækja hana, en tjáði henni að af sam-
bandi þeirra gæti ekki orðið. Um
sama leyti var hann að leita sér að
efnivið í óperu, og viku fyrir fund
þeirra rakst hann á sögu Púshkins um
Évgníj Onegin. Hann hrasaði um frá-
sögnina af Tatjönu sem sat í angist
sinni og skrifaði eldheitt ástarbréf til
mannsins sem hún unni; og svo virðist
sem sagan hafi minnt hann um of á
ástarbréf Antonínu til hans sjálfs. Í
það minnsta sá hann sig um hönd,
giftist henni, og hóf að semja óperuna
um Évgeníj. Hjónabandið var þó al-
gjörlega misheppnað og lauk
skömmu seinna þegar Tsjaíkovskíj
reyndi sjáfur að farga sér. Hann var í
taugaáfalli og læknir réð honum að
skilja strax við konuna og koma sér á
heilsuhæli. Tsjaíkovskíj var sendur til
Sviss og ári seinna lauk hann bæði
sinfóníunni og óperunni. Hann til-
einkaði sinfóníuna Nadezhdu von
Meck, sem studdi hann bæði fjár-
hagslega og andlega, og sagði henni í
sendibréfi, að sinfónían segði sögu ör-
laganna og að upphafsstef fyrsta þátt-
arins væri tákn þeirra. Óneitanlega er
hornakallið við upphaf fyrsta þáttar-
ins magnað, og leikur blásaranna í
Sinfóníuhljómsveit Íslands var síst til
að draga úr ógn örlaganna. Hnitmið-
að og nákvæmt var tónninn gefinn
fyrir það sem á eftir kom. Tsjaíkovs-
kíj hleður fyrsta þáttinn ýmsum öðr-
um örlagaminnum. Hnígandi tónstig-
ar, skarpar synkópur eins og til þess
gerðar að villa um fyrir hlustandan-
um og brengla taktskyn hans. Þetta
er eins og að segja, að ekki sé allt sem
sýnist. Tsjaíkovskíj lætur tréblásur-
unum eftir að brjótast í gegnum
þungan nið strengjanna með veik-
burða dansstefjum, sem hljóma eins
og úr fjarska og ná aldrei í gegn.
Þetta er stórbrotin tónlist, og hljóm-
sveitarstjórinn Myron Romanul gaf
ekkert eftir; hann byggði upp mikið
drama og spennu í fyrsta þættinum
og hljómsveitin lék stórkostlega vel.
Auk horna og trompeta voru Einar
Jóhannesson og Rúnar Vilbergsson
sérstaklega góðir á klarinettu og fa-
gott. Óbóstef í upphafi annars þáttar
var yndislega leikið af Daða Kolbeins-
syni, sem náði úr því allri heimsins
angurværð og sellóin tóku undir ein-
raddað. Einradda strengir í unaðs-
fögrum laglínum, – þar slær enginn
Tsjaíkovskíj við. Enn var tréð í stóru
hlutverki og Rúnar Vilbergsson tók
við aðalstefinu og lék það frábærlega
fallega. Pizzicato er einkenni þriðja
þáttarins; – plokkaðir strengir, og það
var merkilegt hvað hljómsveitarstjór-
anum tókst að draga fram miklar
andstæður og núansa í dýnamík, því
fiðlan er miklu lágstemmdari plokkuð
en strokin. Fjórði kaflinn er byggður
á rússneska þjóðlaginu um Björkina;
„Þerrðu tár þín barn, sagði björkin“,
er upphafslína lagsins í íslenskri þýð-
ingu og með sanni eru það viðeigandi
orð þegar tónlistin rís úr depurð fyrri
þáttanna í glæsilegan lokakafla, þar
sem allt er gefið í botn. Það var unun
að fylgjast með hljómsveitarstjóran-
um; hann var nákvæmur, músíkalsk-
ur, byggði tónlistina vel upp og náði
glæsilega fram drifi og krafti loka-
kaflans. Hann laðaði fram úr hljóm-
sveitinni allt það besta sem hún á til,
og unun var á að hlýða.
Fiðlukonsertinn er eitt þekktasta
verk Tsjaíkovskíjs og einn mest spil-
aði fiðlukonsert allra tíma, saminn í
Sviss eins og fjórða sinfónían. Hljóð-
færaleikarinn sem tónskáldið vildi að
frumflytti verkið leit á það og af-
greiddi það sem óspilandi. En óspil-
andi er það ekki. Akiko Suwanai ein-
leikari Sinfóníunnar sýndi það svo um
munaði. Glæsilegur leikur hennar
gerði þetta fallega verk enn nýtt og
hljómsveitin lék afburða vel með
henni. Inngangur hljómsveitarinnar
að kadensu fyrsta þáttar var sérstak-
lega hrífandi og hljómaröðin hjá tré-
blásurunum í upphafi annars þáttar
var jafn fallega leikin. Stjarnan var þó
Akiko Suwanai sem lék með miklum
og fallegum tón og snillingsfimi; þó
með næmi og tilfinningu fyrir dýpt-
inni í tónlist Tsjaíkovskíjs. Lokaþátt-
urinn var sérdeilis glæsilegur í flutn-
ingi hennar og hljómsveitarinnar, allt
hnífjafnt en þó létt og leikandi í súrr-
andi hraða og fjöri. Hæstu einkunn
fær þó hljómsveitarstjórinn, Myron
Romanul sem var afburða góður og
setti sinn svip á bæði verk kvöldsins
með músíkalskri túlkun og fag-
mennsku af bestu gerð.
Tilfinningaþrung-
inn Tsjaíkovskíj
TÓNLIST
H á s k ó l a b í ó
Sinfóníuhljómsveit Íslands lék
Fiðlukonsert í D-dúr op.35 og Sin-
fóníu nr. 4 í f-moll op. 36 eftir Pjotr
Tsjaíkovskíj. Einleikari var Akiko
Suwanai, en stjórnandi var Myron
Romanul. Föstudag kl. 19.30.
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Bergþóra Jónsdótt ir
ERFÐAFRÆÐI er ekki síður
orðin fyrirferðarmikil innan mynd-
listarinnar en innan siðfræðinnar.
Möguleikarnir sem eru í sjónmáli
innan greinarinnar kitla óhjákvæmi-
lega ímyndunarafl listamanna um
leið og þeir valda þeim ákveðnum
áhyggjum. Spurt er hvert erfðafræð-
in muni leiða mannkynið; hvort hún
muni breyta okkur; ef til vill stökk-
breyta; eða umbreyta svo lífi okkar
og öðru lífi á jörðinni að það verði
óþekkjanlegt frá núverandi mynd?
Að vísu má segja það listamönnum
til hróss að gagnvart vísindum eru
þeir sjaldnast bangnir. Þeir geta
verið svartsýnir í garð erfðafræðinn-
ar og talið hana fara offari gagnvart
náttúrulegu ferli lífsins, en oftast
mæta þeir henni með vænum
skammti af léttlyndi og gamansemi.
Það gerir Olga Bergmann í hlutverki
doktors B.; erfðafræðings sem lætur
sér fátt fyrir brjósti brenna.
Með óvenjulegri breidd í efnisvali
og efnistökum birtir doktor B. pruf-
ur sínar, teikningar og tilbúin skóla-
spjöld, sem hún hefur breytt með
klippitækni og aukið við með ýmsum
útúrdúrum, svo sem smádýrum úr
plasti. Teikningarnar eru sérkapí-
tuli, því þær gefa betur til kynna en
önnur verk þankaganginn að baki
þeim stökkbreytingum sem fram
fara í list Olgu. Að ósekju mættu
teikningarnar vera fleiri, og vissu-
lega mætti listamaðurinn gefa sér
lausari tauminn í útfærslu þeirra því
hún hefur alla burði til þess.
Parísarhjól með ýmsum afstyrm-
um úr dýraríkinu, sem snýst þegar
gengið er framhjá verkinu, undur-
fögur tilraunaglös sem geisla í birt-
unni inn um gluggann og skondið
myndband af stökkbreyttum teikni-
og brúðufígúrum gera sýningu Olgu
að stórskemmtilegu smátívolí með
öllum því gamni og glettum sem slík
rannsóknarstofa útheimtir.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Frá sýningu Olgu , „Prufur doktors B.“, í galleri@hlemmur.is.
Doktor B. snýr aftur
MYNDLIST
g a l l e r i @ h l e m m u r . i s ,
Þ v e r h o l t i 5
Til 7. október. Opið fimmtudaga til
sunnudaga frá kl. 14-18.
BLÖNDUÐ TÆKNI
OLGA BERGMANN
Halldór Björn Runólfsson