Morgunblaðið - 06.10.2001, Síða 44

MINNINGAR
44 LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Unnur Jónsdóttirfæddist á Egils-
stöðum 17. ágúst
1907. Hún lést á
Droplaugarstöðum
29. september síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar voru hjónin
Jón Bergsson, bóndi
og kaupfélagsstjóri á
Egilsstöðum, f. 21.5.
1855, d. 9.7. 1924, og
Margrét Pétursdóttir
húsfreyja, f. 28.3.
1865, d. 16.7. 1944.
Systkini Unnar voru:
1) Sigríður, f. 24.5.
1888, d. 9.9. 1888. 2) Þorsteinn,
kaupfélagsstjóri á Reyðarfirði, f.
20.7. 1889, d. 13.10. 1976. 3) Sig-
ríður, símstöðvarstjóri á Egils-
stöðum, f. 26.5. 1891, d. 9.6. 1971.
4) Sveinn, bóndi á Egilsstöðum, f.
8.1. 1893, d. 26.7. 1981. 5) Egill,
læknir á Seyðisfirði, f. 17.7. 1894,
d. 9.12. 1983. 6) Ólöf, deildarstjóri
í verslun KHB á Egilsstöðum, f.
23.6. 1896, d. 22.11. 1985. 7) Berg-
ur, bóndi á Ketilsstöðum, f. 6.4.
1899, d. 18.1. 1970. 8) Pétur, bóndi
á Egilsstöðum, f. 23.10. 1904, d.
1.8. 1991.
Unnur varð gagnfræðingur frá
Gagnfræðaskólanum á Akureyri
1926 og sigldi síðan til Kaup-
mannahafnar til náms í íþrótta-
fræðum við Paul-Petersen Inst-
itut. Lauk hún þaðan
kennaraprófi í leik-
fimi, sundi, almenn-
um íþróttum og
dansi. Komin heim
starfaði Unnur sem
leikfimikennari við
Austurbæjarskólann
1930–77 og kenndi
auk þess í Kennara-
skólanum 1929–32, í
Kvennaskólanum
1929–30 og hjá KR
1929–34. Auk þess
var hún danskennari
í Reykjavík 1929–32.
Hún kenndi sund á
vornámskeiðum í Sundlaugunum
á vegum bæjarins 1929–44 og í
sundlaug Austurbæjarskóla
1950–58. Unnur sótti námskeið
hjá Nordisk Forbund for Kvinde-
gymnastik í Danmörku 1930, í
Finnlandi 1932 og aftur í Dan-
mörku 1934. Námsdvöl í Stokk-
hólmi 1947–48. Nám í Kaup-
mannahöfn 1965 og 1966
(kynning á kennsluaðferðum).
Unnur var einn af stofnendum
Íþróttafélags kvenna og formaður
þess frá stofnun 1934 til 1947,
kennari þess 1934–39. Þá var
Unnur heiðursfélagi Íþróttafélags
kvenna.
Útför Unnar fer fram frá Egils-
staðakirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 14.
Langur lífsvegur er á enda geng-
inn. Unnur Jónsdóttir, afasystir
mín, er látin. Hún var yngst níu
barna Margrétar Pétursdóttur og
Jóns Bergssonar, bónda á Egilsstöð-
um á Héraði. Eftir að Unnur lauk
gagnfræðaprófi á Akureyri hélt hún
til Kaupmannahafnar þar sem hún
lærði til íþróttakennara við Poul
Pedersen Institut á árunum 1927–
1929. Hún starfaði sem íþróttakenn-
ari í Reykjavík frá 1929 til starfs-
loka. Henni verður ekki lýst öðruvísi
en sem atorkukonu. Hún átti stóran
þátt í stofnun Íþróttafélags kvenna
árið 1935 og var potturinn og pann-
an í byggingu skíðaskála félagsins í
Skálafelli sem enn stendur neðan við
veginn sem liggur í átt að skíða-
svæði KR.
Unnur sást varla fara út úr húsi
án þess að vera annaðhvort með
skíði eða hnakk með sér enda hélt
hún alltaf hesta hér í Reykjavík.
Hún vílaði ekkert fyrir sér. Lagði
sjálf parket á íbúð sem hún eignaðist
við Háaleitisbraut, smíðaði bóka-
skáp, bólstraði húsgögn og ryðvarði
m.a.s. Citroën-braggann sinn sjálf.
Þegar foreldrar mínir fluttu í sína
fyrstu íbúð kom Unnur til að hjálpa
og lakkaði gluggakistur og karma.
Hún ferðaðist mikið bæði heima og
erlendis, var mikill náttúruunnandi
og gekk m.a. yfir landið þvert frá
Akureyri til Reykjavíkur með tveim-
ur samferðakonum. Eftir að hún
kom heim frá námi kenndi hún dans
og var fyrst til að nota tónlist við
leikfimikennslu að mér er sagt. Til
er ljósmynd af henni þar sem hún
situr mitt í hópi ungra kvenna sem
hún kenndi „lancier“ sem var einn
þeirra dansa sem hún kenndi mest á
þessum árum. Það átti sjálfsagt bet-
ur við hana en að reyna að halda aga
í stórum barnaskólabekkjum. Þegar
hún fór austur á Egilsstaði á sumrin
kenndi hún ungum frændsystkinum
sínum dansa og mannasiði. Hún æfði
þau í kurteisi með því að láta þau
þéra afasystur sína sem bjó á heim-
ilinu og á þá einn krakkanna að hafa
sagt, „nei, ég fer nú ekki að þéra
hana Rósu.“ Fyrir utan að reyna að
ala börnin upp í góðum siðum eyddi
hún sumrum við hestamennsku og
veiðar. Hún riðaði sjálf net, lagði
þau í Lagarfljót og reykti svo m.a.s.
silunginn í reykingakassa sem hún
útbjó sjálf og stóð úti á túni.
Sumarið sem ég var fimmtán ára
fékk ég vinnu í bóka- og snyrtivöru-
búð Kaupfélags Héraðsbúa á Egils-
stöðum og bjó hjá Unni og Ólöfu
systur hennar. Áður en ég kom aust-
ur sögðu frænkur mínar sem voru á
svipuðu reki og ég við Unni að nú
gæti ég farið með þeim á böllinn í
sveitinni. Unnur svaraði að bragði
að það yrði til lítils því ég hefði bara
áhuga á hestum og bókum. Það var
ekki alls kostar rétt, en þetta var
eins og hún vildi hafa mig og hina
krakkanna í fjölskyldunni. Hún lagði
líka sitt af mörkum til þess. Eitt sinn
þegar ég fór á ball höfðu hún og Olla
áhyggjur af því að ég kæmi of seint
heim og voru komnar að því að láta
lögguna á Egilsstöðum sækja mig
þegar ég birtist. Ég spurði þær
hvernig löggann hefði átt að þekkja
mig í sjón, aðkomumanneskjuna.
Olla sem gat komist óborganlega að
orði, sagði að það hefði ekki verið
mikill vandi þar sem ég hefði verið í
samfloti með þeim frænkum mínum
Siggu Fanney og Ragnhildi og að
þær væru „góðkunningjar lögregl-
unnar.“ Unnur reyndi líka sitt til að
mennta mig. Hún færði mér upp-
hleypt Íslandskort í fermingargjöf
til þess að ég lærði örnefni, eins og
hún orðaði það. Auk þess gaf hún
mér hálsmen sem hún hafði búið til
úr silfurbergi úr Helgustaðanámu
við Reyðarfjörð, en hún innréttaði
herbergi heima hjá sér til að búa til
silfurbergsskartgripi. Hún tók mig
með sér í ófáa reiðtúra og mér er
minnisstætt hvernig hún hálfsjötug
konan arkaði um tún og klifraði yfir
girðingar eins og ekkert væri til að
ná í hestana. Þrátt fyrir reiðbuxur
og reiðjakka var hún dömuleg með
varalit, lakkaðar neglur og silki-
slæðu bundna um ennið eins og Sim-
one de Beauvoir. Hún ræddi við mig
hugmyndir og málefni eins og við
jafningja, en ef henni mislíkaði eitt-
hvað gat hún verið fljót að rjúka
upp. Þegar ég kom í heimsókn til
hennar átti hún til að setja Mozart
sem hún unni öðrum tónskáldum
fremur á fóninn. Á heimili Ólafar
naut ég góðs af bókasafni Sigríðar
systur þeirra Unnar sem hafði verið
bóksali og símstöðvarstjóri á Egils-
stöðum. Bækurnar komu sér ekki
síst vel þegar ég þurfti að kasta
þeim þvert yfir herbergið sem ég
deildi með Unni beint í rúmbrík
hennar til að stöðva hroturnar sem
héldu stundum fyrir mér vöku.
Öll Egilsstaðasystkinin voru eft-
irminnileg. Pétur trúði mér fyrir
svörtum heimalningi þetta sumar.
Ári síðar sagði hann mér aðspurður
að ég hefði sprengt hann með ofeldi,
og ég veit enn ekki hvort hann var
að gantast eða ekki. Fjögur systk-
inanna giftust ekki. Aldrei fannst
mér gæta biturðar hjá Unni vegna
þessa, nema síður væri. Ólöf systir
hennar var falleg, viðkvæmnisleg
kona með dökkt hár og glettnisleg
brún augu og sá um vefnaðarvöru-
deild Kaupfélagsins. Hún fylgdist
með tísku, henni fannst mikið til
„Jakúlínu Kennedy“ koma og hún
setti ekki á sig varalit vegna þess að
hún óttaðist að liturinn myndi draga
úr æskuroða varanna. Um pabba
minn sagði hún að hann væri falleg-
astur allra systkinabarnanna og svo
bætti hún við: „Hann er líka líkastur
mér.“ Eins og Unnur var hún afar
velviljuð. Hún sagði eitt sinn við
mömmu mína sem var þá með fjögur
lítil börn að hún ætti bara að flytjast
suður, hjálpa henni með börnin og
læra að verða smurbrauðsdama.
Olla hefði viljað giftast, en á að hafa
sagt um Unni systur sína að hún
skildi vel að enginn giftist henni. Eg-
ill bróðir þeirra kom líka austur á
sumrin og fylgdi honum framand-
legur blær. Hann hafði verið trúlof-
aður baronessu sem hann kynntist á
sænsku skemmtiferðaskipi þar sem
hann var skipslæknir. Hann var
langur, toginleitur og formlegur í
framgöngu þegar hann spurði eftir
„fröken Sigríði“ systur sinni. Sigríð-
ur var allra uppáhald, ljúf, mild og
tíguleg í upphlut hversdags og
peysufötum spari. Eftir hana liggja
gömul heillaóskasímskeyti sem hún
skrautskrifaði þegar hún var sím-
stöðvarstjóri. Krakkarnir sóttu mik-
ið í Pétur sem hló hneggjandi hlátri
og átti hesta sem hétu nöfnum eins
og Köttur, Stjörnu-Fákur og
Þriggjastjörnu-Fákur. Við höfðum
minna af Sveini að segja, hann virt-
ist hæglátari en hin systkinin og auk
þess hafði pólitísk togstreita hleypt
stífni í samband hans og afa um ára-
bil.
Maður fékk innsýn í liðna lífs-
hætti bara við það að fara í bíltúr á
sunnudegi með þessu fólki. Ég
minnist þess er við fórum með þeim
systrum og afa, sem var ævinlega
kallaður Þorsteinn kaupfélagsstjóri
þótt hann væri löngu kominn á eft-
irlaun, að heimsækja fólk á Héraði
sem hafði nýlega brunnið ofan af.
Fjölskyldan sem hafðist við í bragga
eftir húsbrunann beið okkar fyrir ut-
an, heimasæturnar með rúllur í hári
og slæður bundnar yfir, og inni beið
okkar borð hlaðið tertum.
Kynnin af þessari aldamótakyn-
slóð opnuðu ekki einasta sýn á
gamla tíma, heldur leið tíminn líka
öðruvísi í návist þessa fólks. Allir
þessir kaffitímar, morgunkaffi, eft-
irmiðdagskaffi og kvöldkaffi, áttu
þátt í því og svo gáfu þau sér oft
tíma til að spila við mann á kvöldin.
Unnur sjálf var ástríðufullur bridge-
spilari. Hún hélt stundum spilakvöld
heima hjá sér þar sem var raðað upp
þremur eða fjórum borðum. Mér er
sagt að henni hafi þótt karlmenn-
irnir vera meira spennandi spila-
félagar en konurnar því hún sóttist
eftir að hafa karla sem makkera.
Þarna var hún í essinu sínu, eins og í
svo mörgu öðru sem hún tók sér fyr-
ir hendur, alltaf heilshugar. Eftir að
hún hætti að geta hugsað um sjálfa
sig flutti hún, í fyrstu lítt fús, á elli-
og hjúkrunarheimilið Droplaugar-
staði þar sem hún naut góðrar
umönnunar. Henni var vel sinnt af
frændfólki sínu, einkum Jóni Þor-
steinssyni, Áslaugu Pétursdóttur og
Margréti Þorsteinsdóttur, og undi
hag sínum brátt vel. Hún missti
minnið smátt og smátt, en hélt lífs-
þrótti og fagnaði fréttum og heim-
sóknum. Ég held að fáir hafi glaðst
innilegar yfir bronsverðlaunum
frænku okkar Völu Flosadóttur á
Ólympíuleikunum en einmitt Unnur.
Hún hélt áfram að ferðast en nú
bara í huganum og sagði manni oft
að hún hefði verið á löngum ferða-
lögum, allt suður að Karpatafjöllum.
Dauðastríðið var stutt. Ég sé hana
nú fyrir mér að njóta dásemda nátt-
úrunnar, á hestbaki á leið inn í sól-
arlagið.
Sigríður Þorgeirsdóttir.
Unnur frænka mín var yngst
þeirra Egilsstaðasystkina. Hún náði
hæstum aldri þeirra en vantaði þó
áratug í að jafna metin við ömmu
sína, Ólöfu Bjarnadóttur, sem var
elst Íslendinga á sinni tíð. Það er
langlífi í ættinni og Unnur náði því
að taka þátt í rannsókn Íslenskrar
erfðagreiningar á langlífi Íslendinga
og þótti vænt um.
Unnur var atorkumanneskja. Það
þurfti engan smáræðis kjark til að
drífa sig til Kaupmannahafnar þeg-
ar hún var um tvítugt til náms í
íþróttaskóla. Hún vissi hvað hún
vildi, enda var viljinn hvass og dugn-
aðurinn ódrepandi. Hún helgaði líf
sitt upp frá því líkamsrækt og mann-
rækt. Unnur hefur líklega kennt
fleirum Íslendingum leikfimi en
nokkur annar. Hún kenndi leikfimi í
Austurbæjarskóla og víðar í hart-
nær hálfa öld. Ég er enn að hitta
konur sem minnast þess með þakk-
látum huga að Unnur kenndi þeim
leikfimi og sund.
Starfið var henni köllun og hún
gerði mikið til að halda við þekkingu
sinni og færni og sótti námskeið er-
lendis fram eftir öllum aldri. Hún
var sjálf mikill íþróttamaður, gekk
landshorna á milli og kleif hæstu
fjöll, skíðamaður góður og beitti sér
fyrir byggingu skíðaskála Íþrótta-
félags kvenna og átti þar margar
ánægjustundir með góðum félögum
sínum.
Unnur ólst upp við hesta og þegar
aldur færðist yfir fór hún aftur út í
hestamennskuna. Við fórum í marga
reiðtúra og gætti hún þess vel að ég
sprengdi ekki hestana og hafði oft
orð á því að þetta væri Egilsstað-
areið þegar henni þótti ég fara of
greitt. Hún var líka alin upp við spil
og spilaði lomber þegar á þurfti að
halda, en annars átti bridge hug
hennar allan og vann hún til fjölda
verðlauna í þeirri íþrótt. Hún spilaði
oft við okkur feðga, Þorstein bróður
sinn og mig, og hafði gjarnan orð á
því að við værum illa að okkur í
þeirri íþrótt. Hún gat verið ansi
stríðin, einlægur vinstrisinni og
gerði grín að okkur framsóknar-
mönnunum.
Unnur átti fjölda annarra áhuga-
mála, var listunnandi, átti falleg
málverk, las mikið og átti gott bóka-
safn, en líklega átti músíkin mest
ítök í henni.
Hún spilaði bæði og söng, var góð-
ur píanóleikari og lék oft fyrir
íbúana á Droplaugarstöðum eftir að
hún flutti þangað fyrir áratug síðan,
þá farin að heilsu. Hún spilaði jafnan
jólalögin heima hjá okkur á aðfanga-
dagskvöld og söng milliröddina. Það
varð ekkert lát á músíkinni þegar
hún kom síðast til okkar á jólunum
þótt skrokkurinn væri bilaður, það
þurfti bara að setja hana við píanóið,
svo spilaði hún og söng 93 ára göm-
ul. Hún átti sín uppáhaldsskáld;
Mósart og Laxness voru hennar
menn. Hún var þó alæta á klassíska
músík og bókmenntir, las Norður-
landamálin, ensku og þýsku og
minnist ég þess að hún gaf mér og
otaði að mér heimspekiritum kín-
verskra og indverskra höfunda og
fékk mig til að lesa Buddenbrooks
eftir Thomas Mann sem mér fannst
hálfgert torf.
Unnur var með fádæmum ætt-
rækin og leitaði heim til átthaganna
á hverju sumri á meðan heilsan
leyfði. Þegar ég man fyrst eftir fyrir
sjötíu árum héldu þær heimili á Eg-
ilsstöðum, Sigríður föðursystir mín,
Margrét amma, Ólöf langamma og
Rósa afasystir mín. Rósa var blind
og bundin við rúmið og langamma
bundin við hægindastólinn sinn en
þær héldu báðar viti sínu og minni
og voru margfróðar. Það var aðdá-
unarvert hversu vel þeim ömmu og
Siggu frænku var umhugað um
Rósu og langömmu og hversu sam-
band þeirra var innilegt. Alltaf var
fullt af barnabörnum í kringum þær
og aldrei var hastað á okkur þótt við
ærsluðumst. Ég beið alltaf óþreyju-
fullur eftir að komast uppyfir til
þeirra á vorin og síðan biðum við öll
eftir Unni frænku eins og vorkom-
unni. Hún kom stundum gangandi
alla leið að sunnan og það gustaði af
henni. Eftir stríðið kom hún keyr-
andi á litlum Morris og var þrjá
daga á leiðinni. Ég fór einu sinni
með henni og þurfti að ýta yfir fjall-
garðana. Þá voru langamma og Rósa
dánar og þær systurnar Sigríður og
Ólöf héldu heimili á Egilsstöðum.
Það var fallegt heimili og skrúðgarð-
ur Siggu frænku var prýði staðarins.
Unnur veiddi silung, Olla matbjó og
Sigga frænka stjórnaði mild og blíð,
elskuð og dáð af öllum. Gestrisni
ríkti þar ofar öllu og alltaf var fullt
af börnum.
Unnur lét sér mjög annt um syst-
ur sínar þegar heilsu þeirra hrakaði.
Hún byggði sér íbúð í tvígang hér
syðra, vann hörðum höndum við
bygginguna, lagði sjálf parket og
málaði. Nú voru systur hennar oft
hjá henni og eftir að Sigríður dó sá
Unnur um Ollu. Dugnaðurinn var
alltaf sá sami og umhyggjan líka.
Ættrækni hennar náði einnig til
bræðrabarna hennar og barna
þeirra og það var varla nokkuð til
sem hún ekki vildi gera fyrir okkur.
Og sama gilti um vini hennar og
börn þeirra. Hún tók okkur Lovísu
mína að sér þegar við giftum okkur
á meðan ég var enn í skóla og lánaði
okkur aðra stofuna í tveggja her-
bergja íbúð sinni á Miklubrautinni.
Ekki var umhyggja hennar minni
þegar ég veiktist í upphafi háskóla-
náms míns og var lagður inn á Vífils-
staðaspítala sannfærður um að ég
væri að deyja. Hún reyndist mér
sem annað foreldri. Síðan var um-
hyggja hennar fyrir mér og mínum
hin sama til síðasta dags sem við
Lovísa getum aldrei fullþakkað.
Hvíli hún í friði.
Jón Þorsteinsson.
Margar góðar minningar koma í
huga minn þegar ég sest og set á
blað nokkur orð til að kveðja Unni
Jónsdóttur, hana Núnu, mína gömlu
vinkonu. Unnur fæddist og var upp-
alin á Egilsstöðum á Fljótsdalshér-
aði, systir Péturs, Sigríðar, Ólafar,
Bergs, Sveins, Egils og Þorsteins.
Þau voru öll fólk, sem í huga mínum,
og ugglaust fleiri, setti sterkan svip
á samtíð sína á Austurlandi. En
Unnur fór ung að heiman til náms í
íþróttakennslu og kenndi sitt fag
alla tíð við Austurbæjarskólann.
Móðir okkar systkinanna var
lengi samkennari Unnar við Austur-
bæjarskólann og kunningsskapur
þeirra varð til þess, að við Valgerður
systir mín, og þó kannski sérstak-
lega ég, urðum þeirrar gæfu njót-
andi að fá ung að kynnast Unni,
kannski einmitt þegar við þurftum á
styrk að halda í stundum dálítið erf-
iðri bernsku. Umhyggja og væntum-
þykja Unnar var einstök. Þegar for-
eldrar okkar komust yfir íbúð við
Lönguhlíð eftir nám í Svíþjóð, þá
fékk Unnur sér íbúð í næsta húsi við
Miklubrautina. Og ég naut tengsla
hennar við Egilsstaði þegar eðlilegt
þótti að senda ungan dreng í sveit.
Sumrin þar urðu sex og í minning-
unni sveipuð ljóma. Skíðaferðir á
hverjum vetri voru sjálfsagðar,
ávallt í skála Íþróttafélags kvenna
við Skálafell en þar var Unnur ein af
driffjöðrum í uppbyggingu og
rekstri. Á kvöldum þar horfði ég á
hana og fleiri spila brids og voru það
fyrstu kynni mín af þessu ágæta
spili.
Auðvitað var það Unnur, sem
kenndi mér á bíl. Þannig var, að eftir
dvöl í Svíþjóð, skömmu fyrir 1950,
flutti Unnur bíl með sér heim. Ford
Anglía. Af mörgum bílferðum er
mér ein sérstaklega minnisstæð.
Frá Egilsstöðum til Reykjavíkur.
Unnur ók. Margrét Pétursdóttir og
ég farþegar. Vegir þá voru ekki
sambærilegir við þá sem nú er þotið
eftir og við vorum fulla fjóra daga á
leiðinni. Fyrsta dagleiðin náði að
Sænautavatni á Möðrudalsöræfum
og var sofið þar í tjaldi. Eftir við-
komu í Möðrudal og söng í kirkju
með Jóni bónda þar var næst gist á
Akureyri í næsta húsi við Nonnahús.
Það þótti mér sérstakt en Nonna-
bækurnar hafði ég lesið allar. Við
tók dagleið í Miðfjörð, aftur sofið í
tjaldi og síðan suður. Þarna brestur
mig minni. Verið getur að síðasta
dagleiðin hafi náð að Hafnarfjalli og
þar höfð þriðja tjaldnóttin. Þetta var
ferðalag, sem Unni var eðlislægt að
gera að ævintýri í huga ungs sam-
ferðafólks.
Árin liðu og alltaf var Unnur ná-
læg. Við Lilja stofnuðum okkar
heimili og ekki leið á löngu þar til
börnin fengu líka sinn skammt af
umhyggju Unnar. Öll nutu þau sam-
vista við hana. Bergur, Þóra Mar-
grét, Bjarni Þór og Páll Ragnar
deildu með henni tónlistaráhuga og
njóta enn. Auðvitað muna þau þó
best hestaferðirnar. En Unnur átti
lengi hest hér í Reykljavík. Þytur
hét hann, rauðleitur hestur, sem
UNNUR
JÓNSDÓTTIR