Morgunblaðið - 06.10.2001, Síða 38

UMRÆÐAN
38 LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að eru aðeins nokkrir
mánuðir síðan George
W. Bush tók við sem
forseti Bandaríkj-
anna. Á þessum tíma
fyrir ári háði hann harða kosninga-
baráttu við forsetaefni Demó-
krataflokksins, Al Gore. Áherslur
Bush í ýmsum málum voru frá-
brugðnar áherslum Gores á þann
hátt að hann hugði á minni ríkisaf-
skipti en mótherji hans. Bush
hugði á stórfellda skattalækkun og
var kenndur við hugmyndir um
minni ríkisafskipti og frelsi ein-
staklingsins, með einni undantekn-
ingu þó: hann hafði hug á að auka
útgjöld til varnarstarfs. Eitthvað
heyrðist af áhyggjum stjórnmála-
manna í Evrópu í ljósi nýrrar
stefnu Banda-
ríkjanna í
ýmsum mál-
um. Bush
hugðist ekki
undirrita
Kyoto-
sáttmálann,
meðal annars vegna þess að það
myndi skaða bandarískt efnahags-
líf, samningamenn Bandaríkjanna
yfirgáfu viðræður um það hvernig
framfylgja ætti sáttmála frá 1972
um bann við sýklavopnum, Banda-
ríkjamenn fengu því framgengt að
tillaga um takmarkanir á verslun
með léttvopn yrði veikt verulega
og sendinefnd Bandaríkjanna
gekk út af kynþáttaráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna í Suður-
Afríku.
Gjáin á milli Bandaríkjanna og
alþjóðasamfélagsins virtist fara
vaxandi á mörgum sviðum og
Bandaríkin virtust sjálfum sér
næg í ýmsum málum.
Fyrir tæpum mánuði áttu sér
stað atburðir sem enginn sá fyrir.
Hryðjuverkamenn frömdu voða-
legasta og mannskæðasta hermd-
arverk sem átt hefur sér stað á
okkar tímum. Bush kallaði hryðju-
verkin árás á frelsið sjálft og hitti
þar naglann á höfuðið. Frá því at-
burðirnir áttu sér stað hefur stefna
Bush á mörgum sviðum tekið u-
beygju. Hann tilkynnti í fyrradag
að 32 milljörðum íslenskra króna
yrði varið til aðstoðar afgönsku
þjóðinni, gríðarmiklu fé hefur ver-
ið varið til öryggismála – starfs-
menn alríkislögreglunnar eiga
t.a.m. að sjá um öryggi á flug-
völlum, flugfélögin hafa hlotið
milljarða í ríkisstyrki og vald lög-
reglunnar til eftirlits og valds gegn
einstaklingum hefur verið aukið,
til að hún geti barist gegn hryðju-
verkastarfsemi.
Ýmis bandarísk samtök hafa
lýst yfir áhyggjum af tillögum
stjórnvalda í Bandaríkjunum. Til-
lögurnar ganga út á að ýmist yf-
irvöldum eða alríkislögreglunni
verði látnar í té persónuupplýs-
ingar en sú upplýsingagjöf brýtur
eins og stendur í bága við stjórn-
arskrá Bandaríkjanna. Samtökin
telja að tillögurnar séu atlaga að
réttindum borgaranna og gangi í
raun lengra en nauðsynlegt sé
vegna baráttunnar gegn hryðju-
verkamönnum. Alþjóðlegu mann-
réttindasamtökin Amnesty Int-
ernational hafa einnig séð ástæðu
til þess að hvetja ríki til að setja
ekki lög sem skerða mannréttindi.
Í því neyðarástandi sem hefur
skapast í Bandaríkjunum og heim-
inum öllum eftir árásirnar virðist
Bush sjá að hans eina leið sé að
styðja þjóðina í gegnum þetta
hörmungarástand, treysta sam-
kennd hennar og veita stuðning
þeim sem á þurfa að halda, jafnvel
þótt það kosti gríðarleg fjárútlát
ríkisins og skerðingu á ein-
staklings- og persónufrelsi. Hann
hefur jafnframt sótt styrk og
stuðning til annarra ríkja. Ríki
Atlantshafsbandalagsins hafa
stutt dyggilega við bakið á honum í
baráttunni gegn hryðjuverkum og
reyndar heimsbyggðin öll að með-
töldum ýmsum gömlu fjandvin-
unum eins og Kína og Rússlandi.
Í ljósi aðgerða Bush vaknar sú
spurning hvort hryðjuverkamenn
hafi ekki eingöngu gert atlögu að
frelsinu, heldur einnig að hug-
myndum harðra frjálshyggju-
manna um lágmarksríkið.
Hin útópíska hugmynd frjáls-
hyggjunnar gengur út á lágmarks-
afskipti ríkisins. Skoðun frjáls-
hyggjumanna á ríkinu er
samkvæmt Frelsi.is: „Sú, að stofn-
un ríkis sé ill nauðsyn. Ríkið er
nauðsynlegt til að vernda frumrétt
einstaklinganna til lífs og frelsis,
sjálfsákvörðunarrétt þeirra. Ríkið
er jafnframt skæðasti andstæð-
ingur þessara gilda. Með því að
ríkið notar vald, neyðir borgarana
til að kosta rekstur sinn, leggur
skatt á þá alla, er eðlismunur á því
og frjálsu félagi. Aðildin að ríkinu
er nauðungaraðild, menn velja
ekki um það, hvort þeir eru rík-
isborgarar eða ekki. Verkefni rík-
isins eiga að takmarkast við rétt-
arverndina, önnur ríkisafskipti eru
ekki réttlætanleg.“
Einangrunarstefnu Bush, þótt
um mikla einföldun á flóknu máli
sé að ræða, mætti ef til vill líkja við
harða frjálshyggjumanninn sem
hyggst kjósa að taka ekki þátt í
nauðungaraðild ríkisins. Hann
byggir sér hús úti í sveit og girðir
lóðina vel af til að standa vörð um
eigin eignir og rétt.
Lágmarksríki frjálshyggju-
manna gæti hugsanlega gengið
upp við ákveðnar samfélags-
forsendur. En innan þess fyr-
irkomulags er erfitt að bregðast
við atburðum líkum þeim sem áttu
sér stað 11. september síðastlið-
inn. Þá kemur í ljós þörf ein-
staklinganna til að standa saman
og finna hagsmunum sínum sam-
eiginlegan farveg, að mynda hópa,
ríki og ríkjabandalög. Um leið og
eitthvað alvarlegt bjátar á hjá
manninum í rammgerða húsinu
mun hann ekki leita sér hjálpar hjá
nágrönnum sínum?
Vissulega er sú afstaða frjáls-
hyggjumanna réttmæt að ríkið
eigi ekki að vasast í ýmsum
rekstri, sem aðrir gætu hæglega
séð um auk þess sem afskipti rík-
isins af málefnum einstaklinga eru
á mörgum sviðum of mikil, en erf-
itt er að sjá fyrir sér ríki þar sem
hver og einn getur tekið ákvörðun
um hvort hann lýtur reglum sam-
félagsins eða ekki. Spurningin er
því hvort atburðirnir 11. sept-
ember sýni ekki það eðli mannsins
að standa saman þegar á móti
blæs og veki þar með spurningar
um það hvort lágmarksríki hins
harða frjálshyggjumanns geti ein-
hvern tímann orðið?
Atlaga að frels-
inu – og frjáls-
hyggjunni?
„Í ljósi aðgerða Bush vaknar sú spurn-
ing hvort hryðjuverkamenn hafi ekki
eingöngu gert atlögu að frelsinu, heldur
einnig að hugmyndum harðra frjáls-
hyggjumanna um lágmarksríkið.“
VIÐHORF
Eftir Rögnu
Söru
Jónsdóttur
rsj@mbl.is
JÓHANNA Sigurð-
ardóttir alþingsimaður
ritar grein í Morgun-
blaðið 4. október síðast-
liðinn, þar sem hún
m.a. ber það á dóms-
málaráðherra að hún
gangi á svig við lög-
reglulögin með sífelld-
um niðurskurði til lög-
reglunnar í Reykjavík.
Máli sínu til stuðnings
vitnar hún til draga að
ályktun landsfundar
Sjálfstæðisflokksins,
sem haldinn verður
dagana 11.–14. október
næstkomandi, þar sem
fram kemur að lands-
fundurinn varar við því að gengið
verði of nærri réttaröryggi borgar-
anna með sparnaði í ríkisútgjöldum á
vettvangi löggæslu og dómsmála.
Fullyrðir Jóhanna að helsta stofnun
Sjálfstæðisflokksins sé með þessu að
búa sig undir það að hirta dómsmála-
ráðherra vegna slælegrar stjórnunar
löggæslumála.
Orðin sem Jóhanna vitnar til er að
finna í drögum að ályktun um réttar-
fars- og stjórnskipunarmál, sem
samin eru af réttarfars- og stjórn-
skipunarnefnd Sjálfstæðisflokksins.
Réttarfars- og stjórnskipunarnefnd
er ein af 24 málefnanefndum sem
starfa innan Sjálfstæðisflokksins.
Hlutverk málefnanefndanna er að
annast stefnumótun flokksins í
ákveðnum málaflokkum. Þær eru
opnar öllum sem áhuga hafa á að
vinna við stefnumótun á grundvelli
sjálfstæðisstefnunnar og starfa árið
um kring, en ekki aðeins fyrir lands-
fund. Sjálfstæðisflokkurinn er flokk-
ur þar sem stöðugt á
sér stað lifandi umræða
um hin ýmsu málefni. Í
umræddum drögum að
landsfundarályktun er
að finna tillögur um
ýmis efni er lúta að
réttarfars- og stjórn-
skipunarmálum. Má
þar m.a. finna áskorun
um að efla fræðslu á
sviði mannréttinda-
mála, að friðhelgi
einkalífs verði virt í
upplýsingaþjóðfélag-
inu, og lýst er yfir
ánægju með þá breyt-
ingu á lögum um með-
ferð opinberra mála
sem tryggir brotaþola rétt til rétt-
argæslumanns. Tilvitnuð aðvörun
um að ekki verði gengið of nærri
réttaröryggi borgaranna með sparn-
aði í ríkisútgjöldum á vettvangi lög-
gæslu og dómsmála er ekki ný í
landsfundarályktunum Sjálfstæðis-
flokksins. Hún hefur verið þar inni
með óbreyttu orðalagi um árabil. Um
er að ræða almenn varnaðarorð, sem
allir geta sjálfsagt tekið undir, einnig
Jóhanna Sigurðardóttir. Þessi álykt-
un landsfundarins hefur verið virt.
Þannig hafa fjárframlög til löggæslu-
mála verið aukin jafnt og þétt á und-
anförnum árum. Taka má sem dæmi
að fjárframlög hækkuðu um 7% að
raungildi milli áranna 1998 og 1999, á
árinu 2000 var 20 milljón króna
hækkun til að fjölga lögreglumönn-
um í Reykjavík og samkvæmt fjár-
lagafrumvarpi fyrir árið 2002 er um 9
milljón króna hækkun að raungildi á
milli ára. Þá eru ótalin sérstök fram-
lög til þess að greiða upp halla og til
sérstakra málaflokka, svo sem fíkni-
efnalöggæslu. Það kom því mér, sem
formanni réttarfars- og stjórnskip-
unarnefndar Sjálfstæðisflokksins, á
óvart að lesa þá fullyrðingu Jóhönnu
Sigurðardóttur að landsfundur væri
að undirbúa hirtingu á dómsmálaráð-
herra með þessari ályktun. Jóhanna
virðist vita betur hvað gerist á fund-
um í réttarfars- og stjórnskipunar-
nefndinni en við sem sitjum þessa
fundi. Ég verð því miður að valda Jó-
hönnu vonbrigðum með því að upp-
lýsa hana um það að engin hirting er í
undirbúningi enda engin ástæða til,
nema síður sé. En úr því að Jóhanna
sýnir störfum réttarfars- og stjórn-
skipunarnefndar svona mikinn
áhuga og þar sem Sjálfstæðisflokk-
urinn er flokkur allra landsmanna er
Jóhönnu velkomið að ganga í flokk-
inn (við höfum tíma fyrir alla) og taka
síðan þátt í störfum réttarfars- og
stjórnskipunarnefndar.
,,Vonbrigði fyrir
Jóhönnu“
Þórunn
Guðmundsdóttir
Höfundur er hæstaréttar-
lögmaður og formaður réttarfars-
og stjórnskipunarnefndar
Sjálfstæðisflokksins.
Lögreglulögin
Jóhanna virðist vita
betur hvað gerist á
fundum í réttarfars- og
stjórnskipunarnefnd-
inni, segir Þórunn
Guðmundsdóttir, en við
sem sitjum þessa fundi.
UM árabil hafa sveit-
arfélögin, verkalýðs-
hreyfingin og samtök
leigjenda, námsmanna
og öryrkja, knúið á um
að skattlagningu húsa-
leigubóta verði hætt.
Tæplega 40% skatt-
ur á bætur til þeirra
sem búa við kröppust
kjör og eiga ekki hús-
næði er einhver ósann-
gjarnasta skattheimta
sem hugsast getur.
Ekki síst þegar litið er
til vaxtabóta þeirra sem
þó eiga sitt húsnæði og
hafa meiri tekjur. Nú
hefur ríkisstjórnin til-
kynnt að horfið verði frá þessari
skattlagningu um áramót og er það
vel.
Þessi aðgerð mun létta undir með
fjölda fólks sem þurft hefur að þola
miklar hækkanir á leiguverði á hin-
um almenna markaði í þenslunni
undanfarið. Fyrr á árinu hækkaði
ríkisstjórnin hins vegar vexti á lánum
til félagslegra leiguíbúða úr 1% í
3,5% og mun það hækka leiguverð í
félagslega kerfinu og leiða til umtals-
verðrar hækkunar leigu þar á næstu
árum.
Skattleysi húsaleigubóta mun því
draga úr þeim nýju álögum sem rík-
isstjórnin hefur lagt á leigjendur í fé-
lagslega kerfinu, en ekki verða kjara-
bót. Til glöggvunar má nefna að
leiguverð íbúðar með 3,5% vöxtum
þarf að vera að jafnaði um 15.000
krónum hærra á mánuði en var í
eldra kerfi og munu því álögur á hina
verst settu aukast til lengri tíma litið,
þrátt fyrir skattfrelsið.
Hér hefur ríkisstjórnin þó komið
til móts við þær kröfur sem gerðar
hafa verið. Það hefur
hún einnig gert með því
að ákveða uppbyggingu
600 almennra leigu-
íbúða á næstu fjórum
árum, auk uppbygging-
ar félagslegra leigu-
íbúða. Á þriðjudag út-
hlutaði Reykjavík-
urborg lóðum fyrir
fyrstu 89 íbúðirnar í
þessu átaki til tveggja
aðila, sem reisa munu,
eiga og reka almennt
leiguhúsnæði. Hér er
um mikilvægt fram-
faraskref að ræða, ekki
síst vegna þess að nú
hasla samtök og fyrir-
tæki sér völl á almenna leigumark-
aðnum í því skyni að reka öruggt
leiguhúsnæði á sanngjörnu verði.
Er það von borgaryfirvalda að hér
sé vísir að þróuðum almennum leigu-
markaði eins og við þekkjum frá ná-
grannalöndum okkar. Væri það mik-
ilvægur menningarauki því
leiguíbúðir á vegum hins opinbera
munu aldrei geta fullnægt hinni
miklu eftirspurn. Það óöryggi og á
stundum okur sem leigjendur á al-
menna markaðnum hafa búið við er
óþolandi og mun tilkoma leigufyrir-
tækja verða mikilvægt aðhald á þeim
markaði.
Þessar aðgerðir stafa ekki síst af
því að árið 1998 lagði ríkisstjórnin
niður verkamannabústaðakerfið. Þá
lá fyrir að fjöldi eignalauss og tekju-
lítils fólks sem fengið hafði úrlausn
þar myndi þurfa á leiguíbúðum að
halda. Ríkisstjórnin gaf þá fyrirheit
um að þeim þörfum yrði mætt með
auknu framboði leiguhúsnæðis.
Efndir þeirra fyrirheita létu þó á sér
standa og óx húsnæðisvandi hröðum
skrefum. Sveitarfélögin hafa eftir
megni leyst þann vanda sem við
þetta skapaðist og hefur borgin
þannig keypt 100 nýjar leiguíbúðir á
ári. Það hefur þó aðeins mætt brýn-
ustu þörfinni.
Með átaki um byggingu almennra
leiguíbúða og skattleysi húsaleigu-
bóta hefur ríkisstjórnin nú loks stigið
mikilvæg skref til að mæta þessum
vanda og má gera ráð fyrir að fyrstu
almennu leiguíbúðirnar komi á
markað fyrri hluta árs 2003. Þannig
sér fyrir endann á þeirri stöðnun sem
varð við lokun verkamannabústaða-
kerfisins og almenn skilyrði að skap-
ast til að vinna á þeim vanda sem orð-
inn er. Sú mikla hækkun sem varð á
vöxtum í félagslega kerfinu kallar þó
enn á stofnstyrki, eða sambærilegar
húsaleigubætur til íbúða fyrir hina
lægst launuðu og er ekki útséð um að
ríkisstjórnin verði til þess, enda er
batnandi fólki best að lifa.
Húrra fyrir
ríkisstjórninni
Helgi
Hjörvar
Húsnæðismál
Með átaki um bygg-
ingu almennra leigu-
íbúða og skattleysi
húsaleigubóta, segir
Helgi Hjörvar, hefur
ríkisstjórnin nú loks
stigið mikilvæg skref til
að mæta þessum vanda.
Höfundur er forseti borgar-
stjórnar Reykjavíkur og formaður
Félagsmálaráðs.