Morgunblaðið - 06.10.2001, Side 32

UMRÆÐAN
32 LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NÚ hefur ríkis-
stjórnin kynnt
áherslur sínar í skatta-
málum. Meðal þeirra
breytinga sem þar
verða er afnám skatt-
lagningar húsaleigu-
bóta. Ég hef verið tals-
maður þessara
breytinga og hér er
um mikla félagslega
úrlausn fyrir fólk á
leigumarkaði að ræða.
Námsmenn og
öryrkjar
Á vorþingi flutti ég
frumvarp sem varð að
lögum sem stórbætti
réttarstöðu námsmanna sem leigja
á heimavist eða á námsgörðum.
Þessi hópur hafði ekki notið húsa-
leigubóta fram að því en með breyt-
ingum á lögunum öðlaðist þessi
hópur réttindi til húsaleigubóta.
Með afnámi skattlagningar húsa-
leigubóta munu kjör námsmanna
batna stórlega og gera þeim sem af
efnaminni heimilum koma auðveld-
ara en ella að stunda nám fjarri
heimabyggð sinni. Samkvæmt sömu
lögum öðluðust fatlaðir á sambýlum
rétt til húsaleigubóta sem mun jafn-
framt stórbæta kjör þess hóps. Af-
nám skattlagningar
húsaleigubóta kemur
öryrkjum, öldruðum,
námsfólki og öðru
tekjulágu fólki best.
Stórauknar
húsaleigubætur
Á þessu ári hafa
húsaleigubætur verið
hækkaðar og aukið til-
lit tekið til fjölskyldu-
stærðar. Ég hef lagt
mikla áherslu á það að
við úthlutun húsa-
leigubóta sé tekið tillit
til félagslegra að-
stæðna fólks. Barna-
og láglaunafólk fái því
hlutfallslega meira en aðrir. Afnám
skattlagningar húsaleigubóta hefur
verið baráttumál mitt og nú er því
takmarki náð. Heildarupphæð
húsaleigubóta nemur allt að 700
milljónum í ár. Tekjutap ríkissjóðs
við þessa breytingu er metið 150
milljónir á ári og er þá kjarabót
leigjenda 150 milljónir á ári. Í Kast-
ljósþætti hinn 3. október sl. gumaði
Össur Skarphéðinsson af því að
áralöngu baráttumáli Jóhönnu Sig-
urðardóttur væri nú loksins náð.
Um ómerkilegan málflutning er að
ræða því það var einmitt í tíð Jó-
hönnu sem félagsmálaráðherra að
ákveðið var að skattleggja húsa-
leigubætur.
Heilbrigðari
leigumarkaður
Afnám skattlagningar húsaleigu-
bóta mun leiða til þess að nú munu
leigjendur gera aukna kröfu um
það að gerðir séu leigusamningar á
markaðnum þar sem um miklu
hærri fjárhæðir verður að ræða.
Hinn „svarti“ markaður mun því
vonandi fjara út og að hér verði
stunduð heiðarlegri viðskipti á hús-
næðismarkaðnum. Ekki má gleyma
því að með gerð leigusamninga öðl-
ast leigjendur meiri rétt en ella, svo
sem þriggja mánaða uppsagnar-
frest, þannig að ekki verður hægt
að fleygja fólki fyrirvaralaust út úr
íbúðum sem það leigir. Einnig mun
skattheimta ríkisins batna við
þetta. Leigutekjur eru skattlagðar
eins og fjármagnstekjur og bera
10% skatt. Þetta var ákveðið til að
reyna að koma í veg fyrir „svarta“
leigu.
Átak í byggingu
leiguíbúða
Að mínu frumkvæði hafa lífeyr-
issjóðir og Íbúðalánasjóður nú und-
irritað viljayfirlýsingu um að á
næstu fjórum árum verði byggðar
aukalega 600 leiguíbúðir til viðbótar
almennum heimildum Íbúðalána-
sjóðs vegna leiguíbúða, um 150
íbúðir á ári. Heimildir Íbúðalána-
sjóðs vegna lánveitinga til leigu-
íbúða eru árlega um 400 íbúðir
þannig að hér er um verulega aukn-
ingu að ræða. Nú þegar hefur verið
undirritað rammasamkomulag við
húsnæðissamvinnufélagið Búseta
um byggingu og rekstur 300 leigu-
íbúða á næstu fjórum árum. Bind
ég vonir við það að þetta muni
stytta biðlista eftir leiguhúsnæði
hér á höfuðborgarsvæðinu til muna
og muni jafnframt lækka leiguverð
þar sem framboð húsnæðis verður
meira.
Lágir vextir á
leiguíbúðalánum
Ákvörðun hefur verið tekin um
að hækka ekki vexti á eldri lánum
til leiguíbúða. Ennfremur geta
sveitarfélög yfirtekið lán á lágum
vöxtum sem hvíla á innlausnaríbúð-
um og eiga síðan kost á að fá lán til
viðbótar þannig að heildarlánstím-
inn verði 50 ár eins og á öðrum
leiguíbúðalánum. Þá er ákveðið að
ríkissjóður niðurgreiði vexti til
Íbúðalánasjóðs þannig að hann geti
veitt lán með 3,5% vöxtum til bygg-
ingar eða kaupa á 400 íbúðum ár-
lega sem leigðar verða fólki innan
skilgreindra tekju- og eignamarka.
Lánin til leiguíbúðanna 600 í átak-
inu munu bera 4,5% vexti. Verði
eftirspurn eftir lánum til leiguíbúða
meiri en 550 á ári munu þau lán
Íbúðalánasjóðs bera markaðsvexti.
Afnám skatt-
lagningar
húsaleigubóta
Páll
Pétursson
Skattar
Afnám skattlagningar
húsaleigubóta, segir
Páll Pétursson, kemur
öryrkjum, öldruðum,
námsfólki og öðru
tekjulágu fólki best.
Höfundur er félagsmálaráðherra.
ÞAÐ reynist okkur mörgum afar
erfitt að njóta andartaksins eins og
það er. Við erum sífellt með kröfur
um það hvernig okkur á að líða og
hvernig lífið ætti að vera og hættum
þá stundum að sjá fegurðina í kring
um okkur. Þannig rænum við okkur
sjálf þeirri gleði sem er okkur eig-
inleg. Þessum forvitna, opna huga
sem við sjáum í börnunum okkar.
Baráttan við
tígrisdýrið
Í nútímasamfélagi þar sem hrað-
inn gengur fyrir öllu og álagið er
stöðugt er tígrisdýrið sem ógnar lífi
okkar ekki lengur úti í skóginum,
heldur miklu fremur innra með okk-
ur sjálfum. Við erum stöðugt ómeð-
vitað að búa okkur undir bardagann
sem aldrei kemur svo líkaminn er
alltaf í viðbragðsstöðu. Þegar streita
er orðin viðvarandi förum við að
anda grynnra til að láta fara lítið fyr-
ir okkur, halda niðri í okkur andan-
um eða hefta öndunina. Við spennum
vöðvana – kjálka, handleggi – tilbúin
að bíta og berja frá okkur, hættum
að hlusta á líkamann og einbeitum
okkur að því sem er framundan.
Þannig er frumskógarmaðurinn í
okkur í viðbragðsstöðu enn í dag.
Leiðin í gegnum
spennuna
Streita getur verið af ýmsum toga.
Tilfinningalegt álag eftir missi eða
langvarandi erfiðleika, andlegt og
líkamlegt álag vegna mikillar vinnu,
eftirköst veikinda eða bara langvar-
andi skortur á hlátri. Þegar streita
hefur verið lengi að malla í líkaman-
um er oft ekki nóg að
setja slakandi tónlist á
og leggjast niður. Við
komumst ekki fram hjá
spennunni og beint í
slökun. Leiðin hlýtur
að liggja í gegn um
spennuna. Við þurfum
að finna það sem er
þarna til að geta sleppt
því.
Heimurinn er
ekki öruggur
Fyrstu dagana eftir
atburðina í Bandaríkj-
unum, 11. september
síðastliðinn, var ég
stöðugt að óska þess að
það sem gerðist hefði verið draumur.
Um leið fann ég hvernig óttinn við
framtíðina þjappaði okkur öllum
saman. Mér fannst ég allt í einu vita
hvernig öllum liði og hvað þau væru
að hugsa. Ég var ekki eins ein og áð-
ur og um leið var framtíð mín í
óvissu. Eiginlega í fyrsta sinn á æv-
inni velti ég því fyrir mér af fullri al-
vöru hvort dóttir mín fengi að verða
fullorðin. Þá fyrst skildi ég hvað ég
hef búið í vernduðum heimi.
Þessa fyrstu daga á eftir var ég
stöðugt viðkvæm, fann fyrir sorg yf-
ir því að heimurinn þyrfti að vera
eins og hann er, öll þessi óskiljanlega
grimmd og þjáning, og ég leyfði mér
að finna þetta allt. Gat ekki annað.
Venjulega hef ég átt auðveldara með
að loka á það og herða mig upp, því
það getur verið erfitt að sinna dag-
legum störfum og vera stöðugt með
hjartað blæðandi. Síðan hef ég fund-
ið hvernig hrúður
leggst smám saman yf-
ir sárið, ég er ekki al-
veg eins viðkvæm og
óttinn er kominn í fel-
ur. En heimurinn er
ekki öruggur. Það er
yfirvofandi stríðs-
ástand og við getum
ekki lifað eins og strút-
ar. Við þurfum að finna
leiðir til að lifa með
þessari ógn.
Tilfinningar
styrkjast
Allt samfélagið
kennir okkur að forðast
erfiðar tilfinningar og
býður okkur upp á ótal möguleika til
að dreifa huganum þegar eitthvað
óþægilegt raskar jafnvægi okkar.
En það er samt í eðli tilfinninga að
styrkjast ef við reynum að forðast
þær. Um leið og við tökum á móti
þeim með opnum huga breytast þær
úr stórfljóti í leikandi læk. Það er
mjög mikilvægt að læra að lifa með
tilfinningum sínum. Annars tökum
við sífellt á lífinu eins og eilífðarung-
lingar.
Það getur komið sér vel að njóta
leiðsagnar í gegn um frumskóg okk-
ar eigin skugga. Skugginn er allt
sem við höfum ekki fundið fyrir í
okkur sjálfum og getur verið bæði
gleði og sorg. Á þessu sviði bjóðast
okkur margar leiðir og ýmsar þeirra
bæta hver aðra upp. Ráðgjöf, hug-
leiðsla, jóga, nudd, hópvinna, skap-
andi starf. Líföndun er ein þeirra
leiða sem bjóðast og er þessari grein
m.a. ætlað að gefa örlitla innsýn í til-
gang, bakgrunn og árangur af lífönd-
un.
Um líföndun
Líföndun er einföld tækni þar sem
við einbeitum okkur að önduninni til
að losa um spennu og stíflur sem
hafa myndast í líkama okkar. Eins
og kom fram hér að framan þá kem-
ur það fljótt niður á önduninni þegar
við erum undir álagi. Við heftum
öndunina, förum að anda grunnt og
spennum upp ákveðin svæði í líkam-
anum. Þessi spenna myndast oft í
tengslum við ákveðna tilfinningu
sem við viljum ýta niður eða bæla.
Við beinum athyglinni frá líkaman-
um og hættum því fljótt að taka eftir
þessari spennu. Það þýðir ekki að
hún hverfi. Við bara venjumst henni.
Þegar við förum að anda djúpt og
taktfast á þann hátt sem gert er í líf-
öndun förum við að finna þessa
spennu, hvar hún liggur og stundum
hvað hún hefur að fela. Og þá upp-
götvum við líka oft að andartakið er
aldrei óþægilegt, tilfinningar eru
hvorki góðar né slæmar, þær bara
eru þarna. Að framtíðin og fortíð eru
bara til í huganum. Aðeins það sem
er núna er raunverulegt.
Að sigra dauðann
Ef við veljum að ýta öllu óþægi-
legu niður og kæfa það í fæðingu er-
um við líka að velja að kæfa lífið áður
en við erum búin að anda því að okk-
ur til fulls. Er lífið þess virði að lifa
því ef við hættum að finna fyrir því?
Hver er þá munurinn á lífi og dauða?
Það má segja að með því að finna það
sem er séum við að sigra dauðann,
tilfinningadauða sem gerir lífið ekki
þess virði að lifa því. Ef öll okkar
orka fer í að berjast á móti því sem
er óþægilegt þá er ekkert pláss fyrir
lífið. Það getur krafist kjarks að
horfast í augu við skuggann, sorgina,
óttann. Ég held að ef fleiri tækju það
skref þá væri minna um notkun geð-
deyfðarlyfja og lyfja yfirleitt og
örugglega meira um hlátur og gleði.
Farðu á staði
sem þú óttast
„Viðurkenndu leynda galla þína.
Nálgastu það sem vekur þér ónot.
Hjálpaðu þeim sem þú heldur að
þú getir ekki hjálpað. Slepptu því
sem bindur þig. Farðu á staði sem þú
óttast,“ segir Pema Chödrön í bók
sinni, „Staðirnir sem þú óttast – leið-
sögn í óttaleysi á erfiðum tímum“.
Við gætum jafnvel reynt að skoða
óttann og sorgina sem kemur upp
þegar við lesum blöðin og lært þann-
ig að lifa með tilfinningunum okkar.
Farðu á staði sem þú óttast
Guðrún
Arnalds
Líföndun
Við erum sífellt með
kröfur á það hvernig
okkur á að líða, segir
Guðrún Arnalds, og
hvernig lífið ætti að
vera og hættum þá
stundum að sjá fegurð-
ina í kringum okkur.
Höfundur er nuddari, hómópati og
leiðbeinandi í líföndun.
KALLI er geðveikur
töffari og Sigga er geð-
veik gella. Svo á hún
geðveika skó og er geð-
veik í stærðfræði.
Nonni er geðveikur.
Nokkuð sleipur í
stærðfræði og á ósköp
venjulegum skóm.
Stundum er hann há-
vær og algjör orku-
bolti. Þess á milli er
hann sem lamaður.
Augun tóm. Slefar. Ef
það væri hjartað sem
tæki svona maníuköst
og missti svo úr slög
þess á milli væru nú
aldeilis aðgerðir settar
í gang og allir segðu „aumingja
hann“. Það er nú ýmislegt gert en
betur má ef duga skal.
Smiðurinn og
bílstjórinn
Rómverski ræðismaðurinn Appius
Claudius Caesus sagði fyrir einum
2300 árum að sérhver maður væri
sinnar gæfu smiður. Þessi málshátt-
ur, „hver er sinnar gæfu smiður“,
hefur verið tekinn upp í ýmsum lönd-
um og er ósköp smart, bara vitlaus.
Það er nefnilega fullt af fólki sem
þarf aðstoð til að öðlast einhverja
gæfu. Þú segir þetta ekkert við fár-
veikt fólk, ég tala nú ekki um fárveik
börn.
Margt annað er ekki alveg eins og
það á að vera. Samkvæmt einhverri
könnun telja um 80% ökumanna sig
vera góða bílstjóra eða „vel fyrir of-
an meðallag“. Miðað við mína
reynslu telja þessi sömu 80% að 50%
ökumanna séu algjörir kjánar í um-
ferðinni. Það er sama hvernig á það
er litið, þetta stemmir
ekki. Ekki alveg heil-
brigt.
Þó líði ár og öld
Það var heldur ekki
heilbrigt hvernig hugs-
að var um fólk með geð-
sjúkdóma fyrir aðeins
rúmum hundrað árum.
Oft var það geymt í úti-
húsum eða fært í hlekki
svo það yrði ekki til
vandræða. Það var
fyrst er Þorgrímur
Johnsen héraðslæknir
vakti athygli á ömur-
legum aðbúnaði geð-
sjúkra í ársskýrslu
sinni árið 1871 að eitthvað var að
gert og 36 árum síðar var Klepps-
spítali opnaður. Meðferðarúrræði
voru heldur frumleg og ekkert sér-
lega mannvæn í fyrstu en um 1950
komu fram ný lyf og þá fyrst fór fólk
að eiga möguleika á að útskrifast af
geðsjúkrahúsi. Ég endurtek, útskrif-
ast af geðsjúkrahúsi.
Kaupmáttur niður
og kostnaður upp
Rýrnun kaupmáttar vegna skertr-
ar starfsorku, oft á tíðum örorku-
bætur, kostnaður við lyfjakaup og
barátta við fordóma fylgja því að
veikjast af geðsjúkdómum. Kostnað-
ur samfélagsins er talinn í milljörð-
um þegar allt er tekið með. Þau hjá
heilbrigðis- og tryggingaráðuneyt-
inu telja að 22% landsmanna þjáist
af geðröskunum af einhverju tagi.
Sagt er að 1–2% manna veikist af
geðklofasjúkdómi og ívið fleiri af
geðhvarfasýki. Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunin – WHO – telur að þung-
Þýðandi og
þulur var
Þröskuldur
Þráinsson
Arnar
Valgeirsson