Morgunblaðið - 06.10.2001, Side 34

34 LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÉG er mjög ánægður meðniðurstöðu ráðstefnuLandbúnaðar- og mat-vælastofnunar Samein-
uðu þjóðanna, FAO, nú í vikunni.
Ég tel að sú gagnrýni sem kom
fram á ályktun ráðstefnunnar sé
ekki á rökum reist og niðurstaðan
sé okkur Íslendingum hagstæð,
meðal annars hvað hvalveiðar
varðar,“ segir Árni Mathiesen
sjávarútvegsráðherra í samtali við
Morgunblaðið.
Leggja grunn að nýrri nálgun
„Ráðstefnur af þessu tagi hafa
almennt þá þýðingu að það er ver-
ið að leggja ákveðinn grunn að
nýrri nálgun í stjórnun fiskveiða
með því að taka vistkerfið í sjón-
um sem heild inn í myndina. Þetta
hefur almennt ekki verið gert, þótt
við Íslendingar höfum gert það og
reyndar aðrar þjóðir líka. Það hef-
ur hins vegar mikla þýðingu til að
menn nái sem beztum tökum á
fiskveiðistjórn almennt. Fiskveiði-
stjórnun sem hefur einskorðazt við
hvern stofn fyrir sig hefur gengið
misjafnlega af eðlilegum ástæðum
og því þarf að skoða
vistkerfið í heild,“
segir Árni.
Er staðan í heim-
inum í dag svo slæm
að þörf sé á miklum endurbótum?
„Ég vil nú ekki segja að staðan í
heiminum sé slæm, en hún gæti al-
veg örugglega verið betri. Þá bær-
um við meiri afla að landi og þá
mettuðum við fleiri munna. Mat-
væla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna hefur ein-
mitt það hlutverk að tryggja mat-
vælaframleiðslu í heiminum og
það er hluti af því að koma stjórn
á fiskveiðarnar. Ég vil hins vegar
ekkert fara að benda á einhver
sérstök dæmi, þar sem þarf að
taka til hendinni. Það var ekki
hlutverk ráðstefnunnar, heldur að
leggja almennar línur og að menn
næðu samkomulagi um það hvern-
ig þeir ætluðu að standa að fisk-
veiðistjórnun í framtíð-
inni.
Ég er mjög ánægður
með þessa ráðstefnu.
Hún heppnaðist mjög
vel, skipulag og tækniumgjörð
voru góð og niðurstaðan að mínu
mati mjög góð.“
Það hefur komið fram nokkur
gagnrýni á yfirlýsingu ráðstefn-
unnar. Hvað segir þú um þ
„Gagnrýnin hefur
komið fram hjá þeim, sem
að þetta ætti að vera hvalv
stefna. Við urðum varir
mjög snemma í undirbún
að Japanir héldu að þetta
vera hvalveiðiráðstefna. Þa
meðal annars til þess að v
um að leiðrétta þetta g
ýmsum þjóðum, sem töldu
ekkert erindi eiga hingað.
aldrei hugmyndin að þet
hvalveiðiráðstefna heldu
stefna um ábyrgar fiskv
vistkerfi hafsins. Það þý
vegar ekki að ráðstefnan h
snert hvalveiðar eins o
Ráðstefna Landbúnaðar- og matvælastofnun
Morgunblaðið/Golli
Árni Mathiesen var forseti ráðstefnu FAO um ábyrgar fiskveiðar. Honum á vinstri hönd er
Grímur Valdimarsson, einn deildarstjóra fiskideildar FAO.
Gagnr
á röku
Árni Mathiese
telur ályktun r
ar fiskve
Snerist um
orðalag
DR. Jacques Diouf, aðalframkvæmda-
stjóri Matvæla- og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna (FAO), segir sjávar-
útveg Íslendinga vera gott dæmi um
ábyrga og skynsama stjórnun fiskveiða
og að reynsla Íslendinga eigi eftir að
reynast öðrum þjóðum dýrmæt í upp-
byggingu fiskveiða. Diuof var viðstaddur
setningu alþjóðlega ráðstefnu FAO um
ábyrgar fiskveiðar í vistkerfi sjávar sem
lauk í Reykjavík á fimmtudag.
Dr. Jacques Diouf er frá Senegal og
var fyrst kjörinn aðalframkvæmdastjóri
FAO árið 1993 og var endurkjörinn árið
1999. Hann er sjöundi aðalfram-
kvæmdastjóri FAO frá því að stofnunin
var sett á laggirnar árið 1945.
Hvert er hlutverk FAO í fiskveiðum
heimsins?
„Segja má að hlutverk FAO sé tvíþætt.
Annarsvegar er hið staðlaða hlutverk
stofnunarinnar sem felst aðallega í söfn-
un hverskonar upplýsinga og töl-
fræðilegra gagna um sjávarútveg í heim-
inum. Einnig annast stofnunin útgáfu á
ýmiskonar upplýsingum, ekki aðeins um
fiskafla heldur einnig um markaði, með-
ferð og verð á sjávarfangi. Eins ber stofn-
unin ábyrgð gagnvart þeim alþjóðasamn-
ingum sem gerðir eru um fiskveiðar og
hvernig á að nýta auðlindir hafsins með
því að setja staðla sem taka verður tillit
til við samningagerð.
Hinn megin þáttur FAO sem snýr að
fiskveiðum er að veita aðildarríkjunum
aðstoð til að þróa fiskveiðar sínar. Í því
felst meðal annars aðstoð við mótun fisk-
veiðistefnu og að hún sé í samræmi við al-
þjóðasamþykktir. Einnig aðstoðar FAO
við að tengja fiskveiðarnar við fiskiðn-
aðinn í umræddum löndum og að tengja
hann alþjóðamörkuðum fyrir sjávaraf-
urðir. Ennfremur veitir FAO sérhæfðari
aðstoð, svo sem við þróun veiðanna
sjálfra með ráðgjöf um búnað og veið-
arfæri, vísindaráðgjöf og ráðgjöf í fisk-
vinnslu í landi. Aðstoðin er að mestu
bundin við þróunarlöndin til að gera sjáv-
arútveg þeirra samkeppnishæfan á al-
þjóðamarkaði.“
Fiskveiðar eru mikilvægur
þáttur í starfsemi FAO
Hversu stór hluti eru fiskveiðar af
heildarstarfsemi FAO?
„FAO er gríðarlega umfangsmikil
stofnun og
græðslu, bú
ásamt því a
úruauðlind
æðsta stofn
eins og gef
fæðuöflun
stór og mik
stofnunari
unnið umfa
heiminum,
vettvangi,
mjög svæð
Afka
Hver er
dag að mat
„Staða h
okkur vissu
fiskveiðiflo
fram afrak
arnar eru o
ekki leyft a
ekki markv
árum verðu
áður en lan
verið stigin
Ísland er í fararbr
Dr. Jacques Diouf, aðalframkvæmdastjóri FAO
HÁSKÓLI ÍSLANDS 90 ÁRA
Háskóli Íslands á 90 ára afmæli áþessu ári en hann var stofnaðurhinn 17. júní árið 1911 við hátíð-
lega athöfn í Alþingishúsinu.
Í blaðauka Morgunblaðsins, sem gef-
inn var út af tilefni afmælisins um síð-
ustu helgi, segir Páll Skúlason, háskóla-
rektor, m.a. að með stofnun háskólans
hafi verið rennt „styrkum stoðum undir
uppbyggingu hins íslenska samfélags
sem hlaut fullveldi 1918 og stofnaði eigið
ríki, hið íslenska lýðveldi árið 1944“.
Þetta eru stór orð sem þó er full ástæða
til að taka undir því ekki þarf að efast um
að Háskóli Íslands hefur, sem æðsta
stofnun landsins á sviði kennslu og rann-
sókna, haft gríðarleg áhrif á íslenskt
samfélag, þróun þess og viðgang á síð-
astliðnum 90 árum. Tilgangurinn með
stofnun hans var vissulega háleitur og
litaður af sjálfstæðisviðleitni Íslendinga.
Hugsjónir frumherjanna miðuðu að því
að skapa hér sjálfbært samfélag þar sem
ungir og efnilegir Íslendingar gætu afl-
að sér þeirrar menntunar sem síðan
dygði til að þjóna íslensku þjóðfélagi og
tryggja framgang þess.
Háskóli Íslands er nú kominn langa
leið frá þeim tímamótum sem mörkuðu
upphaf hans og hefur að miklu leyti tek-
ist að uppfylla þær vonir sem við hann
voru bundnar til að byrja með. Deildir
skólans voru framan af aðeins fjórar;
læknadeild, guðfræðideild, lagadeild og
heimspekideild, en starf þeirra miðaðist
við að sinna menntun embættismanna,
kennara og vísindamanna er störfuðu á
vegum ríkis og sveitarfélaga. Nú er skól-
inn öflug stofnun með ellefu háskóla-
deildir þar sem hægt er að leggja stund á
nám á flestum sviðum akademískra
fræða. Það starf sem unnið er í háskól-
anum er því að stórum hluta grunnur
alls atvinnulífs í landinu, auk þess að
vera forsenda þeirra rannsókna sem Ís-
lendingar framkvæma á ýmsum sviðum.
Uppbygging á háskólasvæðinu hefur
verið mikil á þessum 90 árum, bæði í
hugmyndafræðilegum og veraldlegum
skilningi, en með Happdrætti Háskóla
Íslands hefur verið aflað fjár til að
byggja yfir starfsemina með viðunandi
hætti eftir því sem henni hefur vaxið
fiskur um hrygg.
En þó þróun háskólastarfsins hafi um
margt tekist svo vel, er áríðandi á tíma-
mótum sem þessum að horfa ekki síður
fram á veginn en aftur til fortíðar. Ís-
lenskt samfélag hefur á þeim 90 árum
sem liðin eru síðan háskólinn var stofn-
aður breyst á þann veg að landsmenn
gera kröfur til hins besta á öllum sviðum
og það á ekki síður við um menntun en
annað. Það er því ekki nóg að sinna ytri
þörfum háskólans svo sem húsnæðis-
málum og tækjakosti, heldur þarf einnig
að huga að þeim sem við hann starfa,
bæði kennurum og nemendum. Enginn
háskóli í heiminum er betri en þeir kenn-
arar sem við hann starfa og að hæfustu
kennurunum dragast bestu nemendurn-
ir, jafnvel um langan veg. Ef Háskóli Ís-
lands á að standa undir nafni sem rík-
isháskóli er sér að mestu um að sinna
rannsóknarþörf og menntun heillar
þjóðar verður að búa þannig um hnútana
að framúrskarandi fólk á öllum sviðum
sjái sér hag í að helga honum starfs-
krafta sína. Einungis þannig er viðun-
andi framþróun æðstu menntastofnunar
landsmanna tryggð.
Í því sambandi er einnig vert að minn-
ast á stöðu Landsbókasafns Íslands, Há-
skólabókasafns, sem byggt hefur verið
yfir af miklum myndarskap. Gott bóka-
safn er frumforsenda háskólastarfsins,
en þótt ýmsar deildir geti státað af
ágætum bókakosti í sínum fræðum, er
ástandið í öðrum deildum óviðunandi
og jafnvel þannig að innkaupum á nauð-
synlegustu undirstöðuritum er mjög
ábótavant. Það þarf því töluvert átak til
að Háskólabókasafnið standi undir
nafni og geti orðið að þeirri styrku und-
irstöðu sem slík söfn eiga að vera skóla-
starfinu.
Það vekur eftirtekt að samtök
kvenna áttu drjúgan þátt í því að koma
háskólanum á laggirnar, en konum var
tryggður réttur til menntunar, emb-
ætta og námsstyrkja sama ár og hann
var stofnaður. Konur áttu því frá upp-
hafi sögu háskólanáms á Íslandi sama
rétt og karlmenn, sem er óvenjulegt því
í flestum löndum Evrópu höfðu karlar
haft aldalangt forskot á þessu sviði. Ár-
ið 1987 urðu kvennemendur fyrst fleiri
en karlnemendur, en nú eru konur rúm
60% nemenda háskólans. Ofangreindar
staðreyndir hafa þó ekki dugað til að
tryggja framgang kvenna í stjórnkerfi
háskólans því í dag eru einungis 11,3%
prófessora við háskólann konur en
hlutfallið hækkar aðeins, eða í 26,2%, ef
litið er til heildarfjölda kennara við
skólann. Samkvæmt úttekt Þorgerðar
Einarsdóttur á vinnumatskerfi há-
skólamanna, sem vitnað er til í blað-
auka Morgunblaðsins, er ljóst að
„menntun skilar konum ekki jafnháum
stöðum og körlum og að þær sitja í
lægri stöðugildum meðan jafnvel minna
menntaðir karlar færast upp virðing-
arstigann“. Hátt hlutfall kvenna í námi
hefur því enn sem komið er ekki skilað
konum upp á æðri stig kennslu eða
rannsókna í Háskóla Íslands. Miðað við
þær hagstæðu forsendur sem konur
nutu við stofnun skólans er þetta mjög
miður og brýnt að vinna þannig að þró-
un háskólastarfsins að konur gegni þar
ábyrgðarstöðum í samræmi við mennt-
un sína og hæfileika ekki síður en karl-
menn. Háskólinn þarf að vera í forystu
á öllum sviðum, ekki síður á sviði jafn-
réttis en öðrum.
Það sem mestu varðar er þó sú stað-
reynd að eðli háskólastarfs er með þeim
hætti að þróun þess lýkur aldrei. Há-
skóli þar sem ekki er þörf á framförum
er staðnaður og getur tæpast sinnt
hlutverki sínu sem skapandi hreyfiafl
innan samfélagsins. Frá því háskólinn
var stofnaður hafa landsmenn sýnt Há-
skóla Íslands mikinn velvilja og styrkt
hann með ráðum og dáð. Vera má að nú
sé sá tími kominn er landsmenn þurfa
að rifja upp hin háleitu gildi er lágu að
baki stofnun hans í upphafi og miðuðu
að því að gera Íslendinga að fullveðja
og sjálfstæðri þjóð er hefði alla burði til
að rækta sinn eigin mannauð. Til þess
að svo megi verða þarf að styrkja há-
skólastarfið enn frekar og efla æðri
námsstig í sem flestum greinum þannig
að rannsóknir og orðræða fræðasam-
félagsins sé ekki einungis samkeppn-
isfær á alþjóðavettvangi heldur geti
einnig þjónað þeim þörfum sem mótast
af sérstöðu íslensks samfélags til hins
ítrasta. Því, eins og Björn M. Ólsen,
fyrsti rektor háskólans, benti á í ræðu
sinni, hinn 17. júní 1911, eru „góðir há-
skólar gróðrarstöðvar menntalífs hjá
hverri þjóð sem er, sannkallaðar upp-
eldisstofnanir þjóðarinnar í besta skiln-
ingi. Út frá góðum háskólum ganga
hollir andlegir straumar til hinna ungu
menntamanna og frá þeim út í allar æð-
ar þjóðarlíkamans“.