Morgunblaðið - 17.01.2002, Blaðsíða 24

NEYTENDUR
24 FIMMTUDAGUR 17. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐINU hefur borist
eftirfarandi athugasemd frá Ólafi
Sigurðssyni matvælafræðingi, sem
sæti á í stjórn Neytendasamtak-
anna.
„Fyrir um ári birtist niðurstaða
rannsóknar á vegum dönsku neyt-
endasamtakanna á næringargildi
og (ó)hollustu skyndibitamats.
Niðurstaðan kom svo sem ekkert á
óvart og var fjallað um þetta í létt-
um dúr í blaði dönsku neytenda-
samtakanna eins og Dönum er lag-
ið. Var talað um fituperlur,
kaloríubombur, „....hlauptu 5 kíló-
metra til að ná þessu af þér“ og
fleira í þeim dúr. Til að allt væri
þó samkvæmt bókinni sá opinber
rannsóknastofa um mælingar og
unnu næringarfræðingar að túlkun
hennar. Veitingastaðir, verslanir
og aðrir sitja undir því að lenda í
allskyns könnunum neytendsam-
taka og opinberra aðila. Þegar nið-
urstöður eru neikvæðar vilja menn
gjarnan svara og útskýra sín sjón-
armið og þannig hefur þetta lengi
verið. Það er því hvimleitt ef slík
umræða fer út í persónuleg skot,
niðrandi ummæli um ýmsar stofn-
anir, ósannar fullyrðingar, upp-
hrópanir um nornaveiðar og fleira
í þeim dúr. Því er þetta til um-
ræðu nú að viðtal við undirritaðan
birtist í Mbl. 11. desember um
dönsku rannsóknina sem birtist í
Tænk+Test í febrúar í fyrra. Var
þar meðal annars greint frá hve
pepperonipítsa frá Dómínós væri
óholl. Framkvæmdastjóri Dómínós
svaraði þessu viðtali í Mbl. 5. jan-
úar. Sú svargrein er um margt
ámælisverð og er hér til umfjöll-
unar.
Neytendasamtökum kennt
um slæma niðurstöðu
Svo vitnað sé orðrétt í viðtalið
um dönsku rannsóknina: „Af þeim
réttum sem athugaðir voru reynd-
ist pepperonipítsa frá Dómínós
orkuríkust, þá er miðað við heila
pítsu.“ Einnig: „...talsvert villandi í
umræddri rannsókn að metið er
heildarorkugildi máltíðar eða
skammta, sem fæstir torga í einu
lagi. Réttari mynd gefi að skoða
hlutfall fitu í matnum og orku í
100 grömmum...“ Þetta var því
ekki gagnrýnislaus umfjöllum. En
framkvæmdastjóri Dómínós svar-
aði samt: „...Neytendasamtökin á
Íslandi með Ólaf Sigurðsson í far-
arbroddi birtu síðan niðurstöðuna
án nokkurrar gagnrýni... og enn-
fremur: „...það láðist að taka fram
að umrædd pítsa er full máltíð.“
Einnig segir hann að dönsku neyt-
endasamtökin leiti logandi ljósi að
sökudólgum. Gagnrýnd eru viðvan-
ingsleg vinnubrögð samtakanna og
svo séu birtar villandi upplýsingar
frá kollegum þeirra hér á Íslandi
og fleira í þeim dúr! Svona skrif
eru ekki við hæfi frá framkvæmda-
stjóra Dómínós.
Meinlegar rangfærslur
Fullyrt er í svargreininni að val-
in hafi verið pítsa með tvöföldu
pepperoni og tvöföldum osti til að
fá sem versta útkomu fyrir Dóm-
ínós – það er alrangt. Hringt var
til Danmerkur og vildi svo til að
Brigitte Rasmussen svaraði síman-
um en það var einmitt hún sem sá
um sýnatöku fyrir rannsóknina.
Hún fullyrti að hún hafi ekki keypt
pítsu með tvöföldum skammt af
pepperoni og osti og furðaði sig á
þessu.
Annars staðar í svargreininni
talar framkvæmdastjóri Dómínós
um að pítsa sé fjölbreytt fæða úr
fæðuflokkunum sex og taldi þá alla
til. Fæðuflokkarnir er aðeins fjórir
(kjöt, mjólk, garðávextir, korn) og
er það leiðrétt hér með.
Síðar í greininni segir að snögg-
ur bakstur sé hollasta eldunarað-
ferðin svo mikilvæg næringarefni
glatist ekki, sem er ekki alveg
rétt. Það fer alveg eftir því um
hvaða vítamín er að ræða og í
hvernig matvælum þau eru til
staðar. Bökun fer fram við um
200°C sem er mesti eldunarhitinn,
en hiti skemmir vítamínin (suða
100°C, steiking 180°C).
Einnig er í svargreininni sagt að
Dómínós Classic-pítsa sé dæmi-
gerð matseðilspítsa, holl eins og
aðrar Dómínós-pítsur með aðeins
7,5g/100g fitu og sýnt kökurit því
til staðfestingar. Hinsvegar var
mæld pepperonipítsa, sem var til
umfjöllunar. Fullyrt var að Dóm-
ínós Classic-pítsan gefi ráðlagðan
dagskammt (RDS) af kalki, A-vít-
amíni og járni. Hvernig stenst
þetta? Jú, ef borðuð er 14" pítsa í
einni máltíð, en þá er líka fitan
komin í 84 grömm, samkvæmt
heimasíðu Dominos.com! Fita í
Dómínós Classic-pítsu (með lauk,
pepperoni, sveppum og papriku)
er samkvæmt heimasíðu Dominos.-
com 9,5g/100g (en ekki 7,5g/100g),
sem er mjög svipað og í pepper-
onipítsunni sem var mæld í Dan-
mörku (9,6g/100g). Sumar Dóm-
ínós-pítsur eru með meiri fitu skv.
sömu heimild. Vonandi skilst að
það er ekki alveg rétt sem fram-
kvæmdastjórinn segir: „Málflutn-
ingur fulltrúa neytendasamtak-
anna er greinilega byggður á
vanþekkingu og fordómum í garð
skyndirétta, fyrir utan að vera
verulega ófagmannlega unninn.“
Eitt atriði er þó eftir sem er vert
að svara þar sem segir: „Neyt-
endasamtökin ættu að beita sér
meira fyrir lækkun á grænmeti....,
í stað þess að stunda tilefnislausar
nornaveiðar. Og „...forðast for-
dóma og staðhæfulausar alhæfing-
ar.“ Væri vonandi að upprunalega
greinin í Tænk+Test fáist birt í
heild sinni á heimasíðu Neytenda-
samtakanna (ns.is) eins og öll um-
fjöllun um þetta mál til þessa.
Baráttan gegn
grænmetisokrinu
Barátta Neytendasamtakanna
fyrir lækkun grænmetisverðs er
vel þekkt og hafa þau um árabil
verið í fararbroddi og langmest
áberandi í að mótmæla grænmet-
isokrinu. Að undanförnu hafa
Neytendasamtökin ítrekað haft
samband við starfsmenn landbún-
aðarráðuneytisins til að benda á
fáránleika þess að leggja magn-
tolla (krónutölutolla) á blómkál og
spergilkál, þrátt fyrir að það sé
löngu búið í verslunum, en án ár-
angurs. Önnur dæmi má nefna; 6.
apríl sl. sendu Neytendasamtökin
frá sér fréttatilkynningu; Mótmæl-
um grænmetisokrinu og stóðu fyr-
ir undirskriftasöfnun á Netinu og
19. apríl sl. skrifaði formaður
Neytendasamtakanna grein í
Morgunblaðið: „Sættum okkur
ekki við grænmetisokrið.“ Þar
voru neytendur hvattir til að sam-
einast um kröfuna um afnám of-
urtolla á grænmeti. Hinn 21. apríl
sl. skrifaði formaður Neytenda-
samtakanna grein í Morgunblaðið:
„Hverra hagsmuna ætla stjórnvöld
að verja?“ Þar var enn aftur kraf-
ist afnáms ofurtolla á grænmeti.
Einnig má nefna mörg önnur
dæmi og viðtöl þar sem krafist er
tafarlausra breytinga. 9. janúar
var síðast send fyrirspurn til land-
búnaðarráðuneytisins um hvers
vegna kínakál fengist ekki í versl-
unum um það leyti.
Höfðu sölusamtökin ef til vill
„misreiknað“ sig í magntilkynn-
ingu til landbúnaðarráðuneytisins
til að tryggja að síðasti bóndinn
kláraði nú örugglega allt kínakálið
sitt (tekið upp í haust fyrir nætur-
frostin), áður en ofurtollum yrði
aflétt? Auðvitað er þetta misbeit-
ing stjórnvalds sem ber að for-
dæma og það hafa samtökin gert.
Við þreytumst seint á að hvetja
ykkur lesendur góðir til að ganga í
Neytendasamtökin, þannig þrífast
samtökin og allir fjölskyldumeð-
limir fá ókeypis ráðgjöf lögmanna
til að sækja sinn rétt í neytenda-
málum. Er þín fjölskylda með?
Skyndibitinn verður
seint hollustufæði
Ef ætti að svara grein fram-
kvæmdastjóra Dómínós á sömu
nótum væri einfalt að segja að
Dómínós beiti fölsunum, ósannind-
um, persónulegum árásum og út-
úrsnúningum til að blekkja neyt-
endur til að trúa því að pítsur séu
bráðhollur matur úr „fæðuflokk-
unum sex“. Mætti þá einnig geta
þess að Dómínós á Íslandi eru
einkaleyfishafar á Norðurlöndun-
um og ber því að fordæma þessa
nýju markaðssetningu þeirra á
víðari grunni. Hafa Danir þess
vegna lýst yfir áhuga á að fjalla
um þessa svargrein framkvæmda-
stjórans á Íslandi í því ljósi. Það
er þó skoðun undirritaðs að fljót-
færni og þekkingarskortur valdi
einhverju hér um. Ekki er hægt að
ætlast til að það sé á allra færi að
fjalla ítarlega um flókin næring-
arleg atriði og heldur ekki víst að
fólk nenni að lesa slíkt til enda.
Persónulega bið ég bara um góða
og heita pítsu (og sveppina nýja)
þegar slíkt er á boðstólum, en ætl-
ast ekki til að þar sé mikil hollusta
á ferðinni, því fer fjarri.
Andsvar til Péturs
hjá McDonald’s
Í Mbl. 8. janúar kom athuga-
semd frá Pétri Þ. Péturssyni hjá
McDonald’s vegna viðtals við und-
irritaðan í Mbl. 11. desember um
óhollustu skyndibitamats. Var
rætt um rannsókn sem dönsku
neytendasamtökin höfðu látið gera
og birtu í danska neytendablaðinu
Tænk+Test. Pétur gerir athuga-
semd við að orkugildi hamborgara
skuli vera gefin upp í kJ (kílójúl)
en ekki kkal (kílókaloríum) og sagt
að þar sé „....villandi farið með töl-
ur.“ Tölurnar voru ekki rangar en
taflan með kílójúlunum var tekin
óbreytt úr blaði dönsku neytenda-
samtakanna og látin fylgja með
viðtalinu ásamt hlutfalli fitu. Má
ætla að dönsku skýrsluhöfundarnir
telji mælieininguna kílójúl réttari
og sé þá tekin við af kílókaloríun-
um, sem er jú ætlunin (nýr orku-
staðall). Þó eru báðar einingar enn
notaðar hér og víðar.
Það var alls ekki „...tilgangurinn
að villa um fyrir fólki“ eins og seg-
ir í svari Péturs, en þetta er góð
ábending því flestir hérlendis tala
enn um kaloríur þó að margir
fræðimenn tali helst ekki um ann-
að en Júl eða kílójúl (1.000 Júl).
Hefði verið auðvelt að breyta þess-
um tölum og er ábendingin rétt-
mæt.
Óhollar transfitusýrur
Hinsvegar er erfitt að fallast á
þau orð Péturs að „Fullyrðingar
varðandi steikingarolíu sem
McDonald’s notar eru hins vegar
alfarið rangar.“ Ríkisrekin rann-
sóknastofa í Danmörku mældi
transfitusýrur í Mcdonald’s-ham-
borgara eins og greint var frá í
blaði dönsku neytendasamtakanna.
Slík afbrigðileg fita getur aðeins
komið frá hertri olíu. Andstætt því
sem sagt er í svari Péturs aflaði
undirritaður sér upplýsinga hjá
McDonald’s við Faxafen áður en
viðtalið var birt og fékk að skoða
kassann undan steikingarolíunni,
sem stóð á „Shortening“ og „hard-
end“ sem á við herta olíu. Við
hersluna (hydrogenated) myndast
transfitusýrurnar sem eru af
mörgum taldar sérlega óhollar og
var sérstaklega fjallað um það í
Tænk+Test (febrúar 2001) eins og
getið var í viðtalinu. Einnig hafa
verið gerðar rannsóknir sem sýna
að Íslendingar fá mest allra Norð-
urlandaþjóða af transfitusýrum úr
fæðu. Er smjörlíki talin mikilvæg
uppspretta transfitusýra hérlend-
is. Sum sé, nota meira af olíu í
baksturinn og ekki treysta auglýs-
ingum um að smjörlíkið sé hollara
fyrir hjartað.
Ef Mcdonald’s á Íslandi notar
aðra steikingaraðferð en í Dan-
mörku og hafi undirritaður lesið
rangt á kassann undan steiking-
arolíunni hjá ykkur, biðst ég af-
sökunar. Annars, þá hlýtur Lyst
ehf. að leiðrétta þennan misskiln-
ing og mun þá væntanlega biðja
undirritaðan afsökunar. Að öðru
leyti var þetta góð athugasemd frá
Pétri hjá Lyst ehf. sem og frásögn
hans um hve McDonald’s leggi
mikla áherslu á hreinlæti, gæði og
góðar upplýsingar um innihald og
kröfur. Matsölustaðir á Íslandi eru
margir mjög meðvitaðir um mikil-
vægi gæða og hreinlætis og eru
þannig í toppklassa og er það vel.“
Enn um næring-
argildi skyndibita
Mistök urðu við vinnslu töflu sem birt var með upphaflegri greinargerð
Ólafs Sigurðssonar og birtist hún rétt hér. Beðist er velvirðingar á því.
 K
+
(
. /
   ! "! #$%# & % ' )*# *+ & ,'#" -+ &"#
%+'#&"#
.& 
/0## 1"
2"% 3 ( 4,"!'
. *+++ 5!  & #$%#'!' "! ,'#" .%,, &"#
36& &"#
*+ 7"88 5! .' .$%#'!!!   # /14" .$* ,"&"#
9' 8: & * ) ' & #'# "! " ' )';; 
)  & 888"' 4(&'(
<"' & #$%#  '
-' =-' /14" ): & ,'
= " & #:8: "! ,'
>'  , & #'# "! " '
?%&,( + " 
+
(
./
  





  ,5
  2 






















   ! "! #$%# & % ' 5!  & #$%#'!' "! ,'#" -+ &"#
%+'#&"#
)*# *+ & ,'#" .& 
3 ( 4,"!'
36& &"#
)  & 888"' 4(&'(
. *+++ 2"% ) ' & #'# "! " ' )';; 
.%,, &"#
/0## 1"
.$%#'!!!   # /14" .$* ,"&"#
-' =-' /14" *+ 7"88 5! .' >'  , & #'# "! " '
): & ,'
9' 8: & * = " & #:8: "! ,'
<"' & #$%#  '
?%&,( + 2 


































! 





  ,5
  Andsvar til Dómínós og McDonald’s á Íslandi
BÓNUS
Gildir 17.-20. jan. eða á m. birgðir end-
ast
nú kr. áður kr. mælie.
KF frosið UN hakk 10-12% feitt .......... 670 863 670 kg
KF frosið sparhakk .............................. 349 449 349 kg
KF frosið saltað kjötfars ...................... 349 449 349 kg
KF frosið ósaltað kjötfars .................... 349 449 349 kg
Sjófryst ýsa roðlaus og beinlaus .......... 799 999 799 kg
Bónus brauð 1 kg. ............................. 99 129 99 kg
ESSÓ-stöðvarnar
Gildir til 31. jan. nú kr. áður kr. mælie.
Opal rjómatoffí, 35 g.......................... 39 50 1.120 kg
Freyjurís stórt, 50 g ............................ 79 110 1.580 kg
Nói, Pipp piparmyntu, 40 g................. 59 75 1.480 kg
BKI kaffi lúxus, 500 g......................... 389 409 778 kg
Trópí appelsín ½ ltr og Sóma samloka. 279
11-11-búðirnar
Gildir frá 17.–23. jan. nú kr. áður kr. mælie.
Alpen Chocolate Crunch...................... 319 369 638 kg
Alpen Musli Orginal ............................ 199 238 531 kg
Weetabix 215 g.................................. 139 161 646 kg
Weetabix Minibix m/hunangi ............... 249 292 498 kg
Weetabix Weetos ................................ 319 362 850 kg
Blátoppur ½ l .................................... 98 115 196 ltr
Límónutoppur ½ l .............................. 98 115 196 ltr
Ömmupizzur 450 g ............................. 289 419 642 kg
SELECT-verslanir
Gildir 10.–30. jan. nú kr. áður mælie.
Gajol ................................................. 48 60
Lindubuff ........................................... 42 60
Fishermans friends ............................. 95 120
Mónu Marzibar ................................... 58 75
Toppur límónu, ½ ltr ........................... 99 135 198 ltr
Blátoppur, ½ ltr ................................. 99 135 198 ltr
Rolo kex ............................................ 189 220
Plús frá MS, 150 g............................. 69 85 460 kg
10-11-búðirnar
Gildir 17.–20. jan. nú kr. áður kr. mælie.
Móa kjúklingasnitsel ........................... 898 1.178 898 kg
Móa BBQ steiktir leggir ....................... 898 1.171 898 kg
Óðals nautahakk (ca.400 gr) 20% af-
sláttur við kassa.................................
798 998 798 kg
Gildir til 20. jan.
Skyr.is van./bláb./ferskj./hindb. .......... 79 89 464 ltr
Gildir 18.–20. jan.
Frón mjólkurkex gróft 400g ................. 159 189 397 kg
Gildir til 31. jan.
Toppur blár/límónu 0,5l...................... 89 115 178 ltr
Helgartilboð
Verðupplýsingar sendar frá verslunum
Kjötvörur, ýsa og skyr á tilboðsverði