Morgunblaðið - 17.01.2002, Blaðsíða 40

MINNINGAR
40 FIMMTUDAGUR 17. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Kisi er látinn. Barnabarni mínu
þótti skrýtið að eiga frænda sem var
kallaður Kisi og vildi fá skýringar
því. Þegar Jón var lítill mátti hann
ekki sjá kisu öðruvísi en að taka hana
upp og jafnvel að koma með heim.
Þetta varð til þess að við hann festist
nafnið Kisi og flestir vinir og ættingj-
ar notuðu ekki annað.
Kisi var barngóður og börn hænd-
ust að honum. Þegar hann frétti af
veikindum frænku sinnar vildi hann
gleðja hana og einn daginn mætti
hann með vöggu sem hann hafði
smíðað og gaf henni.
Þannig viljum við muna Kisa.
Þór bróðir og fjölskylda.
Ég mun alltaf hugsa til þín með
bros á vör því fyrir mér varstu stóri
bróðirinn sem ég aldrei átti. Ég man
þegar ég var fimm ára og þú passaðir
mig á Hlíðarbrautinni hjá ömmu og
spilaðir bítlalögin á gítarinn áður en
ég fór að sofa. Þá ákvað ég að læra á
gítar þegar ég yrði stór. Þegar ég
varð eldri tókst þú mig alltaf með þér
á skíði. Það voru frábærar ferðir. Þú
hafðir einstakt lag á að varðveita
barnið í sjálfum þér.
Þú varst ekki eins og hitt fullorðna
fólkið sem er svo upptekið við að vera
fullorðið. Ég man þegar ég var 14 ára
og leitaði til þín í minni fyrstu ást-
arsorg og ekki bara gafstu þér tíma í
að hlusta á mig heldur deildir þessu
með mér eins og sannur vinur. Það
var alltaf gott að geta leitað til þín því
ég vissi að ég gat treyst þér fyrir öllu.
Þau voru ófá prakkarastrikin sem við
áttum saman og ætla ég ekki að telja
þau upp hér, þú veist hvað ég er að
tala um!
JÓN
BRAGASON
✝ Jón Bragasonvar fæddur 23.
september 1952.
Hann lést á heimili
sínu þann 8. janúar
síðastliðinn. Foreldr-
ar hans voru hjónin
Bragi Einarsson og
Margrét Betty Jóns-
dóttir. Bræður hans
eru Einar Bragi, Þór
og Sturla.
Dóttir Jóns er
Margrét Betty.
Útför Jóns fer
fram frá Hafnar-
fjarðarkirkju í dag
og hefst athöfnin klukkan. 13.30.
Þessar minningar
segja allt sem segja
þarf um einstakan
mann sem fór allt of
fljótt. Þín verður sárt
saknað.
Þinn vinur
Ingvar Jónsson.
Það voru mikil for-
réttindi að fá að kynn-
ast Jóni Bragasyni, eða
Kisa eins og hann var
jafnan kallaður af vin-
um sínum og kunningj-
um. Hann var góður fé-
lagi og ýtti öllum öðrum fram fyrir
sig, ef þess var nokkur kostur.
Þegar ég tók við rekstri farfugla-
heimilisins Hraunbyrgis í Hafnar-
firði réð ég Kisa til starfa sumarið
1999 og það starf leysti hann með
mikilli prýði. Hann var í miklu uppá-
haldi meðal gesta farfuglaheimilisins
og sat oft í setustofunni með ferða-
löngum frá ýmsum heimshornum
löngu eftir að vinnutíma hans lauk,
með kort og ferðahandbækur, til að
ráðleggja þeim hvaða leið skyldi
halda og stinga upp á skemmtilegum
ferðaleiðum og benda á náttúruperl-
ur sem fólk mætti ekki fara framhjá
án þess að skoða. Allar þær þakkir og
bros sem hann fékk að launum voru
honum næg umbun fyrir hjálpsem-
ina.
Einn mánudagsmorgun kom ég í
vinnuna og sá að öll borð höfðu verið
færð til í setustofunni, blómapottar
settir á gólfið og fleira lagt til hliðar.
Skömmu síðar kom Kisi í hús og tók
strax til við að koma öllu fyrir aftur.
Hann sagði mér að sér hefði fundist
nauðsynlegt að pússa upp glugga-
kisturnar og bera á þær, en það hafði
hann verið að dunda sér við alla
helgina.
Ylfingarnir í ylfingasveitinni Grá-
bræðrum áttu hug hans allan á með-
an hann var sveitarforingi hennar,
ásamt þeim Sigrúnu Hjördísi Grét-
arsdóttur og Kristjönu Þórdísi Ás-
geirsdóttur. En hann lét ekki nægja
að starfa eingöngu fyrir sveitina á
ylfingafundunum sjálfum. Hann fékk
til dæmis styrk hjá St. Georgs-gild-
inu í Hafnarfirði til að kaupa efni í
trékistur, til að geyma eigur sveit-
arinnar í og til að taka með þegar far-
ið var í ferðir. Svo eyddi hann ófáum
stundum í að smíða kisturnar.
Hann fékk gefins hnútabönd sem
hann skar niður í hæfilegar lengdir.
Svo dýfði hann öðrum endanum í
bæs, því hann sagði að með því að
hafa hnútaböndin með mislitum end-
um yrði mun auðveldara fyrir krakk-
ana að læra að hnýta hnúta og bæs
væri það eina sem ekki gerði litaða
endann harðan. Þá fór hann í bæinn
og keypti tvær stórar og miklar
hnútabækur, til að geta kennt krökk-
unum að hnýta ýmiss konar hnúta,
bæði hagnýta og til skrauts. Þetta er
lýsandi dæmi um útsjónarsemi Kisa
og hve umhugað honum var um aðra.
Einnig ferðaðist hann á milli skátafé-
laga með Jóhannesi Borgfjörð Birg-
issyni til að kenna krökkum að hnýta
húta.
Haustið 1998 lauk Kisi Gilwell-
þjálfun, sem er æðsta foringjaþjálfun
skátahreyfingarinnar, ásamt 31 öðr-
um skáta. Hann var mjög ánægður
með að hafa klárað námskeiðið og
ekki síður var hann stoltur af hinum
góða og kraftmikla hópi sem fyllti
þetta námskeið. Seinna gantaðist
hann oft með það að hann hefði tekið
þátt í „heldri manna Gilwell“, því
meðalaldur þátttakenda á þessu
námskeiði var nokkru hærri en
venjulega. Honum fannst því
skemmtilegra að tala um heldra fólk
en eldra fólk.
Hann starfaði einnig kröftuglega
með klúbbnum Geysi og tók meðal
annars þátt í málþingi sem haldið var
á Hótel Geysi í Haukadal í fyrra.
Hann sagði að sér hefði þótt gott að
koma í Geysis-húsið, því hann hefði
strax fengið verkefni til að leysa.
Hann vildi gjarnan taka virkan þátt –
vildi frekar gefa en þiggja.
Kisi var mjög tónelskur og hafði
gaman af ýmiss konar tónlist. Hann
lék á mörg hljóðfæri sjálfur og átti
bæði strengja- og blásturshljóðfæri
af ýmsu tagi. En hann vildi frekar
spila fyrir sjálfan sig og láta aðra um
að spila á mannamótum.
Kisi vissi býsna margt, en það má
segja að hann hafi verið algjör sér-
fræðingur á einu sviði. Það var allt
sem viðkom málningu. Hann gat til
dæmis sagt til um hvers konar máln-
ing var í penslinum, bara með því að
skoða, lykta og snerta hana. Einu
sinni sagði ég við hann að það vantaði
bara að hann smakkaði á málning-
unni. Hann brosti þá út undir eyru og
sagðist oft hafa þurft að grípa til þess
ráðs. Svo var það látið liggja á milli
hluta hvort það var satt eða ekki.
Kisi tók sér ýmislegt fyrir hendur
á lífsleiðinni, en aldrei gortaði hann
af því sem hann hafði gert. Hann var
þó einstaklega stoltur af Betty dóttur
sinni. Hann ljómaði eins og sól í heiði
þegar hana bar á góma og hann hafði
líka fullan rétt á því. Honum hafði
tekist vel til með uppeldið.
Tendraðu lítið skátaljós
láttu það lýsa þér,
láttu það efla andans eld
og allt sem göfugt er.
Þá verður litla ljósið þitt
ljómandi stjarna skær,
lýsir lýð, alla tíð
nær og fjær.
(Hrefna Tynes.)
Ég vil þakka Kisa fyrir samferðina
og vona að honum líði vel þar sem
hann er núna. Hann er farinn heim.
Takk fyrir skátaljósið, Kisi, sem þú
tendraðir í hjörtum svo margra. Þú
varst alltaf svo góður við strákana
mína og þeir muna eftir þér sem vina-
legum og hjálpsömum einstaklingi
sem var aldrei of upptekinn til að
spjalla við þá og sýna þeim eitt eða
annað, sem þeim fannst merkilegt,
hvort sem það var tyrkjahnútur eða
tópas, göngustafur eða gítargrip.
Alltaf gaf Kisi sér tíma til að sinna
þeim sem í kringum hann voru.
Einnig sendi ég Betty, Stulla, Þór,
Einari Braga og fjölskyldum þeirra
mínar innilegustu samúðarkveðjur.
Minningin um góðan dreng lifir.
Með skátakveðju,
Gunnar Kr. Sigurjónsson
og synir.
Hann renndi sér upp að mér, bros-
mildur og öruggur á skíðunum. Á að
skella sér? Glettnin í röddinni leyndi
sér ekki og gilið í Skálafelli var fram-
undan. Síðan renndi hann sér af stað
og þetta virtist barnaleikur. Ég fór
varlegar af stað en var kominn á
hausinn fyrr en varði, hann var bara
svona miklu betri. Svona man ég eftir
fyrstu kynnum mínum af Kisa og
skildi strax ástæðu gælunafnsins.
Hann var tveimur árum á undan mér
í Flensborg en leiðir okkar lágu líka
saman í fimleikaflokki skólans og þar
var hann líka miklu betri. Kynni okk-
ar voru ekki sérstaklega mikil á þess-
um árum en við vissum hvor af öðrum
og hann lauk stúdentsprófi í fyrsta
stúdentsárgangi Flensborgarskóla
árið 1975. Fimm árum síðar er ég
kom heim einn daginn sá ég hann svo
aftur, glettinn í garðinum heima hjá
okkur. Ég er að spá í að kaupa íbúð-
ina uppi, sagði hann og ég fagnaði
góðum sameiganda. Hann sagði mér
stoltur frá áformunum um að end-
urbæta íbúðina og litla skottan hún
Bettý, þá fimm ára, átti að flytja með
honum. Hann reif allt innan úr íbúð-
inni og hóf endurbætur. Á svipuðum
tíma hófum við einnig fyrstu endur-
bætur á húsinu að utan og það var
einstaklega gaman að vinna með
Kisa. Hann var ólíkur öllum öðrum
og aðferðir hans voru oft óhefð-
bundnar. Grínið var alltaf til staðar
og hann gerði íbúðina einstaklega
smekklega og handlagni hans naut
sín vel.
Við vorum mörg kvöldin úti í bíl-
skúr hjá mér við trésmíðavélina,
smíðuðum og kjöftuðum og fengum
okkur svo köku og mjólk á eftir.
Kisi var einn hjálpfúsasti maður
sem ég þekkti og viðkvæðið þegar
honum var þakkað viðvik var: „Ég er
bara í service-deildinni.“ Það var al-
veg sama hver átti í hlut, hvort hann
þekkti viðkomandi eða ekki og hann
eignaðist marga vini í kjölfarið.
Kisi fór ekki varhluta af mótlæti í
lífinu og átti hann oft erfitt með að
höndla það. Að dóttirin gæti ekki
flust með honum á Suðurgötuna var
honum geysilegt áfall og það markaði
spor í líf hans. Bettý var honum allra
kærust og hann sá ekki sólina fyrir
henni. Auðvitað dekraði hann hana
þegar þau voru saman en hann skap-
aði henni líka skemmtilegan ævin-
týraheim og var henni oft sem jafn-
ingi og brallaði ýmislegt skemmtilegt
með henni og vinkonum hennar.
Kisa varð tíðrætt um móðurömmu
sína Grétu Björnsson og afa sinn Jón
Björnsson. Sagði hann oft frá því
þegar hann fékk tækifæri til að vera
með þeim sumarlangt við málun á
kirkjum, en þau voru listamenn á því
sviði.
Kannski hefur þetta mótað áhuga
Kisa á að vinna með málningu en með
menntaskóla vann hann í Slippfélag-
inu og síðar hjá Málningu hf. þar sem
hann starfaði lengst. Þaðan lá leiðin í
málningardeild BYKO og síðasta
starfið sem Kisi hafði áður en veik-
indi hömluðu, var sprautun í glugga-
verksmiðju. Hann minntist líka á
samveru í leikhúsinu með föður-
ömmu sinni, Nínu, og Emilíu vinkonu
hennar.
Allt sem Kisi gerði átti hug hans
allan, árin sem hann starfaði með
Hjálparsveit skáta í Reykjavík voru
lífleg og sólarhringarnir svefnlausu í
Heimaeyjargosinu voru honum
minnisstæðir. Skíðaskálinn í Jóseps-
dal var dvalarstaður hans lengi og
hann var virkur félagi í skíðadeild
Ármanns um margra ára skeið. Hann
var skáti í Skátafélagi Reykjavíkur í
æsku og því lá eðlilega við að ég fengi
hann til starfa í skátafélaginu
Hraunbúum er ég tók við stjórnun fé-
lagsins fyrir um 12 árum og hefur
hann verið traust hjálparhella félags-
ins æ síðan. Mikla ánægju veitti hon-
um að geta farið á Gilwell foringja-
námskeið og hann starfaði síðan með
öðrum sem ylfingaforingi í nokkur
ár. Gaf skátastarfið honum einnig
mikið þegar hann þurfti á að halda í
erfiðleikum sínum.
Hann kynntist góðu starfi í Kiw-
anis-klúbbnum Geysi og starfaði með
Þá er víst komið að leiðarlokum og
tímabært að kveðja hann Stefán
frænda minn – eða Stebba hennar
Oktavíu eins og hann var oftast
nefndur í fjölskyldu minni. Við vor-
um systkinabörn á svipuðu reki,
reyndar alin upp hvort á sínum
landsfjórðungnum og kynntumst því
fyrst á fullorðinsárum. Höfðum
reyndar sést á Borgarholtsbrautinni
í Kópavogi þegar við norðanfólkið
komum á heimili Stefáns Tómasson-
ar föðuarafa míns og síðari konu
hans og ömmu Stebba, Sigríðar
STEFÁN JÓHANN
ANDRASON
✝ Stefán JóhannAndrason fædd-
ist í Reykjavík hinn
5. janúar 1959. Hann
lést á krabbameins-
deild Landspítalans
hinn 6. janúar síðast-
liðinn. Foreldrar
hans eru Oktavía
Erla Stefánsdóttir
leikstjóri og Andri
Páll Sveinsson húsa-
smiður. Systkini
Stefáns eru Sigríður
Andradóttir og
Björn Fjalar Sig-
urðsson.
Útför Stefáns fór fram í kyrr-
þey.
Björnsdóttur. Þar átti
hann löngum heimili – í
skjóli Oktavíu móður
sinnar og ekki síður
ömmu sem missti
mann sinn þegar
Stebbi var aðeins barn
að aldri. Frændi minn
var feiminn og hlé-
drægur við okkur gest-
ina og næst þegar ég
hitti hann var það
slánalegt ungmenni
með táningabólur og
stríðnislegt fas sem var
mættur til leiks.
Fáum árum síðar
var því hvíslað í fjölskyldunni að
hann Stebbi væri farinn að drekka
og djamma allótæpilega, væri víst
hommi – og þeim móður hans og
ömmu væri svo sannarlega vorkunn.
Þetta þóttu mikil tíðindi og váleg –
en voru sparlega rædd í anda hins
norðlenska sveitafólks sem ekki
skildi sollinn „fyrir sunnan“ – en
vildi hvorki dæma né ófrægja nokk-
urn mann. Þessi tíðindi reyndust
verða stefið að framtíð frænda míns;
gæfu hans sem ógæfu í þeirri lífs-
glímu sem varð hlutskipti hans.
Þeirri gæfu að hafa gengist við til-
finningum sínum og haft kjark til að
koma úr felum sem hommi, þeirri
ógæfu sem varð fylgifiskur alnæmis
og ofneyslu vímugjafa.
Það var gæfa frænda míns að vera
í hópi brautryðjenda í málefnum
samkynhneigðra – strákanna sem
þorðu fyrstir að sýna sig opinskátt;
tjá sig um tilvist hommanna og ein-
faldlega vera þeir sjálfir. Aldrei fyrri
hafði hópur samkynhneigðra verið
áberandi í íslensku samfélagi, aldrei
fyrri hafði slíkur hópur haft kjark og
getu til að lifa samkvæmt ástar-
hneigð sinni og gera opinberlega
kröfu um slíkt tilfinningafrelsi.
Þetta var bylting fyrir aldarfjórð-
ungi og reyndist goldin dýru verði.
Þar lá ógæfa frænda míns og fleiri
brautryðjenda falin. Fordómar voru
miklir – mun meiri og skefjalausari
en nú er – og stuðningur frá um-
hverfinu lítill. Hvers og eins beið
glíman við umhverfið og við sjálfan
sig; í húfi var sjálfsvirðingin og ham-
ingja þess sem getur lifað frjáls með
tilfinningum sínum.
Í vörn sinni fyrir hinni nýfengnu
hamingju hafa margir samkyn-
hneigðir leitað í vímu víns og lyfja til
að deyfa gamlan og nýjan sársauka
sem fylgir þeim sem þurfa að þola
niðurlægingu umhverfisins. Sú deyf-
ing varð Stebba frænda mínum það
fótakefli sem hamlaði honum alla
hans vegferð þrátt fyrir ítrekaðar
tilraunir til að endurheimta frelsi
sitt að nýju.
Brautryðjendanna í hópi okkar
samkynhneigðra beið ekki aðeins að
opna umræðuna um homma og
lesbíur og gera okkur sýnileg í ís-
lensku samfélagi. Á níunda áratugn-
um kom höggið mikla sem reyndist
Stebba og fjölmörgum félögum hans
reiðarslag. Alnæmi, hinn nýi vágest-
ur heimsins, réðst fyrst að lágum
garði; að hommunum sem voru loks
að þora að koma úr skápunum og
gera kröfur fyrir sig um ást og ham-
ingju. Stebbi var meðal þeirra fyrstu
sem greindust HIV-jákvæðir og síð-
ustu tíu árin í lífi hans var sjúkdóm-
urinn á alvarlegu stigi. Það getur
enginn gert sér í hugarlund sem
ekki þekkir til, hvað þarf til að halda
mannlegri reisn þegar lifað er í stöð-
ugum skugga banvæns sjúkdóms
sem umhverfið hefur stimplað með
blygðun og niðurlægingu – þegar
allir verstu fordómarnir gegn
hommum blossuðu upp af endurnýj-
uðum krafti. Þá þrekraun þreytti
Stebbi ásamt fjölmörgum öðrum
hommum og trú mín er að það afrek
muni geymast í sögunni þótt fáir
skilji í dag, hvílíka dáð þeir unnu.
Það voru örlög þeirra að knýja fram
verstu fordómana – en líka mesta
stuðninginn við málstað samkyn-
hneigðra. Alnæmið píndi samfélögin
til að horfast í augu við þann veru-
leika að samkynhneigðir væru nið-
urlægðir og mættu hörðum fordóm-
um auk þess sem þeir byggju við
stöðug mannréttindabrot og nytu
hvorki lagaréttinda né lagaverndar.
Þannig ruddu þeir aftur nýja slóð
sem hefur fært samkynhneigðum
mestu mannréttindabætur sögunn-
ar. Fyrir það ber þeim bautasteinn –
og þakkir þeirra sem koma úr felum
í dag og hafa vísan veg að feta.
Líf þessara stráka var ekki líf lít-
illa sanda eða lítilla sæva. Fæstir
þeirra fóru alfaravegi þar sem náms-
gráður, atvinnuframi eða afkomend-
ur skipta mestu máli og slíkt varð
ekki hlutskipti Stebba. Á skilnaðar-
stundu syrgjum við þann vítahring
fordóma, veikinda og neyslu sem
einkenndi líf hans – en við fögnum
líka framlagi hans við að ryðja nýrri
mannréttindahreyfingu braut.
Frændi minn lifði auðugu lífi.
Hann var mikill fagurkeri sem las
mikið og fylgdist með á bókmennta-
sviðinu og hafði unun af tónlist. Í
samskiptum var hann glaðvær og
skemmtilegur félagi, spaugsamur og
viðræðugóður. Hann var viðkvæmur
og hjartahlýr – svo sannarlega
drengur góður en oft faldi hann við-
kvæmnina bak við spaugið. Hann
veitti mér ómetanlegan stuðning
þegar ég var að feta mig inn á vett-
vang samkynhneigðra og koma úr
felum gagnvart fjölskyldu minni sem
lesbía. Það get ég aldrei fullþakkað.
En hann var auðugur á fleiri sviðum;
alla ævi naut hann þess að eiga móð-
ur og ömmu sem studdu hann og
sýndu lífi hans skilning bæði í gleði
og sorg, í hans mestu hamingju og
dýpsta óláni. Þær skildu viðkvæmni
hans og báru gæfu til að fylgja hon-
um til hinstu stundar. Við Lilja
sendum þeim Oktavíu og Sigríði og
fjölskyldunni allri okkar innilegustu
samúðarkveðjur.
Margrét Pála
Ólafsdóttir.